Trong bối cảnh đó, điện Kremlin đã ban hành lệnh cấm hoặc hạn chế xuất khẩu xăng và dầu diesel nhằm ưu tiên nguồn cung trong nước. Tuy nhiên, hậu quả lại lan rộng ra khắp khu vực Trung Á, nơi phụ thuộc gần như hoàn toàn vào nguồn cung năng lượng từ Nga.
Tuần trước, nhà máy lọc dầu Kirishi, là một trong những cơ sở chế biến dầu mỏ lớn nhất tại Nga, phải ngừng hoạt động phân xưởng chưng cất dầu thô CDU-6 sau một vụ tấn công bằng máy bay không người lái (UAV) gây cháy lớn. Đây là đơn vị sản xuất có khả năng xử lý lên đến 8 triệu tấn dầu thô mỗi năm, tương đương khoảng 160.000 thùng/ngày, chiếm tới 40% tổng công suất của tổ hợp Kirishi.
Tại quốc gia nghèo nhất Trung Á, Tajikistan, giá xăng đang leo thang chưa từng thấy. Mặc dù Dushanbe vẫn nhận được nhiên liệu Nga theo các thỏa thuận song phương, giá bán lẻ vẫn tăng vọt kể từ mùa hè - khi lệnh hạn chế xuất khẩu của Moscow bắt đầu có hiệu lực. Hiện tại, giá 1 lít xăng thường tại Tajikistan đã lên tới 1,30 USD, cao nhất khu vực.
Để đối phó, người dân và doanh nghiệp tại thủ đô Dushanbe đã phải tìm kiếm giải pháp thay thế. Nhiều xe taxi và phương tiện giao thông công cộng đã chuyển sang dùng khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) hoặc điện. Tuy vậy, chính phủ Tajikistan vẫn dự kiến sẽ nhập tổng cộng 500.000 tấn xăng từ Nga trong năm nay, cao hơn so với 451.000 tấn năm 2024. Đây là dấu hiệu cho thấy quốc gia này chưa có lựa chọn nào khả thi hơn.
Trong khi đó, Kyrgyzstan, quốc gia không có đường biển và phụ thuộc hơn 90% vào nhiên liệu Nga, cũng đang cảm nhận rõ sức ép. Dù là thành viên của Liên minh Kinh tế Á-Âu do Moscow dẫn đầu và được miễn trừ khỏi lệnh cấm xuất khẩu, nước này vẫn phải hứng chịu tình trạng giá nhiên liệu tăng, nguồn cung trì trệ và đôi khi thiếu hụt tạm thời trong những tháng qua.
Chuyên gia kinh tế Nurgul Akimova nhận định: “Kyrgyzstan gần như không có lựa chọn thay thế thực sự trong ngắn hạn. Các phương án thay thế sẽ cần đầu tư lớn vào hạ tầng và có chi phí cao hơn so với nhập khẩu từ Nga.”
Là quốc gia đông dân nhất Trung Á, Uzbekistan đã nhanh chóng hành động để giảm sự lệ thuộc vào Nga. Mặc dù vẫn duy trì nhập khẩu xăng dầu từ Moscow theo các hợp đồng do chính phủ đàm phán, Tashkent đã gia tăng mua nhiên liệu từ Kazakhstan và Turkmenistan, 2 nhà xuất khẩu lớn trong khu vực.
Năm 2024, sản lượng dầu nội địa của Uzbekistan chỉ khoảng 63.000 thùng/ngày, quá thấp để đáp ứng nhu cầu nội địa. Chính phủ đang thúc đẩy hiện đại hóa cơ sở hạ tầng năng lượng cũ kỹ và mời gọi đầu tư nước ngoài để gia tăng sản lượng.
Khác với các láng giềng, Kazakhstan sở hữu trữ lượng năng lượng dồi dào và hệ thống lọc dầu hiện đại, đủ sức tự cung cấp phần lớn nhu cầu nội địa. Nước này sản xuất khoảng 14 triệu tấn sản phẩm dầu mỏ mỗi năm, và chỉ nhập thêm khoảng 1,2 triệu tấn từ Nga.
Dù vậy, để bảo vệ nguồn cung nội địa trước nguy cơ thiếu hụt, tháng 5/2025 Kazakhstan đã áp lệnh cấm xuất khẩu xăng dầu kéo dài 6 tháng và đẩy mạnh truy quét hoạt động buôn lậu nhiên liệu qua biên giới. Chính phủ cũng đặt mục tiêu tăng xuất khẩu nhiên liệu sang các nước Trung Á, cũng như Trung Quốc và Ấn Độ từ nay đến năm 2040.
Với nguồn dầu khí khổng lồ và sự kiểm soát chặt chẽ từ chính phủ, Turkmenistan gần như không bị ảnh hưởng bởi biến động bên ngoài. Giá nhiên liệu được trợ giá mạnh tay giúp người dân gần như không cảm nhận được khủng hoảng khu vực.
Theo nhà phân tích Marat Musuraliev, Turkmenistan là quốc gia duy nhất trong khu vực có thặng dư tất cả các loại nhiên liệu. Trong 9 tháng đầu năm 2025, nước này tuyên bố đã vượt kế hoạch sản xuất xăng và dầu diesel, đồng thời đẩy mạnh xuất khẩu sang Uzbekistan và Afghanistan.
Tham khảo Oilprice
