Những phương án bất thành
Sông Tô Lịch có chiều dài hơn 14km, bắt nguồn từ phường Nghĩa Đô (quận Cầu Giấy, Hà Nội), đổ ra sông Nhuệ - đoạn xã Hữu Hòa (huyện Thanh Trì).
Mặc dù đã nhiều lần TP Hà Nội đưa ra giải pháp nhằm "hồi sinh" sông Tô Lịch nhưng đến nay đây vẫn là dòng sông vô cùng ô nhiễm. Người dân sinh sống khu vực xung quanh sông Tô Lịch bao nhiêu năm nay vẫn phải chịu đựng những mùi hôi, thối bốc lên từ lòng sông.
Theo Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội cho biết, trung bình mỗi ngày sông Tô Lịch phải tiếp nhận khoảng 160.000m3 nước thải công nghiệp, nước thải sinh hoạt từ hơn 300 cống xả lớn nhỏ. Hầu hết, lượng nước thải này không được xử lý hoặc xử lý chưa đạt quy chuẩn đã trực tiếp đổ ra sông khiến cho dòng sông này ngày càng ô nhiễm.
Trước đây, nước thải công nghiệp, sinh hoạt đều xả thẳng ra sông Tô Lịch mà chưa qua xử lý khiến cho sông Tô Lịch luôn trong tình trạng ô nhiễm. Ảnh: KTĐT
Kể từ những năm 2000, TP Hà Nội đã tiến hành dự án nạo vét và kè hai bên bờ sông Tô Lịch để làm sạch và ngăn chặn tình trạng lấn chiếm.
Đến năm 2008, sau trận lũ lịch sử, sông Tô Lịch được "hồi sinh" tạm thời với dòng chảy mạnh và nước trong vắt. Nhưng chỉ sau đó vài tuần, tình trạng ô nhiễm lại quay trở lại như cũ. Theo các chuyên gia, do lưu lượng nước mạnh, sông Tô Lịch bị nước mưa làm cho loãng bớt bùn cùng với dòng chảy mạnh đã giúp cho dòng sông này sạch tạm thời trong vài tuần.
Năm 2009, TP Hà Nội từng có đề án bơm nước từ sông Hồng vào hồ Tây và sau đó đổ bơm vào sông Tô Lịch nhằm tạo dòng chảy liên tục. Tuy nhiên, đề án này không được các chuyên gia kinh tế, môi trường đồng tình.
Trao đổi với phóng viên Thời báo VTV, TS Trần Anh Phương - Phòng Công nghệ và Kỹ thuật Tài nguyên nước, Viện Khoa học Tài nguyên nước cho biết, việc lấy nước từ sông Hồng để làm sạch sông Tô Lịch có 2 nhược điểm. Đầu tiên do nước sông Hồng có chứa phù sa nên nếu như lấy trực tiếp nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch mà không qua hồ trung gian để lắng phù sa sẽ làm cho hệ sinh thái sông Tô Lịch thay đổi. Hơn nữa, việc không xử lý triệt để được các nguồn nước thải nên việc lấy nước sông đổ vào đồng nghĩa với việc đẩy các chất thải xuống các tỉnh hạ lưu thì giải pháp này chỉ làm sạch được sông Tô Lịch nhưng lại khiến các dòng chảy ở hạ lưu trở nên ô nhiễm.
Tới năm 2019, Hà Nội đã thử nghiệm làm sạch sông Tô Lịch bằng chế phẩm Redoxy-3C. Chế phẩm này được Công ty Thoát nước Hà Nội rải xuống đoạn sông Tô Lịch rộng khoảng 200m2, được chia làm hai vị trí là phố Nguyễn Đình Hoàn (Cầu Giấy) và cầu Khương Đình (Thanh Xuân). Cả hai đoạn sông trên đều được quây kín bằng tấm sắt để mặt nước tĩnh, không có nước thải lưu thông.
TP Hà Nội từng thử nghiệm phương án làm sạch sông Tô Lịch bằng chế phẩm sinh học. Ảnh: DT
Thời điểm đó, theo báo cáo Công ty Thoát nước Hà Nội, đoạn sông thử nghiệm cho kết quả khả quan, trong đó lượng oxy đã tăng đáng kể và đã bớt mùi hôi thối. Tuy nhiên, phương án này sau đó không được nhân rộng.
Cũng trong năm 2019, Công ty Cổ Phần Cải Thiện Môi trường Nhật Việt (JVE) thí điểm làm sạch sông Tô Lịch (đoạn gần đường Hoàng Quốc Việt, Cầu Giấy) bằng công nghệ Nano-Bioreactor. Công nghệ này được kỳ vọng sẽ phân hủy hoàn toàn lớp bùn ở tầng đáy mà không cần nạo vét.
Đánh giá về quá trình thí điểm, các chuyên gia Nhật Bản cho biết độ dày lớp bùn trong khu quây sắt giảm từ 38cm – 48cm. Hàm lượng oxy hòa tan trong nước (DO) tăng mạnh và đạt 6.67 mg/l, đạt tiêu chuẩn cột A1 - quy chuẩn kỹ thuật Việt Nam về chất lượng nước mặt. Sau khi tắt hệ thống phun mưa nano trong vòng 3 tiếng, nước trong khu quây lắng xuống, đến gần có thể nhìn thấy đáy bùn và lớp váng trắng. Tuy nhiên, công nghệ này sau đó cũng không được nhân rộng.
Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội triển khai chiến dịch nạo vét tổng thể sông Tô Lịch. Ảnh: Việt Linh
Kế hoạch mới - Hy vọng mới
Từ đầu tháng 2/2025, Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội đã triển khai chiến dịch nạo vét tổng thể sông Tô Lịch, với mục tiêu hút khoảng 50.000 - 60.000m³ bùn thải trước tháng 8/2025. Hoạt động nạo vét không chỉ nhằm khơi thông dòng chảy mà còn là bước chuẩn bị quan trọng cho các dự án lớn hơn. Việc làm sạch lòng sông sẽ tạo điều kiện để bổ cập nước sông Hồng giúp thau rửa và cải thiện chất lượng nước sông Tô Lịch. Đây là một phần trong kế hoạch tổng thể của TP nhằm giải quyết ô nhiễm không chỉ cho sông Tô Lịch mà còn cho các dòng sông khác như Nhuệ, Đáy, và hệ thống sông nội đô.
Mỗi ngày, công nhân Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội chia làm 2 ca làm việc một ca ngày - một ca đêm với số lượng mỗi ca khoảng 40 công nhân. Ảnh: Việt Linh
Song song với nạo vét, Hà Nội đang dồn lực để hoàn thiện các dự án xử lý nước thải – chìa khóa để làm sạch các dòng sông ô nhiễm. Dự án Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, với tổng đầu tư hơn 16.000 tỷ đồng, là tâm điểm của kế hoạch này. Dự án này có công suất thiết kế lên tới 270.000m³/ngày đêm, đóng vai trò trọng yếu trong việc thu gom và xử lý nước thải trước khi xả ra sông Tô Lịch và các nhánh sông khác.
"Để cải thiện môi trường sông Tô Lịch đạt hiệu quả như mong đợi, cần có sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm công nghệ xử lý nước thải tiên tiến, hệ thống cống thu gom hiệu quả, xử lý môi trường đáy sông và bổ cập nước để tạo dòng chảy tự nhiên. Đồng thời, việc cải tạo cảnh quan bờ kè sông Tô Lịch cũng được xem là một yếu tố quan trọng để khôi phục lại vẻ đẹp tự nhiên của dòng sông", TS Trần Anh Phương nhấn mạnh
Có thể thấy, nhiều phương án nhằm làm giảm ô nhiễm, phục hồi các sông nội đô nói chung, sông Tô Lịch nói riêng, đã được thành phố Hà Nội triển khai, nhưng đến nay chưa đem lại hiệu quả. Hiện trạng ô nhiễm các dòng sông nội đô Hà Nội vẫn đang là nỗi nhức nhối, ảnh hưởng đến cảnh quan, mỹ quan Thủ đô và đặc biệt là ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Do vậy, trong thời gian tới, thành phố Hà Nội cần hành động mạnh mẽ hơn nữa, cấp thiết hơn nữa để cải tạo môi trường các con sông nội đô.
