Trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động mạnh, các tập đoàn ô tô hàng đầu Nhật Bản như Toyota, Honda và Nissan đang đối mặt với thách thức lớn nhất trong nhiều năm trở lại đây: những gói thuế nhập khẩu khổng lồ áp lên xe và linh kiện từ châu Á sang Mỹ, khiến lợi nhuận sụt giảm hàng tỷ USD.
Theo Reuters, Toyota – nhà sản xuất ô tô lớn nhất thế giới – mới đây đã hạ mạnh dự báo lợi nhuận năm tài khóa 2026, sau khi cảnh báo gói thuế mới tại Mỹ có thể khiến hãng mất tới 1,4 nghìn tỷ yên, tương đương khoảng 9,5 tỷ USD. Đây là mức thiệt hại nặng nề nhất trong hơn một thập kỷ qua, và được Toyota mô tả là “tác động mang tính cơ cấu”, không thể xoay chuyển trong ngắn hạn.
Cùng thời điểm, Honda cũng ghi nhận lợi nhuận sụt giảm hơn 160 tỷ yên (khoảng 1,1 tỷ USD) chỉ trong sáu tháng đầu năm tài khóa, chủ yếu vì chi phí nhập khẩu linh kiện và chi phí vận chuyển tăng cao do thuế mới. Nissan ước tính khoản thiệt hại tương tự khoảng 1,8 tỷ USD – một con số đủ khiến toàn ngành ô tô Nhật phải cảnh báo “làn sóng suy giảm lợi nhuận chưa từng có”.
Vấn đề không chỉ nằm ở con số tuyệt đối mà ở sự thay đổi cán cân thương mại. Trong nhiều năm, các hãng xe Nhật dựa vào mô hình sản xuất nội địa rồi xuất khẩu xe sang Bắc Mỹ – thị trường tiêu thụ lớn nhất của họ – với mức thuế ưu đãi. Nhưng giờ đây, khi chính quyền Mỹ duy trì các hàng rào thuế quan cao hơn nhằm khuyến khích sản xuất trong nước, cấu trúc này bị đảo lộn.
Toyota cho biết khu vực Bắc Mỹ, vốn từng là “máy in tiền” của hãng, đã bất ngờ chuyển sang thua lỗ trong quý đầu niên độ tài chính 2025, ghi nhận mức lỗ hoạt động hơn 63 tỷ yên. Trong khi đó, Honda và Nissan đang phải tính đến việc dịch chuyển dây chuyền sản xuất từ Mexico hoặc Nhật Bản sang Mỹ để tránh gánh nặng thuế – một bước đi tốn kém nhưng gần như bắt buộc để duy trì sức cạnh tranh.
Đáng chú ý, các tập đoàn này đều thừa nhận thuế nhập khẩu sẽ không sớm được dỡ bỏ. “Chúng tôi phải tính đến thực tế rằng những mức thuế này có thể sẽ ở lại lâu dài,” một lãnh đạo của Toyota nói.
Quan điểm tương tự cũng được giới phân tích tại Tokyo chia sẻ: cuộc chiến thuế quan đã vượt khỏi phạm vi đối đầu thương mại đơn thuần, mà trở thành biểu hiện của cạnh tranh công nghiệp giữa các nền kinh tế lớn, đặc biệt trong bối cảnh Mỹ tìm cách củng cố năng lực sản xuất nội địa và giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng châu Á.
Ảnh hưởng của thuế nhập khẩu không dừng ở các bảng cân đối tài chính. Nó lan rộng ra toàn bộ hệ sinh thái ô tô Nhật Bản – vốn chiếm gần 18% giá trị xuất khẩu của cả nền kinh tế và sử dụng hơn 4,3 triệu lao động trực tiếp và gián tiếp. Các doanh nghiệp cung cấp linh kiện, thép, điện tử, và logistics đều đang chịu tác động dây chuyền. Nếu tình hình kéo dài, Nhật Bản có nguy cơ mất một phần lợi thế cạnh tranh trong lĩnh vực từng là “trụ cột quốc gia”.
Trong khi đó, đối thủ của họ – đặc biệt là các hãng xe điện Trung Quốc – lại đang tận dụng thời cơ để mở rộng thị phần tại Đông Nam Á, châu Âu và thậm chí cả Mỹ Latin. Khi các hãng Nhật phải thu hẹp biên lợi nhuận để chống đỡ thuế, các công ty như BYD hay Geely lại được hưởng lợi từ chuỗi cung ứng chi phí thấp và chính sách hỗ trợ mạnh mẽ của chính phủ. Theo phân tích của Channel News Asia, nếu không nhanh chóng tái cơ cấu, các nhà sản xuất Nhật có thể tụt lại trong cuộc đua chuyển đổi sang xe điện – nơi mà chính sách công nghiệp và thương mại giờ đây gắn liền chặt chẽ hơn bao giờ hết.
Tuy vậy, giữa khủng hoảng vẫn có những hướng đi mở. Honda đã thông báo kế hoạch mở rộng đầu tư vào nhà máy tại Indiana (Mỹ) để sản xuất dòng xe hybrid và EV, tận dụng chính sách ưu đãi nội địa. Toyota cũng tăng cường hợp tác với các nhà cung ứng Mỹ để nâng tỷ lệ nội địa hóa, đồng thời nghiên cứu chuyển một phần sản xuất linh kiện chủ chốt ra khỏi Nhật để giảm rủi ro thuế. Những bước đi này tuy tốn kém, nhưng được coi là cần thiết trong bối cảnh “toàn cầu hóa đảo chiều”.
Trên bình diện chiến lược, giới chuyên gia nhận định các doanh nghiệp Nhật cần điều chỉnh tư duy: thay vì dựa vào xuất khẩu khối lượng lớn sang Mỹ, họ cần xây dựng mạng lưới sản xuất đa trung tâm – trải đều ở Bắc Mỹ, Đông Nam Á và Ấn Độ – để phân tán rủi ro. Song song đó, đầu tư cho công nghệ điện hóa và tự động hóa sẽ giúp họ giữ vững thương hiệu dù môi trường thương mại thay đổi.
“Nếu không thích nghi, các hãng Nhật sẽ lặp lại sai lầm của thập niên 1980 – khi Mỹ áp thuế tự vệ, buộc họ phải chuyển nhà máy sang nước khác, làm mất hàng chục nghìn việc làm trong nước”, một chuyên gia nói.
Theo: The NY Times, WSJ
