Sầu riêng tại các tỉnh miền Tây - Ảnh: MẬU TRƯỜNG
Những năm gần đây, ngành nông nghiệp đã có bước chuyển quan trọng trong sản xuất kết nối với thị trường. Nhưng vẫn còn nhiều nông dân mù mờ thông tin, sản xuất theo tín hiệu Đồng Tháp có phương án đảm bảo nguồn nước cho vùng ngọt hóa Gò Công
Tỉnh Hậu Giang (nay thuộc Cần Thơ) có vùng mía nguyên liệu lớn nhất nước với hơn 15.000 héc ta, giờ chỉ còn vài héc ta.
"Thủ phủ cá tra" một thời xuất khẩu hơn 2 tỉ USD, có năm rớt giá, hàng loạt nông dân "treo ao". Còn "giấc mơ xuất khẩu tôm 10 tỉ đô" nay vẫn còn trong mơ.
Nguyên nhân sâu xa là thông tin thị trường đến với nông dân còn chậm và rời rạc.
Thực tế cho thấy nông dân thiếu thông tin và kỹ năng phân tích thị trường. Phần lớn vẫn sản xuất theo kinh nghiệm, tai nghe chứ không dựa vào dữ liệu hay dự báo. Hàng hóa làm ra nhiều nhưng không biết ai mua, ở đâu, giá bao nhiêu. Khi giá rớt, người nông dân thường là người chịu thiệt.
Trong khi đó, quy hoạch và dự báo còn cứng nhắc, chậm thích ứng. Không ít quy hoạch vẫn tính bằng diện tích, sản lượng mà chưa gắn chặt với sức tiêu thụ. Khi giá tăng, nông dân ào ào mở rộng diện tích, vượt quy hoạch. Khi giá giảm lại bỏ hoang. Diện tích sầu riêng, cam sành, nuôi cá tra đều tăng nóng vượt kế hoạch đến năm 2030, trong khi hạ tầng bảo quản, nhà máy chế biến lại không kịp phát triển.
Một nghịch lý là nhiều quy hoạch "vẽ xong để đó", không có cơ chế theo dõi, điều chỉnh linh hoạt. Khi thị trường thay đổi, quy hoạch không đổi theo, nông dân cũng không mấy ai biết quy hoạch đó nói gì, ở đâu, hiệu lực đến bao giờ.
Thực tế cũng cho thấy liên kết chuỗi giá trị còn lỏng lẻo. Người nông dân là mắt xích đầu tiên vẫn là người yếu thế nhất trong chuỗi. Ở ngành cá tra, người nuôi chỉ hưởng khoảng 10-20% giá trị, trong khi 70% chi phí nằm ở thức ăn và thuốc thú y, phần lớn do doanh nghiệp nước ngoài nắm giữ. Khi được giá, người nuôi hưởng ít; khi rớt giá lại gánh hết thua lỗ.
Nhiều mô hình liên kết được lập ra rồi… tan rã vì thiếu cơ chế ràng buộc, thiếu chia sẻ lợi ích và rủi ro. "Bệnh" cung vượt cầu đã được chẩn đoán nhiều năm, nhưng "thuốc chữa" vẫn chưa đủ liều. Cần thay đổi cách tiếp cận, từ "trồng cây gì, nuôi con gì" sang "sản xuất cái thị trường cần và có lợi nhuận".
Thông tin đến với nông dân phải như dự báo thời tiết hằng ngày
Đến lúc phải bắt đầu một "cuộc chuyển đổi thông tin" trong nông nghiệp, nơi nông dân không còn đoán mò, mà có thể ra quyết định dựa trên dữ liệu thật và thị trường thật.
Trước hết cần một hệ thống thông tin nông sản minh bạch và dễ tiếp cận. Nhà nước, hiệp hội và doanh nghiệp phải cùng xây dựng bản đồ số về vùng nguyên liệu, giá cả, mùa vụ, nhu cầu thị trường. Thông tin phải được cập nhật thường xuyên, phổ biến qua điện thoại, ứng dụng, đài địa phương - như dự báo thời tiết hằng ngày.
Bất ngờ với hàng cây đủng đỉnh trang trí rạp cưới được trồng trên 'con lươn' ở Cần ThơĐỌC NGAYKế đến phải nâng cao "dân trí số" cho nông dân. Khuyến nông không chỉ dừng ở kỹ thuật canh tác, mà phải dạy bà con biết đọc dữ liệu, biết ký hợp đồng điện tử, bán hàng trên sàn thương mại điện tử, biết truy xuất nguồn gốc sản phẩm của chính mình.
Khi nông dân làm chủ thông tin, họ sẽ không còn bị dẫn dắt bởi thương lái hay tin đồn.
Quy hoạch nông nghiệp cần được "số hóa" và linh hoạt hơn. Thay vì quy định cứng diện tích, nên gắn vùng nguyên liệu với nhà máy chế biến, gắn sản xuất với tiêu thụ, có cơ chế điều chỉnh linh hoạt khi thị trường biến động.
Mô hình cánh đồng 1 triệu héc ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn tăng trưởng xanh đang được triển khai ở Đồng bằng sông Cửu Long là ví dụ tốt. Ở đó, nông dân không chỉ bán lúa mà còn có thể bán tín chỉ carbon, phát triển du lịch nông nghiệp, tạo thêm giá trị mới từ cùng một thửa ruộng.
Liên kết chuỗi giá trị phải thực chất. Hợp tác xã, tổ hợp tác cần được nâng tầm, có năng lực thương thảo, ký hợp đồng, chia sẻ lợi nhuận và rủi ro. Cần cơ chế để ngân hàng, doanh nghiệp, nông dân cùng ngồi lại trên một bàn, chứ không mỗi bên một hướng.
Khi nông dân được tiếp sức bởi công nghệ, được "doanh nhân hóa", họ sẽ không còn chỉ là người làm thuê cho thị trường, mà trở thành chủ thể thật sự trong nền kinh tế nông nghiệp. Họ có thể tính toán lãi - lỗ, dự báo giá, chọn thời điểm bán, liên kết xuất khẩu, và bảo vệ thành quả lao động bằng hợp đồng và pháp lý, chứ không bằng may rủi.
Muốn nông nghiệp bền vững, trước hết phải giúp người nông dân "sáng mắt" trước thị trường. Khi thông tin minh bạch, quy hoạch linh hoạt, liên kết chặt chẽ và công nghệ đến tận tay nông dân thì mùa vụ sẽ không còn là canh bạc.
Người nông dân hiểu thị trường, biết dùng dữ liệu, biết tính đường dài thì mới mong nền nông nghiệp hiện đại và tự tin bước ra thế giới.
Cái vòng luẩn quẩn 'trồng chặt, lên rẫy, xuống ruộng' của người nông dânPhạm Mạnh Hiền là Giám đốc Công ty Cổ phần Dược Bảo Khánh.
Ngày 21-10, trao đổi bên lề hành lang Quốc hội, các đại biểu Quốc hội đã có những ý kiến...
Cán bộ lãnh đạo, quản lý không nhất thiết phải là người giỏi nhất về chuyên môn, nhưng phải là...
Đinh Thị Diệu Hoa bị khởi tố, bắt tạm giam để điều tra về tội "Nhận hối lộ".
Thủ tướng Chính phủ vừa ký các quyết định kéo dài thời gian giữ chức vụ đối với 3 đồng...
Theo dự báo, ngày mai, không khí lạnh tiếp tục được tăng cường mạnh thêm xuống miền Bắc, nhiệt độ...
