Trong nhiều năm qua, kền kền luôn được xem là biểu tượng của tự nhiên hoang dã, là "công nhân quét dọn sinh thái" với vai trò tiêu thụ xác động vật. Nhưng hai vụ việc gây chấn động tại Pháp: một xảy ra năm 2013 và một vào năm 2024 đang khiến giới khoa học và cộng đồng châu Âu đặt câu hỏi: phải chăng loài chim này đã thật sự thay đổi tập tính, chuyển từ ăn xác thối sang chủ động tấn công và săn mồi sống?
Trong một báo cáo cách đây không lâu, Liên minh Bảo vệ Chim Pháp (LPO) từng cảnh báo rằng số lượng kền kền tại Nam Âu đã phục hồi quá nhanh, trong khi nguồn thức ăn tự nhiên ngày càng khan hiếm do quy định xử lý xác động vật của EU.
Và khi quần thể tăng nhanh nhưng nguồn thức ăn không theo kịp, những thay đổi trong hành vi là điều không thể tránh khỏi. Hai vụ việc dưới đây: một người bị ăn thịt chỉ trong chưa đầy một giờ và một người sống bị tấn công đến mức trọng thương đang minh chứng cho sự thay đổi đó.
Bị kền kền ăn thịt chỉ trong 50 phút: Vụ việc đau lòng năm 2013
Vào năm 2013, một nhóm bạn rủ nhau đi bộ đường dài ở dãy núi Pyrenees. Trong nhóm có một phụ nữ Pháp 52 tuổi, khỏe mạnh và dồi dào năng lượng để tận hưởng thiên nhiên.
Họ lựa chọn một cung đường khá an toàn, đã được xây dựng tốt và phù hợp với hoạt động dã ngoại. Nhưng như nhiều tai nạn ngoài trời khác, sự cố xảy ra quá nhanh và quá bất ngờ. Người phụ nữ không may trượt chân khi băng qua một đoạn vách đá cao 300 mét. Cú rơi thẳng đứng khiến mọi người đều tin rằng cơ hội sống sót là cực kỳ mong manh, nhưng dù vậy, những người bạn vẫn lập tức gọi cứu hộ và tìm đường xuống chân vách núi.
Một chiếc trực thăng nhanh chóng được điều động. Nhưng khi lực lượng cứu hộ tiếp cận, thứ họ nhìn thấy khiến tất cả sững sờ: một đàn kền kền lớn đang lượn vòng và tranh nhau ăn một thứ gì đó dưới chân vách đá.
Ban đầu họ không nghĩ đến khả năng tồi tệ nhất, nhưng khi đối chiếu vị trí và gặp nhóm bạn của nạn nhân, sự thật hiện ra rõ ràng và rùng rợn: những con kền kền đang ăn chính thi thể của người phụ nữ xấu số.
Khi cứu hộ tiếp cận hiện trường, tất cả những gì còn lại chỉ là xương, quần áo và giày dép.
Thiếu tá Didier Pericourt, chỉ huy đội cứu hộ cho biết dựa theo thời gian nạn nhân rơi và thời điểm lực lượng tiếp cận, đàn kền kền chỉ mất 40 đến 50 phút để tiêu hủy gần như toàn bộ cơ thể. Điều khiến mọi người lạnh sống lưng hơn là kết luận điều tra sau đó: quần áo và giày của nạn nhân có dấu vết cho thấy cô đã bị cây cối cản lại nhiều lần trong lúc rơi, điều đó đồng nghĩa với việc cú rơi được giảm xóc đáng kể.
Giới truyền thông đặt ra giả thuyết rằng người phụ nữ có thể còn sống khi chạm đất và bị kền kền ăn khi chưa tử vong. Điều đáng nói là đội cứu hộ không bác bỏ khả năng này. Và với những thay đổi trong hành vi của kền kền châu Âu thời điểm đó, giả thuyết này hoàn toàn không còn là điều quá xa vời.
Vụ tấn công lần đầu tiên được ghi nhận: Kền kền chủ động lao vào người sống
Vào năm 2024, một vụ việc khác xảy ra ở làng Vérières, tỉnh Aveyron (Pháp), khiến dư luận thêm một lần nữa bàng hoàng. Lần này, nạn nhân không phải người đã chết hay hấp hối mà là một phụ nữ 86 tuổi hoàn toàn khỏe mạnh, đang đi dạo gần nhà như thường lệ.
Theo lời kể, một con kền kền khổng lồ với sải cánh lên đến 2,7 mét bất ngờ lao từ trên trời xuống và tấn công bà Lillian. Bà đau điếng ngay khi bị móng vuốt siết chặt vào mắt cá chân. Trong hoảng loạn, bà cố vùng vẫy, hét lên cầu cứu, nhưng con chim ngày càng hung hãn hơn, liên tục mổ và xé da thịt khiến máu chảy xối xả.
Bà Lillian cho biết cảm giác lúc đó khủng khiếp đến mức bà tưởng mình "không được chết một cách yên bình". Tất cả kéo dài bao lâu, bà không nhớ rõ, chỉ biết rằng từng thớ thịt trên cơ thể như cảm nhận được luồng gió lạnh quét qua.
Con kền kền chỉ bỏ chạy khi con trai của bà xuất hiện với một chiếc cuốc trên tay. Nhưng hậu quả để lại vô cùng nghiêm trọng: bà bị thương sâu đến mức lộ xương ở mắt cá và cánh tay, hai ngón tay bị đứt gân và có thể phải cắt bỏ hoàn toàn chức năng.
LPO xác nhận đây là trường hợp đầu tiên trên thế giới ghi nhận kền kền chủ động tấn công con người đang sống.
Vì sao kền kền thay đổi tập tính?
Trong hàng triệu năm, kền kền gần như không bao giờ chủ động tấn công động vật còn sống. Nhưng trong vòng hai thập kỷ trở lại đây, mọi thứ đã thay đổi nhanh chóng. Số lượng kền kền từng suy giảm nghiêm trọng do săn bắn, mất môi trường sống, và đặc biệt là do thuốc diclofenac - loại thuốc chống viêm mà nông dân sử dụng cho gia súc. Chỉ một lượng nhỏ diclofenac trong xác động vật cũng đủ giết chết một con kền kền.
Để cứu loài chim này khỏi nguy cơ tuyệt chủng, EU và nhiều tổ chức đã triển khai hàng loạt biện pháp: cấm diclofenac, cấm săn bắn, tái thả kền kền và lập các khu bảo tồn. Nhờ vậy, số lượng của chúng đã phục hồi ấn tượng đến mức chạm ngưỡng lịch sử.
Nhưng từ đây, một vấn đề mới lại nảy sinh: số lượng kền kền tăng nhanh hơn nguồn thức ăn.
Quy định EU yêu cầu thu gom và tiêu hủy xác động vật hoang dã nhằm ngăn chặn dịch bệnh. Điều này vô tình khiến kền kền mất đi nguồn dinh dưỡng vốn có. Trong khi đó, đàn gia súc ngoài tự nhiên cũng giảm dần, khiến chúng bắt đầu tìm đến các khu vực gần con người hơn và hành vi của chúng thay đổi.
Từ năm 2006 đến 2010, nông dân tại Pháp và Tây Ban Nha đã báo cáo 1.165 vụ kền kền tấn công gia súc, theo nghiên cứu đăng trên Nature. Một số khu vực ghi nhận kền kền tấn công cả bê con, cừu non và thậm chí cả bò đang sinh.
Từ "loài ăn xác thối", nhiều đàn kền kền đang dần trở thành "kẻ săn mồi tích cực".
Con người và kền kền: Mâu thuẫn ngày càng sâu sắc
Nông dân châu Âu ngày càng bất bình. Gia súc bị tấn công, đồng cỏ bị ảnh hưởng, nhưng họ không thể làm gì vì kền kền là loài được bảo vệ. Quy trình xin bồi thường thì chậm và phức tạp. Nhiều người yêu cầu chính phủ cho phép bắn kền kền để tự vệ, nhưng đề xuất này luôn gặp sự phản đối từ các tổ chức bảo tồn.
Thị trưởng Jérôme Mouliès của Vérières cho biết ông nhận được rất nhiều lời kêu cứu từ người dân địa phương. Theo ông, nếu không có biện pháp quản lý phù hợp, sự phẫn nộ của dân chúng sẽ còn gia tăng, trong khi xung đột giữa con người và động vật hoang dã sẽ trở nên khó kiểm soát hơn.
Trong khi đó, các tổ chức bảo vệ chim lại đang phải gánh chịu sức ép lớn chưa từng có. Họ cho rằng sự phục hồi của kền kền là thành công của nỗ lực bảo tồn, nhưng thừa nhận rằng công tác xử lý hậu phục hồi vẫn còn bỏ ngỏ dẫn đến tình trạng loài chim này buộc phải thay đổi tập tính sinh học mang tính lịch sử.
Từ hai vụ việc rúng động nước Pháp đến hàng trăm báo cáo từ nông dân châu Âu, một sự thật đáng lo ngại đang được xác nhận: kền kền đã không còn là loài ăn xác thối thụ động như con người từng biết. Chúng đang thay đổi nhanh chóng và khó lường khi buộc phải thích nghi với môi trường đã biến đổi bởi chính con người.
Và giờ đây, đối mặt với một loài chim đã tồn tại hàng triệu năm nhưng đang dần trở nên hung dữ, cả kền kền lẫn con người đều không còn cảm thấy hài lòng. Châu Âu một lần nữa phải đứng trước câu hỏi quan trọng: làm thế nào để bảo tồn thiên nhiên mà không gây xung đột với chính cư dân của mình?
