Trên khắp Indonesia, từ các khu chợ ở Surabaya đến các cửa hàng trực tuyến ở Jakarta, một sự chuyển đổi thầm lặng đang định hình lại nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á.
Các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME) của đất nước – nơi sử dụng gần như toàn bộ lao động Indonesia – đang dần từ bỏ sản xuất và chuyển sang bán hàng hóa Trung Quốc.
Đây không chỉ đơn thuần là toàn cầu hóa mà là một sự chuyển đổi cấu trúc được thúc đẩy mạnh mẽ bởi cỗ máy sản xuất khổng lồ của Trung Quốc và sự bất lực của Indonesia trong việc cạnh tranh với nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới.
Bộ trưởng Bộ Doanh nghiệp vừa và nhỏ (MSMEs) của Indonesia, ông Maman Abdurrahman, mới đây đã lên tiếng cảnh báo. Ông cho biết ngày càng nhiều doanh nhân Indonesia đã ngừng sản xuất hoàn toàn. Thay vào đó, họ nhập khẩu các sản phẩm giá rẻ từ nhà máy ở Trung Quốc và bán trong nước. Đối với một quốc gia coi MSMEs là xương sống của tương lai công nghiệp, xu hướng này là một tín hiệu cảnh báo.
Các doanh nghiệp MSMEs chiếm khoảng 90-95% tổng số việc làm tại Indonesia. Khi các doanh nghiệp vừa và nhỏ ngừng sản xuất, Indonesia không chỉ mất đi việc làm mà còn mất đi tiềm năng phát triển hệ sinh thái công nghiệp của riêng mình.
Đối với các doanh nhân Indonesia đang gánh chi phí sản xuất trong nước ngày càng tăng, Trung Quốc là nhà cung ứng tiện lợi và thường khó có thể cưỡng lại được.
Nhưng sự mất cân bằng không chỉ dừng lại ở lợi thế so sánh. Hàng hóa Trung Quốc tràn vào Indonesia với sự dễ dàng đáng kinh ngạc, thường không có nhãn mác hoặc chứng nhận hợp lệ. Một số hàng hóa đến mà không có nhãn mác và được dán nhãn lại khi đến tay các nhà bán buôn Indonesia.
Các nhà sản xuất trong nước phải tuân thủ quy định nghiêm ngặt, từ chứng nhận halal đến các tiêu chuẩn chất lượng quốc gia, giấy phép thực phẩm và dược phẩm. Những quy định này phục vụ lợi ích người dân nhưng vô tình gây bất lợi cho các nhà sản xuất trong nước trong khi hàng hóa nước ngoài lại tránh được sự kiểm soát.
Kết quả là các doanh nghiệp vừa và nhỏ của Indonesia đã chọn nước đi dễ đoán. Sản xuất tốn kém, chậm chạp và vướng nhiều quy định. Nhập khẩu từ Trung Quốc thì rẻ, nhanh và tương đối dễ dàng. Trong điều kiện như vậy, chủ doanh nghiệp nào lại chọn sản xuất?
Tuy nhiên, hậu quả đối với Indonesia là rất nghiêm trọng. Ngành công nghiệp dệt may – từng là trụ cột của ngành sản xuất Indonesia – đang chịu áp lực lớn. Hàng may mặc và vải vóc giá rẻ của Trung Quốc đang tràn ngập thị trường và được bán với giá mà hàng do Indonesia sản xuất không thể cạnh tranh được, ngay cả khi chưa tính chi phí nhân công hoặc điện năng.
Các nhà máy đang sa thải công nhân, trong khi một số khác đóng cửa hoàn toàn. Hiệu quả sản xuất của Trung Quốc không chỉ làm suy yếu các nhà sản xuất Indonesia mà còn làm xói mòn chính những ngành công nghiệp mà đất nước cần cho sự phát triển kinh tế của mình.
Cái giá phải trả cho sự sáng tạo cũng đáng báo động không kém. Indonesia nổi tiếng với nghề thủ công nhuộm batik, dệt vải, chế biến gỗ và dệt may truyền thống. Khi các doanh nghiệp vừa và nhỏ trở thành nhà phân phối lại các sản phẩm sản xuất hàng loạt của Trung Quốc, không gian cho sự sáng tạo và đổi mới sẽ bị thu hẹp. Những gì đã làm nên nét độc đáo của các doanh nghiệp nhỏ Indonesia từ lâu có nguy cơ bị thay thế bởi hàng nhập khẩu kém chất lượng lưu hành trên các nền tảng thương mại điện tử của Trung Quốc.
Indonesia là thị trường lớn nhất Đông Nam Á với 270 triệu người, lớn hơn Nga, Brazil và gần bằng Mỹ. Khi các công ty Trung Quốc đối mặt với tăng trưởng chậm lại và cạnh tranh ngày càng gay gắt ở nước ngoài, Đông Nam Á đã trở thành điểm đến xuất khẩu ngày càng quan trọng của họ.
Năm 2024, kim ngạch thương mại giữa Indonesia và Trung Quốc đạt kỷ lục 147,8 tỷ USD, đưa Trung Quốc trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Indonesia. Trong đó, nhập khẩu từ Trung Quốc của Indonesia đạt 72,7 tỷ USD.
Một Indonesia phụ thuộc nhiều vào hàng hóa Trung Quốc sẽ củng cố tầm ảnh hưởng kinh tế của Trung Quốc, làm sâu sắc thêm ảnh hưởng khu vực và củng cố vai trò là nhà cung cấp hàng đầu châu Á. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ Indonesia hoạt động với thiết bị lạc hậu, khả năng tiếp cận tài chính hạn chế, chuỗi cung ứng phân mảnh và các rào cản pháp lý phức tạp. Sức mạnh công nghiệp của Trung Quốc làm lộ rõ những điểm yếu công nghiệp của Indonesia – và các doanh nghiệp đang phải lựa chọn giữa sự sống còn cá nhân và chiến lược quốc gia.
Indonesia đang đứng trước ngã ba đường. Nước này có thể trở thành một thị trường tiêu dùng khổng lồ cho hàng hóa Trung Quốc, trong khi các doanh nghiệp vừa và nhỏ bị đẩy xuống vị trí bán lẻ và phân phối. Hoặc Indonesia có thể xây dựng lại một nền sản xuất trong nước đủ sức đứng ngang hàng với Trung Quốc, vừa là đối tác, vừa là đối thủ cạnh tranh, và thậm chí là bình đẳng.
Sự lựa chọn này sẽ quyết định liệu quốc gia lớn nhất Đông Nam Á sẽ trở thành động lực sản xuất hay chỉ là một điểm cuối khác trong chuỗi cung ứng xuất khẩu của Trung Quốc.
Tham khảo: Asia Times
