Hiểu cú sốc và ứng phó bằng chiến lược
Ngày 2/4/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố một khuôn khổ thuế quan quy mô lớn trong bản tuyên bố mà Nhà Trắng gọi là "Ngày Giải phóng". Đây được xem là bước đi bảo hộ mạnh mẽ nhất trong chính sách thương mại của Mỹ trong nhiều năm qua. Theo đó, từ ngày 5/4, Mỹ sẽ áp dụng mức thuế tối thiểu 10% lên hầu hết các quốc gia, sau đó sẽ tăng có chọn lọc lên đến 30-40% từ ngày 9/4. Riêng với hàng hóa từ Việt Nam, mức thuế có thể lên tới 46%.
Để đưa ra phản ứng hiệu quả, Tiến sĩ Chu Thanh Tuấn, Phó chủ nhiệm nhóm ngành Cử nhân Kinh doanh thuộc Đại học RMIT Việt Nam cho biết, điều cốt yếu là Việt Nam cần nhìn nhận vấn đề này qua lăng kính chiến lược.
"Cách tiếp cận điển hình của Tổng thống Trump là bắt đầu bằng cú sốc, công bố các mức thuế cao, như 30%, 40% hay thậm chí 60%, rồi dùng chính các mối đe dọa đó như công cụ đàm phán để đạt được những thỏa thuận có lợi hơn. Mục tiêu thực sự thường là khiến mức thuế cơ sở 10% có vẻ "vừa phải" và dễ chấp nhận hơn khi so sánh với các mức thuế tạo sốc", ông Tuấn phân tích.
Việc nhận diện rõ chiến thuật này là điều hết sức quan trọng. Theo ông Tuấn, thay vì phản ứng hoảng loạn, Việt Nam phải đáp trả bằng chiến lược sáng suốt và phối hợp. Việc chậm trễ hoặc do dự có thể bị diễn giải là bị động, làm suy yếu vị thế đàm phán. Thay vào đó, Việt Nam nên hành động sớm, quyết đoán và mang tính xây dựng bằng cách tập trung vào các biện pháp miễn trừ hoặc giảm mức áp thuế thông qua ngoại giao có mục tiêu và nhượng bộ thương mại cùng có lợi.
"Thời điểm này không chỉ là một phép thử về năng lực chống chịu, mà còn có thể trở thành bước ngoặt chiến lược. Việt Nam đang bước vào một trong những môi trường thương mại toàn cầu phức tạp nhất trong nhiều thập niên. Tuy nhiên, với cách tiếp cận phù hợp, chính cú sốc hiện tại có thể trở thành chất xúc tác cho sự chuyển mình dài hạn", vị chuyên gia nhấn mạnh.
Tiến sĩ Chu Thanh Tuấn, Đại học RMIT Việt Nam, nhận định rằng Việt Nam đang ở tuyến đầu của một trong những đợt chuyển hướng chính sách thương mại mang tính bảo hộ mạnh mẽ nhất của Mỹ trong nhiều năm qua. (Ảnh: RMIT)
Chính sách thuế quan mới của Mỹ tác động thế nào đến Việt Nam?
Theo TS. Chu Thanh Tuân, Việc Mỹ thay đổi thuế quan có thể định hình lại mặt bằng xuất khẩu của Việt Nam, khiến thị trường chao đảo và thách thức khả năng chống chịu của nền kinh tế. Trong đó, tác động trực tiếp đến Việt Nam là rất rõ nét.
Cụ thể, các ngành xuất khẩu chủ lực, bao gồm dệt may, điện tử, da giày, thủy sản và đồ gỗ, đều phụ thuộc nặng nề vào thị trường Mỹ. Gần 30% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam hướng đến người tiêu dùng Mỹ. Việc áp thuế ở mức từ 10% đến 40% có thể làm xói mòn lợi thế cạnh tranh về giá, dẫn đến nguy cơ bị hủy đơn hàng và buộc doanh nghiệp hoặc phải chấp nhận giảm biên lợi nhuận hoặc phải chuyển hoạt động sản xuất sang khu vực khác.
Tuy nhiên, hệ quả không chỉ giới hạn ở các doanh nghiệp xuất khẩu trực tiếp. Ông Tuấn nhận định, thuế quan nhắm vào hàng Việt Nam xuất đi Mỹ có thể gây gián đoạn trên toàn bộ chuỗi cung ứng, làm tăng chi phí đầu vào và làm giảm nhu cầu trên nhiều lĩnh vực trong nước; ảnh hưởng dây chuyền tới các lĩnh vực trong nước như logistics, tài chính, đóng gói và tuân thủ quy chuẩn;
Bên cạnh đó, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài cũng sẽ bị ảnh hưởng, đặc biệt từ các nhà sản xuất định hướng xuất khẩu. Ngoài ra, tỷ giá cũng sẽ có sự biến động, bắt nguồn từ tâm lý thị trường bất ổn và áp lực vĩ mô gia tăng.
Những hiệu ứng kép này đã dẫn tới phản ứng mạnh từ thị trường tài chính. Sáng ngày công bố chính sách, chỉ số VN-Index vào lúc 10:50 sáng giảm gần 80 điểm, tương đương khoảng 6%, cho thấy tâm chấn không dừng lại ở các doanh nghiệp xuất khẩu mà còn lan tới tâm lý nhà đầu tư và niềm tin kinh doanh trên toàn thị trường.
"Khi những thách thức này vẫn tiếp diễn, Việt Nam đang đối mặt với một bước ngoặc quan trọng, đòi hỏi sự phản ứng chiến lược và phối hợp để bảo vệ nền kinh tế và duy trì vị thế trong thương mại toàn cầu", vị chuyên gia đánh giá.
Phản ứng chiến lược: Việt Nam cần làm gì ngay lúc này?
Trước những tác động leo thang của các biện pháp thuế quan của Mỹ, theo ông Tuấn, phản ứng của Việt Nam cần phải mang tính chiến thuật và chiến lược, bao gồm các nỗ lực ngoại giao tức thời, tái cơ cấu trung hạn và cải cách thể chế trong dài hạn.
Để giảm thiểu tác động tức thì, theo ông Tuấn, cả Chính phủ và doanh nghiệp phải hành động nhanh chóng và đồng bộ. Sáng ngày 3/4, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chủ trì cuộc họp khẩn với lãnh đạo các bộ, ngành chủ chốt nhằm ứng phó với quyết định áp thuế 46% đối với hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam của Mỹ. Tại cuộc họp, Thủ tướng chỉ đạo thành lập tổ công tác phản ứng nhanh và yêu cầu các bộ liên quan phối hợp chặt chẽ, đồng thời thu thập ý kiến từ các doanh nghiệp xuất khẩu lớn.
Bên cạnh đó, trong các cuộc làm việc sắp tới do Phó thủ tướng Hồ Đức Phớc chủ trì trong khuôn khổ chuyến thăm Mỹ, cũng như trong các phiên họp liên ngành sau đó, Việt Nam cần nhấn mạnh vai trò kinh tế chiến lược của mình đối với các doanh nghiệp Mỹ đang hoạt động tại Việt Nam, đồng thời đề xuất các giải pháp giảm thiểu tác động theo từng ngành để ngăn chặn những hệ lụy lan rộng.
Đối với doanh nghiệp, ông Tuấn cho rằng, các doanh nghiệp Việt Nam phải xây dựng kế hoạch dự phòng ngắn hạn cho nhiều kịch bản thuế quan khác nhau - 10%, 20%, 30% và cao hơn. Các kế hoạch này nên bao gồm điều chỉnh giá bán, tái cơ cấu chi phí, đàm phán lại điều khoản giao hàng và đánh giá tác động với các hợp đồng đã ký trước thời điểm áp thuế.
Ngoài ra, ông Tuấn cho rằng, Việt Nam nên tích cực truyền thông rằng thặng dư thương mại với Mỹ chủ yếu đến từ các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài từ nước này đang hoạt động tại Việt Nam, với lợi nhuận đáng kể quay trở lại các công ty mẹ ở Mỹ. Việc truyền thông lại câu chuyện này là điều quan trọng giúp giảm bớt ấn tượng về sự không công bằng dẫn đến các chính sách bảo hộ.
Một khi các rủi ro trước mắt được kiểm soát, ông Tuấn cho biết cần chuyển hướng chú ý sang giảm thiểu các phụ thuộc mang tính cấu trúc và nâng cao khả năng thích ứng của nền kinh tế.
Cụ thể, trong trung hạn, Việt Nam cần ưu tiên Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu. Theo đó, Việt Nam nên tăng cường quan hệ thương mại với các nước thuộc các hiệp định CPTPP, EVFTA và RCEP để khai thác những thị trường tiêu dùng lớn với điều kiện thương mại ưu đãi. Các quốc gia như Nhật Bản, Canada và Liên minh châu Âu (EU) là những lựa chọn thay thế giàu tiềm năng.
Tiếp theo là đ iều chỉnh chuỗi sản xuất. Trong đó, điều quan trọng là tăng các khâu có giá trị gia tăng trong nước và giảm phụ thuộc vào nguyên liệu trung gian từ Trung Quốc, thường bị soi xét trong khâu kiểm tra xuất xứ từ hải quan Mỹ. Nâng cấp hệ thống truy xuất nguồn gốc và đầu tư vào công nghệ tuân thủ sẽ hỗ trợ cho nỗ lực này.
Ngoài ra, t ìm hiểu thêm về sản xuất xuyên biên giới cũng có thể là một hướng đi khác. Ông Tuấn gợi mở, lắp ráp hoặc đóng gói một phần tại các quốc gia "thân thiện với Mỹ" như Mexico, nơi được hưởng ưu đãi theo USMCA, có thể bị áp thuế trực tiếp mà vẫn giữ được khả năng tiếp cận thị trường Mỹ.
'Chìa khóa' giúp Việt Nam tăng khả năng chống chịu dài hạn: Chính sách và thể chế
Để ứng phó với những căng thẳng thương mại trong tương lai, theo ông Tuấn, Việt Nam cần cải cách thể chế để tăng khả năng chống chịu lâu dài. Trong đó, 2 lĩnh vực nên được ưu tiên gồm:
Siết chặt kiểm soát xuất xứ và minh bạch: Việt Nam phải thực thi nghiêm ngặt quy tắc xuất xứ để ngăn chặn việc hàng hóa Trung Quốc "đội lốt" xuất xứ Việt Nam. Đây là vấn đề cực kỳ nhạy cảm với giới chức thương mại Mỹ, và nếu không kiểm soát tốt, Việt Nam có thể phải đối mặt với các hình phạt bổ sung.
Thành lập đơn vị theo dõi rủi ro thương mại thường trực: Cần thiết lập một tổ chức liên ngành có sự phối hợp giữa khu vực công và tư để theo dõi diễn biến thương mại toàn cầu, xây dựng mô hình đánh giá tác động kinh tế và đưa ra phản ứng chính sách kịp thời.
Việc tích hợp những cơ chế thể chế này sẽ giúp Việt Nam chuyển từ phản ứng thụ động sang quản trị chủ động và dài hạn. Điều này không chỉ giúp Việt Nam vượt qua "cơn bão" hiện tại mà còn tăng cường vai trò trong hệ thống thương mại toàn cầu.
