“Tôi chỉ muốn có một căn nhà và trả hết nợ, đó là lý do tôi quyết định bán thận”, Zeya, một người làm nông ở Myanmar, chia sẻ.
Sau cuộc đảo chính quân sự năm 2021 dẫn đến nội chiến, giá cả leo thang chóng mặt. Anh gần như không thể nuôi nổi gia đình nhỏ của mình và rơi vào cảnh nợ nần chồng chất. Cả gia đình sống trong nhà mẹ vợ, tại một ngôi làng cách thành phố lớn nhất Myanmar, Yangon, vài giờ lái xe. Ngôi làng nghèo nàn với những căn nhà tranh nằm dọc theo con đường đất.
Zeya (tên đã được thay đổi để bảo vệ danh tính) từng nghe về những người địa phương đã bán một quả thận. “Họ trông vẫn khỏe mạnh”, anh nói. Vì thế, anh bắt đầu dò hỏi.
Anh là 1 trong 8 người trong vùng nói với BBC rằng họ đã bán thận sau khi sang Ấn Độ.
Nạn buôn bán nội tạng trái phép là vấn đề nhức nhối ở nhiều nước châu Á, và câu chuyện của Zeya phần nào cho thấy cách thức hoạt động của thị trường chợ đen này.
Dàn xếp thỏa thuận
Việc mua bán nội tạng người là bất hợp pháp ở cả Myanmar và Ấn Độ, nhưng Zeya cho biết anh nhanh chóng tìm được một người mà anh gọi là "cò môi giới". Người này lo liệu các xét nghiệm y tế và chỉ vài tuần sau, thông báo rằng đã tìm được một người nhận tiềm năng – một phụ nữ Myanmar.
Cả hai sẽ cùng sang Ấn Độ để phẫu thuật. Tại Ấn Độ, nếu người hiến và người nhận không phải là họ hàng gần, họ phải chứng minh động cơ là thiện nguyện và giải thích mối quan hệ giữa hai bên.
Zeya cho biết tay môi giới đã làm giả một loại giấy tờ mà mỗi hộ gia đình ở Myanmar đều phải có, ghi danh sách các thành viên trong gia đình. “Hắn đưa tên tôi vào gia phả của người nhận”, anh kể.
Người môi giới đã sắp đặt để giấy tờ trông giống như Zeya hiến tặng thận cho một người có quan hệ họ hàng thông qua hôn nhân với anh: “Không phải họ hàng ruột thịt, mà chỉ là một người có quan hệ xa trong gia đình”.
Việc những người sống trong cảnh nghèo đói bán thận - như người đàn ông này ở Afghanistan - đã được ghi nhận tại nhiều quốc gia châu Á
Sau đó, người môi giới đưa Zeya đến Yangon để gặp người nhận. Tại đây, một người đàn ông tự giới thiệu là bác sĩ đã hoàn tất thêm một số giấy tờ và cảnh báo rằng nếu Zeya đổi ý, anh sẽ phải trả một khoản phí lớn.
BBC đã liên hệ với người đàn ông này sau đó. Ông ta cho biết nhiệm vụ của mình chỉ là kiểm tra xem bệnh nhân có đủ điều kiện sức khỏe để phẫu thuật hay không, chứ không phải xác minh mối quan hệ giữa người hiến và người nhận.
Zeya được hứa hẹn sẽ nhận được 7,5 triệu kyat Myanmar, tương đương khoảng 43 triệu đồng đến 69 triệu đồng trong những năm gần đây, tùy theo tỷ giá không chính thức đã biến động mạnh kể từ sau cuộc đảo chính.
Anh bay đến miền bắc Ấn Độ để thực hiện ca phẫu thuật tại một bệnh viện lớn.
Tại Ấn Độ, mọi ca ghép tạng liên quan đến người nước ngoài đều phải được một hội đồng thẩm định phê duyệt. Hội đồng này do bệnh viện hoặc chính quyền địa phương thành lập.
Zeya kể rằng anh đã trải qua một cuộc phỏng vấn với khoảng 4 người, thông qua phiên dịch viên.
"Họ hỏi tôi có tự nguyện hiến thận hay không, có bị ép buộc không," anh nói.
Anh trả lời rằng người nhận là họ hàng của mình, và ca ghép thận được chấp thuận. Zeya nhớ lại khoảnh khắc các bác sĩ gây mê trước khi anh mất ý thức. “Sau phẫu thuật không có vấn đề gì nghiêm trọng, chỉ là tôi không thể cử động mà cũng không đau”, anh kể và cho biết đã nằm viện 1 tuần sau đó.
"Người mẹ giả"
Một người hiến tạng khác, Myo Win (tên giả) kể với BBC rằng anh cũng từng giả làm người thân của một người xa lạ.
“Người môi giới đưa tôi một tờ giấy, tôi phải học thuộc những gì ghi trên đó,” anh nói. Theo hướng dẫn, anh phải khẳng định rằng người nhận là vợ của một người họ hàng trong gia đình.
“Người thẩm định hồ sơ còn gọi cho mẹ tôi, nhưng tay môi giới đã chuẩn bị sẵn một ‘bà mẹ giả’ để nhận cuộc gọi”, anh kể. Người phụ nữ này xác nhận rằng anh đang hiến thận cho một người thân với sự đồng ý của gia đình.
Myo Win cho biết anh được hứa hẹn số tiền tương tự như Zeya, nhưng khoản tiền này được gọi là “quyên góp từ thiện”. Anh cũng phải trích ra khoảng 10% để trả cho tay môi giới.
Cả hai người đàn ông đều cho biết họ nhận trước một phần ba số tiền. Myo Win nhớ lại suy nghĩ của mình khi bước vào phòng phẫu thuật: “Tôi quyết định phải làm, vì tôi đã cầm tiền của họ rồi.”
Anh chia sẻ rằng mình đã chọn con đường cùng cực này vì nợ nần chồng chất và phải xoay xở tiền chữa bệnh cho vợ.
Tỷ lệ thất nghiệp ở Myanmar đã tăng vọt kể từ sau cuộc đảo chính, khi chiến tranh tàn phá nền kinh tế và khiến các nhà đầu tư nước ngoài tháo chạy. Theo Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP), năm 2017, khoảng một phần tư dân số Myanmar sống trong cảnh nghèo đói, nhưng đến năm 2023, con số này đã tăng lên một nửa.
Myo Win cho biết tay môi giới không nói với anh rằng việc bán thận là bất hợp pháp. “Nếu biết, tôi đã không làm. Tôi sợ bị bỏ tù,” anh nói.
Một người đàn ông khác ở Myanmar nói với BBC rằng ông đã giúp khoảng 10 người mua hoặc bán thận thông qua các ca phẫu thuật tại Ấn Độ. Người này cho biết ông giới thiệu người có nhu cầu cho một "cơ quan" ở Mandalay, miền trung Myanmar, nơi chịu trách nhiệm sắp xếp mọi thứ.
“Nhưng đừng lo về người hiến. Chúng tôi có một danh sách những người sẵn sàng xếp hàng để hiến thận”, người đàn ông chia sẻ.
Ông cũng thừa nhận giấy tờ bị làm giả để hợp thức hóa quan hệ hôn nhân giữa người hiến và người nhận. Khi được hỏi liệu có nhận tiền để làm trung gian hay không, ông đã không trả lời.
Bắt giữ tại Ấn Độ
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), số ca ghép tạng trên toàn cầu đã tăng hơn 50% kể từ năm 2010, với khoảng 150.000 ca được thực hiện mỗi năm. Tuy nhiên, nguồn cung nội tạng chỉ đáp ứng được khoảng 10% nhu cầu toàn cầu.
Việc mua bán bộ phận cơ thể người là bất hợp pháp ở hầu hết các quốc gia và rất khó thống kê chính xác. Năm 2007, WHO ước tính rằng khoảng 5-10% số ca ghép tạng trên thế giới có nguồn gốc từ chợ đen, nhưng con số thực tế có thể cao hơn.
Những năm gần đây, tình trạng buôn bán thận bất hợp pháp do nghèo đói đã được ghi nhận tại nhiều quốc gia châu Á, bao gồm Nepal, Pakistan, Indonesia, Afghanistan, Ấn Độ và Bangladesh.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), nguồn cung nội tạng hiến tặng chỉ đáp ứng khoảng 10% nhu cầu toàn cầu
Ấn Độ từ lâu đã là điểm đến của du lịch y tế, nhưng lo ngại về tình trạng mua bán thận tại đây ngày càng gia tăng sau những thông tin được truyền thông đăng tải và một cuộc điều tra gần đây của cảnh sát.
Tháng 7 năm ngoái, cảnh sát Ấn Độ thông báo đã bắt giữ 7 người liên quan đến một đường dây mua bán thận, bao gồm một bác sĩ Ấn Độ và trợ lý của bà. Theo cảnh sát, nhóm này đã sắp xếp cho những người nghèo ở Bangladesh bán thận, đồng thời sử dụng giấy tờ giả để hợp thức hóa các ca ghép tạng.
Bác sĩ Vijaya Rajakumari, từng làm việc tại Bệnh viện Indraprastha Apollo danh tiếng ở Delhi, bị cáo buộc đã thực hiện các ca phẫu thuật này với tư cách là bác sĩ tư vấn tại Bệnh viện Yatharth, cách đó vài km.
Luật sư của bà nói với BBC rằng các cáo buộc “hoàn toàn vô căn cứ và không có bằng chứng”. Ông khẳng định bà chỉ thực hiện những ca ghép thận đã được hội đồng thẩm định phê duyệt và luôn tuân thủ pháp luật. Theo lệnh tại ngoại của bà, bà không bị cáo buộc tham gia làm giả giấy tờ.
Bệnh viện Yatharth cho biết tất cả các ca ghép, bao gồm cả những ca do bác sĩ tư vấn thực hiện, đều tuân thủ “các quy trình nghiêm ngặt nhằm đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn pháp lý và đạo đức”.
“Chúng tôi đã tăng cường hơn nữa các quy trình để ngăn chặn những trường hợp tương tự trong tương lai”, đại diện bệnh viện nói.
Sau khi bác sĩ Rajakumari bị bắt, Apollo Hospitals tuyên bố bà chỉ là bác sĩ tư vấn tự do làm việc theo hình thức hợp đồng và bệnh viện đã chấm dứt mọi hợp tác với bà.
Hiện bà Rajakumari chưa bị truy tố trước tòa.
“Không hối hận”
Tháng 4 năm ngoái, một quan chức cấp cao của Bộ Y tế Ấn Độ đã gửi công văn đến các bang, cảnh báo về “sự gia tăng” các ca ghép tạng có liên quan đến người nước ngoài và kêu gọi tăng cường giám sát. Theo luật pháp Ấn Độ, công dân nước ngoài muốn hiến hoặc nhận nội tạng phải có giấy tờ chứng minh mối quan hệ giữa hai bên, được xác nhận bởi đại sứ quán nước họ tại Ấn Độ.
BBC đã liên hệ với Bộ Y tế Ấn Độ, Tổ chức Cấy ghép Nội tạng và Mô Quốc gia (NOTTO), cũng như chính quyền quân sự Myanmar để yêu cầu bình luận nhưng chưa nhận được phản hồi.
Bác sĩ Thurein Hlaing Win, một nhà hoạt động y tế cộng đồng ở Myanmar, nhận định: “Việc thực thi pháp luật không hiệu quả”.
Ông cũng cảnh báo những người có ý định hiến thận cần hiểu rõ các rủi ro, bao gồm nguy cơ chảy máu trong quá trình phẫu thuật và tổn thương các cơ quan khác. Ngoài ra, theo ông, việc chăm sóc hậu phẫu cũng rất quan trọng nhưng thường bị bỏ qua.
BBC liên lạc lại với Zeya vài tháng sau khi anh phẫu thuật. “Tôi đã trả hết nợ và mua được một mảnh đất”, anh nói.
Tuy nhiên, anh cho biết vẫn chưa đủ tiền để xây nhà và chưa thể thực hiện kế hoạch này trong thời gian hồi phục. Anh cũng bị đau lưng sau phẫu thuật.
“Tôi sắp phải đi làm lại. Nếu các tác dụng phụ tái phát, tôi cũng phải chịu thôi. Tôi không hối hận về quyết định của mình”, anh chia sẻ.
Zeya vẫn giữ liên lạc với người nhận thận một thời gian. Cô nói với anh rằng sức khỏe của mình tốt lên nhờ quả thận của anh.
Trao đổi với BBC dưới điều kiện giấu tên, người phụ nữ này cho biết cô đã trả tổng cộng 100 triệu kyat (tương đương khoảng 562 - 894 triệu đồng trong những năm gần đây). Cô phủ nhận việc làm giả giấy tờ, khẳng định rằng Zeya thực sự là người thân của mình.
6 tháng sau ca phẫu thuật, Myo Win chia sẻ với BBC rằng anh đã trả gần hết nợ nhưng vẫn chưa thể trang trải hoàn toàn. “Tôi không có việc làm và cũng không còn một xu dính túi”, anh nói, đồng thời cho biết đã gặp một số vấn đề về dạ dày sau phẫu thuật.
Anh khẳng định mình không hối hận, nhưng sau đó lại nói thêm: “Tôi khuyên người khác đừng làm điều này. Nó không tốt chút nào”.
Nguồn: BBC
