Giải mã kênh đào Panama - Kỳ 5: Kênh đào và hơn 100 năm 'ân oán' Mỹ - Panama

13:30 01/01/2025

Ngược dòng thời gian gần 120 năm trước, Tổng thống Theodore Roosevelt đã trực tiếp công du, thị sát công trình kênh đào Panama ngày 6-11-1906.

Sinh viên Panama bị cảnh sát trấn áp ở vùng kênh đào năm 1964 - Ảnh: Getty Images

Khoảnh khắc tổng thống thứ 26 của nước Mỹ ngồi lên chiếc xe xúc đất đã thể hiện rõ sự đặc biệt quan tâm con kênh đào dài 82km nối liền

Tàu ngầm Pháp chuẩn bị qua kênh đào Panama trong Thế chiến thứ 2 - Ảnh: Warfarehistorynetwork, Warhistoryonline

Từ quốc hữu hóa kênh đào Suez đến đòi kênh Panama

Một bước ngoặt mới là tháng 7-1956, việc Ai Cập vượt qua căng thẳng với Anh, Pháp để quốc hữu hóa thành công kênh đào Suez đã khích lệ phong trào đòi quyền kênh đào của người Panama.

Giữa bối cảnh nhiều quốc gia đòi độc lập với sự ủng hộ của Liên Xô, ngoại trưởng Mỹ John Foster Dulles dưới thời Tổng thống Dwight D. Eisenhower lại tuyên bố "khu vực kênh đào thuộc chủ quyền lãnh thổ của Mỹ" như đổ thêm dầu vào lửa.

Người dân mà đặc biệt là sinh viên Panama liên tiếp tổ chức biểu tình, yêu cầu Mỹ phải trả kênh đào. Năm 1958, phong trào sinh viên Panama thực hiện "Chiến dịch chủ quyền" bất bạo động cắm thành công 75 quốc kỳ Panama vào the Canal Zone, vùng kênh đào mà Mỹ xem như "lãnh thổ" của mình.

Ricardo Rios Torres, một thủ lĩnh sinh viên trong cuộc biểu tình này, đã nói rằng họ không sợ nữa, mà muốn chấm dứt "chế độ thực dân" khi bị người Mỹ ngăn cản vào the Canal Zone và nói rằng đây không phải là lãnh thổ người Panama.

Tình hình căng thẳng đến mức Mỹ phải tăng cường quân đội đến bảo vệ the Canal Zone khi lực lượng biểu tình hăm he "xâm chiếm hòa bình" vùng đất kênh đào. Một hệ thống hàng rào kiên cố cũng được Mỹ tăng cường xây dựng khẩn cấp để đối phó với sự đe dọa.

Tuy nhiên những cuộc biểu tình vẫn liên tục bùng nổ và được gọi là Diễu hành yêu nước. Người biểu tình vẫn tìm cách xâm nhập vào the Canal Zone và xảy ra đụng độ với cảnh sát khiến nhiều người bị thương ở cả hai phía.

Để xoa dịu sự căng thẳng của những người biểu tình cầm cờ Panama, năm 1962 Tổng thống Mỹ John F. Kennedy và Tổng thống Panama Roberto Chiari đã đồng ý cờ hai quốc gia cùng được treo trong các khu vực dân sự the Canal Zone vẫn do Mỹ kiểm soát...

Tuy nhiên đến đầu ngày 9-1-1964, đỉnh điểm căng thẳng lại bùng nổ khi học sinh Mỹ ở Trường trung học Balboa và những người Mỹ sống trong vùng kênh đào lại không chấp nhận cho treo cờ Panama như thỏa thuận cách đó hai năm của hai tổng thống.

Một cuộc biểu tình lớn lại xảy ra dẫn đến bạo động suốt mấy ngày làm 4 lính thủy đánh bộ Mỹ và 23 người Panama thiệt mạng cùng hàng trăm người bị thương. Người Panama đã gọi ngày này là Ngày cảm tử.

Sự việc nóng bỏng đến mức Tổng thống Panama Roberto Chiari phải tuyên bố cắt đứt quan hệ ngoại giao với Mỹ. Và mãi 35 năm sau đó, sự "ân oán" xoay quanh kênh đào nối liền Thái Bình Dương và Đại Tây Dương mới thật sự kết thúc từ nỗ lực của Tổng thống Mỹ Jimmy Carter từ năm 1977.

--------------------------

Tổng thống Mỹ Jimmy Carter đã vượt qua cuộc bỏ phiếu sát sao ở Thượng viện để hoàn trả kênh đào cho "đất mẹ" Panama năm 1999. Nhưng những trắc trở của thủy lộ nhân tạo này vẫn chưa kết thúc...

Kỳ tới: Tương lai nào cho kênh đào Panama

Giải mã Kênh đào Panama - Kỳ 4: Con kênh đào vĩ đại

Ngày 15-8-1914, kênh đào Panama, thủy lộ dài 82km rút ngắn nhất hải trình từ Thái Bình Dương qua Đại Tây Dương ở eo đất hẹp Trung Mỹ đã được khánh thành trong rất nhiều cờ hoa cùng sự quan tâm đặc biệt của các cường quốc kinh tế biển.