Lý do 'tử tù chờ thi hành án lâu nhất thế giới' nhận bồi thường kỷ lục

Cảnh sát Nhật Bản cúi đầu xin lỗi Iwao Hakamata. Ảnh: Mainichi.

Cựu võ sĩ quyền Anh, nay đã 89 tuổi, bị kết án tử hình năm 1966 vì tội giết 4 người. Nhưng đến năm 2014, thẩm phán Hiroaki Murayama đã ra lệnh tái thẩm vụ án - một điều cực kỳ hiếm hoi ở Nhật Bản, theo The Japan Times.

Viện công tố đã kháng cáo, khiến quá trình kéo dài đến tận năm 2023. Cuối cùng, Hakamata được tuyên trắng án, với kết luận rằng cảnh sát đã ngụy tạo bằng chứng và ép cung ông.

Tuần này, tòa án đã quyết định bồi thường cho ông 217 triệu yen (khoảng 1,4 triệu USD) vì những năm tháng tù oan. Nhưng sau hàng chục năm bị biệt giam, Hakamata giờ đây sống trong trạng thái "mơ hồ, không còn nhận thức rõ ràng về thực tại".

Murayama - người đã ra lệnh tái thẩm nhưng không tham gia vào phán quyết cuối cùng - coi vụ án này là lời cảnh tỉnh về những bất cập trong hệ thống pháp luật Nhật Bản. "Tôi từng là một phần của hệ thống đó. Và giờ khi đã hiểu rõ, tôi có trách nhiệm phải sửa chữa nó. Không thể để thêm ai chịu cảnh như Hakamata nữa", ông nói.

Những bất công

Trải nghiệm của Murayama với một trong những vụ án oan nghiêm trọng nhất Nhật Bản thời hậu chiến khiến ông phải suy ngẫm về chính án tử hình.

Hệ thống tái thẩm của Nhật Bản được thiết lập từ hơn một thế kỷ trước và gần như không thay đổi kể từ đó. Các nhà phê bình gọi đây là "cánh cửa không thể mở".

Chỉ có 1% trong tổng số khoảng 1.150 đơn xin tái thẩm của các phạm nhân tại Nhật Bản từ năm 2017 đến 2021 được chấp thuận.

Bộ trưởng Tư pháp dự kiến yêu cầu các chuyên gia pháp lý xem xét lại hệ thống này để đề xuất cải cách, nhưng quá trình có thể mất nhiều năm.

Iwao Hakamata bị kết án tử hình vào năm 1966. Ảnh: CNN.

Những nguyên nhân khiến quá trình tái thẩm kéo dài bao gồm việc công tố có quyền kháng cáo quyết định mở lại phiên tòa và việc một số thẩm phán không chủ động tìm kiếm bằng chứng mới có lợi cho bị cáo.

Điều này, theo Murayama, tạo ra sự "bất công" giữa các đơn xin tái thẩm, khi tiến trình xét xử phụ thuộc vào "đạo đức nghề nghiệp" của từng thẩm phán.

"Nhiều thẩm phán ưu tiên xử lý hiệu quả các vụ án hình sự đang diễn ra, vì đó thường là tiêu chí đánh giá năng lực của họ. Nhưng liệu việc dồn tâm huyết vào những đơn xin tái thẩm có giúp họ có danh tiếng tốt hơn không? Tôi không chắc", Murayama nói.

Dựa vào may rủi

Murayama nói rằng ông và đồng nghiệp đã coi việc đẩy nhanh quá trình xét xử vụ Hakamata là "ưu tiên lớn nhất của nhóm mình".

Hàng chục năm bị giam giữ, cùng với nỗi lo sợ bị hành quyết bất cứ lúc nào, đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần của Hakamata.

Murayama thừa nhận rằng ông từng "lo sợ đến mất ăn mất ngủ" vì sợ Hakamata có thể qua đời trước khi phiên tòa kết thúc. Do đó, ông đã dốc hết sức để nghiên cứu hồ sơ vụ án và liên tục gây áp lực lên phía công tố.

Iwao Hakamata cùng gia đình phải đấu tranh nhiều năm để được tuyên vô tội. Ảnh: The New York Times.

"Công tố viên gần như không bao giờ tự nguyện giao nộp bằng chứng. Bạn phải thúc ép họ mới có được", ông nói.

Nếu vụ án này do một thẩm phán kém quyết đoán hơn xử lý, số phận của Hakamata có thể đã rất khác. Một hệ thống "quá phụ thuộc vào may rủi thì không thể gọi là hệ thống được", Murayama nói.

Nhật Bản vẫn duy trì án tử với sự ủng hộ mạnh mẽ từ công chúng. Năm 2011, Murayama đã kết án tử hình Tomohiro Kato vì tội giết 7 người trong một vụ tấn công điên cuồng ở Tokyo năm 2008.

Kato bị xử tử vào năm 2022.

"Tôi không phải là người trực tiếp giết anh ta, nhưng chính tôi đã ra lệnh xử tử", Murayama nói, thừa nhận rằng ông "mất ngủ 3 ngày" sau vụ hành quyết.

Murayama nói đó là một "quyết định đau đớn", nhưng nếu vẫn còn là thẩm phán, có lẽ ông vẫn phải lựa chọn án tử hình cho Kato, trừ khi có thể lập luận rằng hình phạt này vi hiến.

Hakamata là tử tù thứ 5 trong lịch sử Nhật Bản thời hậu chiến được minh oan sau khi bị kết án oan. "Nếu họ đã bị hành quyết, đó sẽ là một thảm kịch không thể đảo ngược. Và đừng nói rằng chỉ có 4-5 trường hợp. Dù chỉ một người phải chịu đựng điều đó cũng đã là quá nhiều", Murayama nói.