Đang thời kỳ dân số vàng nhưng TP.HCM đối mặt tốc độ già hóa nhanh

Sau sáp nhập, dân số mới ước tính của TP.HCM là 13,608 triệu người, chiếm 13,4% dân số cả nước. Trong đó, lực lượng lao động đang làm việc đạt khoảng 7,281 triệu người, tương ứng 14% tổng số lao động toàn quốc (51,806 triệu người).

Dự thảo Báo cáo Chính trị của Đại hội Đảng bộ TP.HCM lần thứ 1 nhiệm kỳ 2025-2030 đánh giá đây là nguồn nhân lực quy mô lớn, góp phần thúc đẩy phát triển công nghiệp - dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm phía Nam.

Tuy nhiên, dù hiện đứng trước nhiều cơ hội với lực lượng lao động dồi dào, TP.HCM cũng phải đối mặt tốc độ già hóa nhanh do mức sinh thấp kéo dài, là kết quả của việc nhiều người trẻ "ngại cưới, ngại sinh" do áp lực cuộc sống.

Bài toán dân số

Trước hay sau sáp nhập, TP.HCM vẫn là địa phương đông dân nhất, là "siêu đô thị" của cả nước. Tuy nhiên, đằng sau quy mô dân số lớn là một nghịch lý đang khiến nhiều người lo ngại: mức sinh của thành phố đang tiến tới vùng "sinh thấp nghiêm trọng" (dưới 1,3 con/phụ nữ) theo phân loại của Liên Hợp Quốc.

Cụ thể, theo Cục Thống kê, tổng tỷ suất sinh năm 2024 của TP.HCM chỉ đạt 1,39 con/phụ nữ, thấp hơn nhiều so với mức 1,91 con của cả nước. Trước đó, giai đoạn từ 2019 đến 2023, mức sinh cũng chỉ lần lượt dao động: 1,39 - 1,53 - 1,48 - 1,39 - 1,32.

Các chuyên gia nhận định nguyên nhân đến từ lối sống đô thị, chi phí nuôi dạy con ngày càng cao, cùng áp lực công việc khiến nhiều cặp vợ chồng trì hoãn hoặc không sinh thêm con.

Nhiều người trẻ tại TP.HCM ngại sinh con vì áp lực kinh tế. Ảnh minh họa: Linh Huỳnh.

Song song đó, TP.HCM đang ở thời kỳ dân số vàng, khi nhóm dân số trong độ tuổi lao động (15-64) chiếm hơn 74% tổng dân số (cũ). Lực lượng lao động dồi dào được xem là lợi thế cho tăng trưởng kinh tế, song cũng đặt ra bài toán bởi tốc độ già hóa dân số đang diễn ra nhanh hơn dự báo.

Tính đến năm 2024, tỷ lệ người cao tuổi tại TP.HCM đã tăng lên 11,87%, bình quân mỗi năm tăng gần 35.000 người. Theo Cục Thống kê, chỉ số già hóa của thành phố năm 2024 cũng là 65,2; cao hơn so với cả nước là 60,18 (nghĩa là cứ 100 người trẻ dưới 15 tuổi thì có 65,2 người cao tuổi tương ứng).

Trước xu hướng dân số già đang diễn ra mạnh mẽ, nếu không sớm có biện pháp khuyến khích sinh con và duy trì quy mô dân số hợp lý, thành phố có thể bước vào giai đoạn "già hóa trước khi giàu" - tình trạng nhiều nước từng trải qua.

Bên cạnh những thách thức, TP.HCM cũng được đánh giá là một trong những địa phương có chất lượng dân số thay đổi tích cực trong những năm qua. Cụ thể, tuổi thọ trung bình của người dân thành phố không ngừng tăng lên, từ 66 tuổi vào năm 1979 lên 76,6 tuổi vào năm 2024, vượt mức trung bình cả nước (74,7 tuổi).

Bên cạnh đó, tầm vóc và thể lực của người dân cũng được cải thiện rõ rệt. Theo số liệu của Sở Y tế TP.HCM, trong giai đoạn 2014-2019, chiều cao trung bình của nam giới tăng từ 168,2 cm lên 169,2 cm, nữ giới cũng tăng từ 155,9 cm lên 157 cm.

Nỗ lực

TP.HCM đang đứng trước ngã rẽ quan trọng: vừa cần tận dụng lợi thế dân số vàng, vừa phải chuẩn bị cho giai đoạn dân số già. Trước thực trạng đó, thành phố đã triển khai nhiều chính sách nhằm ổn định quy mô và nâng cao chất lượng dân số, với trọng tâm là khuyến khích sinh đủ 2 con và chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên.

Từ năm 2023, UBND thành phố đã ban hành kế hoạch hành động thích ứng với mức sinh thấp, trong đó đặt mục tiêu đến năm 2030 nâng tổng tỷ suất sinh lên 1,6 con/phụ nữ.

Năm 2024, HĐND TP.HCM cũng đã ban hành Nghị quyết 40, quyết định hỗ trợ 3 triệu đồng cho phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi, áp dụng từ 21/12/2024 đến 31/8/2025. Sau sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, thành phố tiếp tục thông qua Nghị quyết 32/2025, nâng mức hỗ trợ lên 5 triệu đồng, áp dụng từ ngày 1/9.

Bên cạnh đó, trong Đề án chăm sóc sức khỏe toàn diện và tăng tổng tỷ suất sinh giai đoạn 2025-2030, thành phố đưa ra nhiều giải pháp như hỗ trợ chi phí khám sức khỏe tiền hôn nhân, tiêm phòng cho phụ nữ trước khi mang thai, miễn học phí các cấp học, khám sức khỏe định kỳ cho học sinh... được kỳ vọng giúp thay đổi nhận thức về kết hôn, sinh con, góp phần cân bằng cơ cấu dân số trong tương lai.

TP.HCM đang nỗ lực nâng tỷ suất sinh, ứng phó viễn cảnh già hoá dân số. Ảnh minh họa: Việt Linh.

Cho rằng áp lực kinh tế là nguyên nhân hàng đầu khiến mức sinh thấp báo động ở đô thị lớn như TP.HCM và Hà Nội, tại hội thảo "Mức sinh ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp chính sách" do Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam tổ chức cách đây không lâu, TS Nguyễn Thị Thanh Thủy, giảng viên Đại học Văn hóa Hà Nội, cũng kiến nghị Chính phủ có chính sách đột phá hơn về nhà ở xã hội để gia đình trẻ dễ tiếp cận hơn, đồng thời có chính sách cho vay với lãi suất thấp trong thời gian dài. Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước cần xây dựng các gói vay ưu đãi hơn cho nhà ở và dự án hỗ trợ kinh tế cho nhóm trẻ này.

Đồng tình, tại phiên họp toàn thể, thẩm tra dự Luật Dân số hôm 12/10, đại biểu Quốc hội, GS Nguyễn Thiện Nhân cũng cho rằng cần chuyển từ trả lương tối thiểu sang lương đủ nuôi 2 con để hỗ trợ các cặp vợ chồng.

Dự thảo Báo cáo Chính trị của Đại hội Đảng bộ TP.HCM lần thứ 1 nhiệm kỳ 2025-2030 cũng xác định một trong các nhiệm vụ là huy động, sử dụng hiệu quả các nguồn lực bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe, tầm vóc, tuổi thọ, chất lượng cuộc sống của người dân; chú trọng thực hiện phát triển xã hội bền vững, bảo đảm tiến bộ, công bằng xã hội, an sinh xã hội, an ninh con người.

Theo đó, các biện pháp được đặt ra như xây dựng chương trình chăm sóc sức khỏe toàn diện và tăng trưởng dân số bền vững; triển khai Chiến lược thích ứng già hóa dân số, hình thành hệ thống cung ứng dịch vụ chăm sóc sức khỏe toàn diện cho người cao tuổi trên địa bàn thành phố; nâng cao năng lực hệ thống y tế; xây dựng hệ thống an sinh xã hội toàn diện, đa tầng, bao phủ toàn dân theo phương châm "Nhà nước và Nhân dân cùng làm"...