Giải mã lại Chú Hỏa - đại gia lừng lẫy Sài Gòn - Kỳ 5: Nhà Hui Bon Hoa làm cầm đồ ở Sài Gòn
08:30 24/03/2025
Tên "Nhà Chú Hỏa" có thấy trên tờ Công-Luận từ những năm 1936, chỉ khu dinh thự nhà Hui Bon Hoa tại trung tâm Sài Gòn vốn xây trong khoảng đầu 1924 đến trước tháng 5-1929.
Cảnh chợ búa Sài Gòn năm 1898 - Ảnh: F-A. SALLES, nguồn Trung tâm Lưu trữ quốc gia hải ngoại (ANOM), Pháp
Từ nghị định ngày 5-10-1871 của Chuẩn đô đốc Dupré - thống đốc kiêm tổng tư lệnh quân viễn chinh Pháp ở Nam Kỳ - có sáu hiệu cầm đồ được lập ở Sài Gòn, Chợ Lớn, Mỹ Tho, Sa Đéc, Vĩnh Long và Châu Đốc.
Ghi ngay trong nghị định, mức tiền mặt sẽ nhận khi cầm cố tài sản tối thiểu phải trên 1/3 giá trị món đồ với lãi suất 4% mỗi tháng. Sáu tháng sau kỳ hạn thanh toán hợp đồng nợ gốc cùng lãi, các món đồ không có người nhận lại sẽ bị phát mãi.
Hiệu cầm đồ nhà Hui Bon Hoa trước 1901
Hiệu cầm đồ thời xưa có nhiều khác biệt về hình thức, quy mô và tổ chức hoạt động so với dịch vụ cầm đồ phổ biến ngày nay.
Nhằm giúp cho
Tin đăng về sự qua đời của nhà đại phú “Vang Chanh Hui-bôngHỏa” - Ảnh: CÔNG LUẬN ngày 30-1-1934, BnF
Ông Hui Bon Hoa qua đời năm 1901.
Sài Gòn khi ấy, một cách chính xác, chỉ có phạm vi là một phần quận 1, quận 3 và quận 4 ngày nay, giới hạn bởi sông Sài Gòn ở phía đông, rẽ vào kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè phía bắc - tây bắc, đến đoạn rạch nay là đường Rạch Bùng Binh là giới hạn phía tây bắc, gặp trục đường nay là Cách Mạng Tháng 8 - Nguyễn Thái Học làm giới hạn phía tây nam, đâm ra kênh Bến Nghé xem như là giới hạn phía nam và kể thêm một rẻo đất hẹp ven sông Sài Gòn ở phía nam kênh Bến Nghé giới hạn bởi đường Nguyễn Tất Thành ngày nay cho đến Rạch Bàn mà nay là kênh Tẻ.
Số lượng nhà của Sài Gòn là có thể đếm được (ví dụ dựa theo bản đồ 1898 rất chi tiết xuất bản bởi Claude et Cie - Editeurs).
Các hoạt động mua gom đất của nhà Hui Bon Hoa chỉ rầm rộ từ quãng 1896 về sau.
Lúc này hai ông Tang Hung và Tang Chanh đã sang Sài Gòn để phụ giúp các công việc của cha.
Ban đầu gia đình họ tập trung đầu tư ở khu vực Cầu Ông Lãnh, khoảng từ đường Nguyễn Thái Học ngày nay sang đến Phó Đức Chính, không phải là mua được tất cả và ngay một lúc.
Nếu xét theo bản đồ cũ của Sài Gòn trước đó, ví dụ bản đồ địa bạ năm 1891 với ranh giới TP nhỏ hơn, trừ các phần đất thuộc hành chính công hay đất cho mục đích quân sự..., thì phần diện tích đất sở hữu tư nhân thuộc nội thành là khá khiêm tốn và vì thế khu vực Cầu Ông Lãnh (nói chung) nếu được so có diện tích bằng phân nửa đất ở của châu thành Sài Gòn không hề là ngoa ngôn.
Rất cần nhắc lại lần nữa, nhà Hui Bon Hoa chỉ sở hữu một phần trong khu vực này. Dù bắt đầu xây các khu lô phố (để cho thuê) thì so cùng với dân số Sài Gòn, ông Hui Bon Hoa cha không thể nào có 20.000 căn nhà mặt phố được, chứ đừng nói là 30.000 hay 40.000 căn nhà và có lẽ cũng chưa được gọi là Chú Hỏa như sách báo đời sau hay viết.
Ai là "Chú Hỏa"?
Trong tất cả các tư liệu là văn bản hành chính nhắc đến ông Hui Bon Hoa mà chúng tôi tra lục được, chúng tôi không thấy tài liệu nào ghi Jean Baptiste Hui Bon Hoa mà luôn chỉ ghi là Hui Bon Hoa (hay Hui-bon-Hoa). Chúng tôi cũng chưa gặp tư liệu chính thức hay hình ảnh nào có liên hệ đến việc ông là tín đồ Công giáo.
Khu "Nhà Chú Hỏa", khu mộ gia tộc ở Dĩ An, Bình Dương, mộ thế hệ thứ ba như của ông Khien Ton Hui Bon Hoa (Huỳnh Khánh Đồng) tại Mỹ... đều không có bất cứ một biểu tượng Thiên chúa giáo nào.
Có lẽ giống như giai thoại kể ông quẩy quang gánh mua bán đồng nát rồi bắt được vàng, cha con ông lầm lũi dắt nhau sang Sài Gòn... thì người đời sau gần đây đã tự diễn giải nếu ông vào "làng Tây" chắc hẳn phải theo Công giáo, rồi gắn tên thánh phổ biến là Jean Baptiste (Gio-an Bao-ti-xi-ta) cho ông.
Mặt khác chúng tôi cũng chưa thấy tư liệu xưa nào ghi ông Hui Bon Hoa là "Chú Hỏa". Tên "Nhà Chú Hỏa" có thấy trên tờ Công-Luận từ những năm 1936, chỉ khu dinh thự nhà Hui Bon Hoa tại trung tâm Sài Gòn vốn xây trong khoảng đầu 1924 đến trước tháng 5-1929.
Trên một báo khác từ tháng 9-1929 nói đến "phố lầu mới cất", "chợ mới Saigon ngó qua", "của chú Hỏa" - chính là ba con trai ông Hui Bon Hoa. Và chúng tôi tin rằng từ năm 1925, khi hình thành "Nhà Chú Hỏa", danh xưng "Chú Hỏa" mới là phổ biến...
Ngày 27-12-1900, nhà Ogliastro và nhà Hui Bon Hoa chính thức lập liên danh Ogliastro, Hui Bon Hoa et Cie chuyên kinh doanh hiệu cầm đồ. Liên danh có thời hạn hoạt động khớp theo thời hạn đấu thầu khai thác mỗi ba năm (và đã được tái lập ở mỗi giai đoạn tiếp sau).
Vào giai đoạn sau này, lúc các con ông Hui Bon Hoa đã kế thừa mọi công việc của cha (từ 1901) và rồi tiếp tục cộng tác cùng các hậu duệ hay người thừa kế của A. Ogliastro, họ đã mở rộng hoạt động kinh doanh hiệu cầm đồ ra khắp Nam Kỳ, tuy không phải là độc quyền mà cũng có cạnh tranh, chẳng hạn với SCMI (Société du Credit Mobilier Indochinois).
Có gì trong đồ án quy hoạch đô thị Canh Vinh gần 10.000 ha vừa được Bình Định phê duyệt? UBND tỉnh Bình Định vừa ban hành Quyết định số 886/QĐ-UBND về việc phê duyệt đồ án quy hoạch chung...
Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo nghiên cứu thêm về dạy thêm, học thêm khi kết luận phiên thảo luận dự Luật Nhà giáo.
Dự thảo Nghị định quy định bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ quyết định số lượng cấp phó của các đơn vị thuộc, trực thuộc, bảo đảm bình quân không quá 3 người mỗi đơn vị.
Giải mã lại Chú Hỏa - đại gia lừng lẫy Sài Gòn - Kỳ 4: Nhà Hui Bon Hoa tích lũy đất đai Sài Gòn
