Một thế hệ châu Á không còn gì, kể cả động lực

Với giới trẻ châu Á, nỗ lực học hành và làm việc không còn bảo đảm cuộc sống tốt đẹp hơn. Ảnh: Alex Plavevski/EPA.

Trong nhiều thập kỷ, một công thức bất di bất dịch tồn tại ở châu Á: học giỏi, làm việc chăm chỉ thì sẽ đổi đời. Thế nhưng, công thức ấy đang dần mất giá trị với Gen Z (sinh năm 1997-2012), những người lớn lên trong bối cảnh kinh tế tăng trưởng chậm lại, giá cả leo thang và việc làm ngày càng bấp bênh.

Từ các thành phố lớn như Seoul (Hàn Quốc), Tokyo (Nhật Bản) đến Bắc Kinh (Trung Quốc) hay Manila (Philippines), người trẻ đang tìm cách viết lại "luật chơi thành công". Họ chọn nghỉ ngơi thay vì chạy đua, tận hưởng niềm vui giản dị thay vì theo đuổi hào nhoáng, hoặc đơn giản là hướng tới mục tiêu sinh tồn.

Xu hướng này không chỉ phản ánh sự mệt mỏi mà còn cho thấy một "hợp đồng thế hệ" đã tan vỡ: nỗ lực học hành và làm việc không còn bảo đảm cuộc sống tốt đẹp hơn.

Giảm tốc và tìm niềm vui giản dị

Tại Hàn Quốc, khái niệm "chỉ nghỉ ngơi" (geunyang swim) đã trở thành từ khóa quen thuộc. Hơn 420.000 thanh niên trong độ tuổi 20 tự nhận mình đang "tạm nghỉ" - con số tăng gần 60% so với một thập kỷ trước.

Thay vì tìm việc ở tập đoàn, nhiều bạn trẻ chọn sống một mình, ghép nhiều công việc bán thời gian hoặc làm nghề phụ.

"Tôi không muốn vào công ty truyền thống. Tôi chỉ muốn đủ sống thoải mái, đi du lịch và làm điều mình thích,” Lee Sang-won (26 tuổi), nhân viên nhà hàng, chia sẻ.

Theo chuyên gia Kim Yoo-bin, Viện Nghiên cứu Lao động Hàn Quốc, người trẻ ngày nay coi trọng tự do và linh hoạt hơn là ổn định và thu nhập như cha mẹ họ. Tuy nhiên, thị trường lao động lại chật hẹp khi hơn 75% người Hàn theo học đại học, nhưng một nửa số thanh niên thất nghiệp vẫn có bằng cấp cao.

Ngay cả những sinh viên ưu tú cũng cảm nhận rõ sự bế tắc. Dave Koh (25 tuổi), nhân viên công ty mỹ phẩm, nói: "Tôi đã tốt nghiệp trường trung học và đại học hàng đầu, cố gắng rất nhiều để đạt được điều đó. Nhưng áp lực quá lớn khiến tôi không có mục tiêu sự nghiệp rõ ràng. Tôi chỉ đi theo lộ trình được vạch sẵn. Giờ đây, ai cũng có bằng cấp cao như nhau".

Một giáo viên đang giảng bài tại một trường luyện thi ở Seoul, Hàn Quốc. Ảnh: Reuters.

Nhật Bản chứng kiến sự xuất hiện của "satori sedai" - thế hệ giác ngộ, trưởng thành trong giai đoạn kinh tế trì trệ.

Họ không còn khao khát xe hơi, hàng hiệu hay du lịch xa xỉ, mà tìm thấy hạnh phúc trong những niềm vui nhỏ bé: tách cà phê cửa hàng tiện lợi, bộ phim hoạt hình trực tuyến hay công việc giản đơn.

"Càng leo cao trong công ty, thời gian tự do càng ít. Rời công sở đúng giờ là tự do duy nhất mà chúng tôi có", Rio Yamamoto (25 tuổi, ở Tokyo) nói.

Theo giáo sư xã hội học Izumi Tsuji (Đại học Chuo), sự thay đổi tư duy này bắt nguồn từ việc "các đại tự sự" ở Nhật Bản sụp đổ. "Giờ đây là thời kỳ mà mỗi người sống tối ưu theo cách riêng của mình, theo đuổi điều họ yêu chỉ vì yêu thích nó", ông phân tích.

Thống kê của Viện Nghiên cứu Canon (Tokyo) cho thấy, tính đến năm 2018, Nhật Bản có khoảng 1,4 triệu người dưới 35 tuổi thuộc nhóm freeter (chọn làm các công việc bán thời gian, ngắn hạn, không ổn định, thay vì theo đuổi sự nghiệp ổn định ở một công ty lớn).

Với giáo sư Tsuji, đây không chỉ là sự buông xuôi mà còn là một dạng thích nghi: "Thay vì hi sinh đời sống riêng cho một công ty, người trẻ Nhật muốn tự nắm quyền kiểm soát cuộc đời mình".

Nỗ lực không còn là con đường duy nhất

Tại Trung Quốc, "nằm thẳng" (tang ping) nổi lên như phản ứng với văn hóa làm việc 996 (9 giờ sáng đến 9 giờ tối, 6 ngày/tuần). Xu Ruiyang (25 tuổi), nghiên cứu sinh ở tỉnh Sơn Đông, nói: "Làm việc chăm chỉ không còn mang lại thành quả. Tôi thực hành tang ping, không có mục tiêu gì cả".

Trong bối cảnh kinh tế giảm tốc, thất nghiệp thanh niên tăng cao, tang ping thậm chí đã biến thể thành "bai lan" - để mặc nó thối rữa. “Ngay cả khi làm chăm chỉ, chúng tôi cũng không thể mua nổi nhà", Jack Bin (22 tuổi) chia sẻ.

Sinh viên tốt nghiệp đại học tham dự hội chợ việc làm tại trường đại học ở Thượng Hải, Trung Quốc, vào mùa hè này. Ảnh: Xinhua.

Chính quyền Bắc Kinh đã nỗ lực kéo giới trẻ trở lại thị trường lao động bằng trợ cấp và phúc lợi, nhưng tinh thần "buông xuôi" vẫn lan rộng, ẩn mình trong những meme và lời châm biếm trên mạng.

Ở Đông Nam Á, bức tranh còn khắc nghiệt hơn. Ở Philippines, thành công được định nghĩa đơn giản là "sống sót". Gần 80% người trẻ muốn ra nước ngoài làm việc, trong đó đa số dưới 30 tuổi. Kiều hối chiếm tới 9% GDP nước này năm 2024, cho thấy di cư vẫn là cứu cánh kinh tế.

Thái Lan có gần 1,4 triệu thanh niên ngoài hệ thống giáo dục, việc làm hoặc đào tạo sau đại dịch. Ở Indonesia, 16% trong số 44 triệu thanh niên (15-24 tuổi) thất nghiệp, cao hơn nhiều so với tỷ lệ chung. Nhiều người buộc phải nhận công việc tự do, hợp đồng ngắn hạn hoặc nuôi giấc mơ xuất ngoại.