Tăng thuế thuốc lá để giảm gánh nặng y tế cho người dân
Từ góc độ kinh tế học phúc lợi, việc tăng thuế thuốc lá được đánh giá là một trong những chính sách thuế hiếm hoi mang lại hiệu ứng kép: vừa gia tăng nguồn thu ngân sách, vừa góp phần giảm thiểu tác hại đến sức khỏe cộng đồng.
Mỗi năm trì hoãn áp dụng chính sách này, Việt Nam ước tính mất đi khoảng 100.000 ca tử vong sớm do thuốc lá, kéo theo tổn thất hơn 100.000 tỷ đồng từ chi phí y tế và năng suất lao động bị suy giảm.
Đồng thời, quốc gia cũng bỏ lỡ cơ hội thu ngân sách bổ sung đáng kể, có thể được sử dụng để tài trợ cho các mục tiêu an sinh xã hội hoặc đầu tư công, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Tại buổi tọa đàm "Tăng thuế thuốc lá - Lợi ích kép cho ngân sách và sức khỏe" do báo tổ chức gần đây, GS Nguyễn Anh Trí, Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội, đã bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ đối với đề xuất của Bộ Y tế về việc tăng ngay, tăng mạnh và tăng thường xuyên thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá.
Ông nhấn mạnh rằng, dù Việt Nam đã có 3 lần tăng thuế nhưng hiệu quả chưa đạt kỳ vọng, do đó, lần này là cơ hội để thực hiện tốt hơn.
GS Nguyễn Anh Trí, Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội (Ảnh: Hải Long).
Theo GS Trí, việc tăng thuế thuốc lá có hai mục đích chính: điều chỉnh hành vi tiêu dùng của người hút thuốc và tăng nguồn thu ngân sách. Ông dẫn chứng hiệu quả từ các quốc gia khác, như Philippines thu được 2,9 tỷ USD từ thuế thuốc lá vào năm 2022, hay Thái Lan tăng số thu từ 500 triệu USD lên 2,3 tỷ USD.
“Như vậy, việc tăng thuế không chỉ góp phần tăng thu ngân sách quốc gia, mà điều quan trọng nhất là sử dụng phần thu được này để hỗ trợ chi phí khám, chữa bệnh liên quan đến tác hại của thuốc lá. Điều đó sẽ góp phần giảm gánh nặng chi phí khám chữa bệnh cho nhân dân”, GS Trí khẳng định.
Hướng tới lợi ích kép
Tiến sĩ Nguyễn Huy Quang, Trưởng ban Tư vấn, Phản biện và Giám định xã hội - Tổng hội Y học Việt Nam, cho biết nếu mức thuế thuốc lá được nâng lên cao nhất, cụ thể là thuế tương đối 75% và thuế tuyệt đối đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2031 theo đề xuất của Bộ Y tế, Việt Nam sẽ đạt được các mục tiêu đề ra, đặc biệt là lợi ích kép: ngân sách nhà nước tăng đáng kể và nguồn thu này sẽ được chi trả cho các hoạt động chăm sóc sức khỏe người dân.
“Thông điệp tiếp theo tôi muốn nhấn mạnh là đây là xung đột giữa lợi ích kinh tế và sức khỏe. Tuy nhiên, Đảng và Nhà nước ta đã có quan điểm nhất quán không đánh đổi sức khỏe lấy lợi ích kinh tế”, TS Quang nhấn mạnh.
Các chuyên gia tham gia buổi tọa đàm (Ảnh: Hải Long).
Về lo ngại tăng thuế thuốc lá có thể ảnh hưởng đến công ăn việc làm của người trồng và sản xuất thuốc lá, GS Trí thừa nhận đây là một thực tế cần cân nhắc.
Tuy nhiên, ông khẳng định đây chính là mục đích của việc tăng thuế: hạn chế không chỉ người hút mà còn cả việc trồng, sản xuất, tiêu thụ và buôn bán thuốc lá.
“Không có lý do gì chậm lại việc tăng thuế thuốc lá, tại sao một nghề sản xuất ra chất độc cứ đeo bám Việt Nam? Chúng ta cần có trách nhiệm truyền thông, giáo dục để người dân biết không làm nghề này, nhà quản lý có trách nhiệm tìm công ăn việc làm cho người đang làm nghề tạo ra chất độc này”, GS Trí nhấn mạnh.
Đồng quan điểm, bà Sarah Bales, chuyên gia Hội Kinh tế Y tế Việt Nam, khẳng định: “Chúng ta không nói do giảm tiêu dùng mà dẫn đến thất nghiệp mà người lao động chuyển từ ngành công nghiệp thuốc lá sang ngành khác”.
Bà chỉ ra rằng nguy cơ mất việc làm chủ yếu liên quan đến cơ hữu hóa sản xuất thuốc lá. Dẫn chứng từ năm 2010 đến 2022, dù số bao thuốc lá tiêu thụ không giảm, vẫn có 4.200 người mất việc làm trong ngành sản xuất do các công ty đưa máy móc vào thay thế con người.
Bà Sarah Bales, chuyên gia Hội Kinh tế Y tế Việt Nam (Ảnh: Hải Long).
Vì vậy, lập luận tăng thuế thuốc lá ảnh hưởng đến công ăn việc làm là "hơi phi lý". Bà Bales cũng lưu ý rằng ngành công nghiệp sản xuất thuốc lá của Việt Nam phụ thuộc 64% nguyên liệu nhập khẩu.
Do đó, việc giảm tiêu dùng sẽ dẫn đến giảm nhập khẩu trước tiên, tạo đủ thời gian để điều chỉnh ngành nông nghiệp thuốc lá và tập trung hỗ trợ các tỉnh chịu ảnh hưởng.
Kết luận số 176 của Tổng Bí thư Tô Lâm (ngày 25/4) đã nhấn mạnh vai trò của dự phòng và quản lý bệnh mạn tính. Hiện nay, bệnh không lây nhiễm vẫn chiếm tới 70% tổng gánh nặng bệnh tật tại Việt Nam, trong đó thuốc lá là yếu tố nguy cơ hàng đầu.
Tổng Bí thư cũng giao Đảng ủy Chính phủ chỉ đạo nghiên cứu xây dựng Đề án với lộ trình từng bước giảm gánh nặng chi phí y tế cho người dân, tiến tới miễn viện phí toàn dân vào giai đoạn từ 2030-2035.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Việt Nam có nhiều lựa chọn để tài trợ cho mục tiêu này, bao gồm việc dành riêng doanh thu từ thuế thuốc lá, rượu bia.
