Trong quản lý tài chính, người ta thường chú ý nhiều đến những khoản chi lớn như nhà ở, giáo dục hay y tế. Thế nhưng, thực tế cho thấy rất nhiều người lại rơi vào tình trạng “luôn thiếu tiền” vì một nguyên nhân ít ai để ý: chi phí ngẫu nhiên. Đây là những khoản phát sinh nhỏ, ngoài kế hoạch, nhưng khi cộng dồn lại đủ sức bào mòn ngân sách hàng tháng.
1. Chi phí ngẫu nhiên là gì?
Chi phí ngẫu nhiên (incidental expenses) là những khoản chi không lặp lại định kỳ, không nằm trong kế hoạch ban đầu, nhưng lại xảy ra thường xuyên bất ngờ như:
- Xe hỏng, điện thoại vỡ, mua áo mưa mới vì mất cái cũ
- Đồ dùng học sinh cho con (giấy màu, đồng phục thêm…)
- Đi ăn đột xuất với đồng nghiệp
- Trả phí giao hàng gấp vì quên mua trước
2. Vì sao những khoản chi nhỏ lại “bào mòn” tài chính?
Chi phí ngẫu nhiên thường bị xem nhẹ vì chúng quá nhỏ, nhưng khi cộng dồn lại, chúng tạo thành hiệu ứng “chi phí chìm nhỏ lẻ” với tác động không hề nhỏ.
Ví dụ, với một người thu nhập 10 triệu đồng/tháng, chỉ cần mỗi ngày phát sinh 100.000 đồng chi phí ngoài kế hoạch, cuối tháng số tiền hao hụt đã lên tới 3 triệu đồng, tương đương 30% thu nhập. Điều này không chỉ khiến ngân sách bị thâm hụt mà còn trực tiếp bào mòn khả năng tiết kiệm. Người có cùng mức thu nhập nhưng biết kiểm soát chi phí ngẫu nhiên thường tiết kiệm được nhiều gấp đôi so với người để mặc những khoản chi nhỏ lẻ trượt ngoài tầm kiểm soát.
Ở góc độ rộng hơn, chi phí ngẫu nhiên còn phản ánh những biến động vĩ mô. Chúng có xu hướng gia tăng khi lạm phát cao, giá cả dịch vụ và hàng hóa biến động mạnh, khiến người dân phải chi thêm cho vận chuyển, sinh hoạt hay thay thế tiêu dùng. Đó là lý do trong thời kỳ lạm phát, nhiều người có cảm giác “thiếu tiền” thường trực, dù mức thu nhập danh nghĩa không hề thay đổi.
Ngoài ra, chi phí ngẫu nhiên còn gắn liền với hiện tượng “chi tiêu cảm xúc” (emotional spending). Khi căng thẳng hoặc mệt mỏi, con người thường tìm cách giải tỏa bằng những khoản chi nhỏ, với tâm lý “chỉ thêm lần này thôi”. Nhưng chính vòng xoáy ấy lại khiến dòng tiền rò rỉ liên tục, khó kiểm soát và dần dần bào mòn tài chính cá nhân.
3. Làm sao để kiểm soát chi phí ngẫu nhiên?
Ghi chép và theo dõi chi tiêu: Sử dụng ứng dụng quản lý tài chính hoặc ghi tay. Việc “nhìn thấy” các khoản phát sinh giúp bạn ý thức rõ đồng tiền đang đi đâu.
Lập quỹ riêng: Hàng tháng, trích trước 5–10% thu nhập cho chi phí bất ngờ. Nhờ đó, bạn không bị động khi phát sinh ngoài kế hoạch.
Nguyên tắc 24 giờ: Với khoản chi đột xuất như mua sắm hay đi chơi, hãy chờ 24 giờ trước khi quyết định. Phần lớn nhu cầu sẽ giảm, giúp bạn tiết kiệm đáng kể.
Chi phí ngẫu nhiên không đơn thuần là những khoản chi “lặt vặt”.Nếu không kiểm soát bằng kỷ luật tài chính, chúng có thể trở thành “kẻ ngốn tiền thầm lặng”, khiến bạn mãi loay hoay trong cảm giác tiền bạc chẳng bao giờ đủ.
