Người phụ nữ đặt nền móng cho hệ thống định vị toàn cầu GPS

13:30 27/10/2025

Sinh ngày 27-10-1930 trong một gia đình nông dân nghèo, đứa bé da màu Gladys West không thể hình dung được con đường sau này của mình: trở thành nhà toán học và đóng góp vào nghiên cứu đặt nền móng cho việc tạo ra hệ thống định vị GPS.

Gladys West sinh ra tại Sutherland, Virginia, Mỹ vào giai đoạn đầu của cuộc Đại suy thoái. Cha mẹ bà đã làm việc cật lực để trang trải cuộc sống tại thị trấn nông thôn, nơi mà cư dân da màu có rất ít cơ hội việc làm ngoài nghề nông và chế biến thuốc lá.

Nhưng trong khi bổ củi và cho gà ăn, West đã mơ về "nhiều hơn nữa" - "nhiều sách hơn, nhiều lớp học hơn, nhiều giáo viên hơn và nhiều thời gian hơn để mơ mộng"... - như bà viết trong cuốn hồi ký "Bắt đầu bằng một giấc mơ".

Từ học sinh xuất sắc

Ở trường cấp III, West học xuất sắc các môn toán học và khoa học. Đó chính là lúc bà chợt nhìn thấy một con đường: hai học sinh tốt nghiệp xuất sắc nhất sẽ được nhận học bổng đại học. West đã giành được vị trí thủ khoa và trở thành người đầu tiên trong gia đình, và người thứ hai trong cộng đồng của mình, bước chân vào đại học.

Sau khi tốt nghiệp Trường đại học Tiểu bang Virginia (Virginia State University) với tấm bằng cử nhân toán học, West trở thành giáo viên tại một trường trung học nông thôn dành riêng cho người da màu. Vài năm sau, bà lấy bằng thạc sĩ toán học.

Không lâu sau đó, West nhận được một bức thư từ Bãi thử Hải quân (Naval Proving Ground), nay là Cơ sở Hỗ trợ Hải quân (Naval Support Facility) ở Dahlgren, Virginia. Bà đã ứng tuyển cho chức danh chuyên viên toán học.

Năm 1956, vào thời điểm West đến nhận việc, Dahlgren là trung tâm máy tính chính của Hải quân. Nhiệm vụ đầu tiên của West bao gồm lập trình và mã hóa các thuật toán để tính toán bảng tầm bắn của hệ thống vũ khí, một ưu tiên hàng đầu trong bối cảnh căng thẳng Chiến tranh lạnh giữa Hoa Kỳ và Liên Xô.

Bà cũng nghiên cứu về quỹ đạo bay cho chương trình vệ tinh còn non trẻ của Hoa Kỳ, một dự án khác cũng do Chiến tranh lạnh thúc đẩy.

Tôi đếm các cọc hàng rào dọc theo con đường và băng qua các cánh đồng khi chúng tôi đi bộ đến trường, chỉ để có điều gì đó khác biệt để làm. Tôi trở nên giỏi việc đó, không bao giờ nhận ra rằng tôi đang mài giũa một số kỹ năng và khả năng mà một ngày nào đó tôi sẽ sử dụng để giúp tính toán hình dạng giả định của Trái đất.

Gladys West

Đến việc đặt nền móng cho GPS

Vào những năm 1960, trong bối cảnh phong trào Dân quyền, các dự án của West chuyển từ hệ thống vũ khí sang bản chất cơ bản của quỹ đạo, lực hấp dẫn và hình dạng Trái đất. Phần lớn công việc mang tính chất tuyệt mật: Bộ Quốc phòng muốn có một hệ thống định vị vệ tinh chính xác, ổn định và Hải quân đang phát triển những mảnh ghép quan trọng của một cơ cấu nền tảng cho

Gladys West và một đồng nghiệp tại Dahlgren, nơi nghiên cứu của West đã góp phần tạo ra GPS vào năm 1985 - Ảnh: Hải quân Hoa Kỳ

Những đóng góp của West phần lớn đã bị xem nhẹ cho đến những năm 2010, khi sự nghiệp của bà được công nhận. Năm 2018, West được vinh danh tại Đại sảnh Danh vọng Những nhà tiên phong về không gian và tên lửa của Không lực Hoa Kỳ.

Truyền cảm hứng mạnh mẽ

Tấm gương của bà Gladys West truyền cảm hứng mạnh mẽ. Những người thay đổi cuộc đời thường bắt đầu bằng giấc mơ, và chính giấc mơ ấy đã biến đổi ngoạn mục cuộc đời của người mơ từ rách rưới lên vinh quang. Nước Mỹ có "giấc mơ Mỹ" đặc biệt, giấc mơ "self-made" mà bao người theo đuổi, tiêu biểu nhất là Abraham Lincoln, để thoát khỏi định mệnh như đã an bài.

Giấc mơ đôi khi đã nằm trong tiềm thức hay chúng ta có thể tạo ra và đưa nó vào tiềm thức. Và giấc mơ đó chính là động lực tâm lý để thúc đẩy con đường đi lên của cá nhân. Giấc mơ có thể phát triển từ nhỏ rồi dần lớn lên. Nó cũng phá băng những trở ngại để cho hạt giống giấc mơ nảy mầm.

Ở Mỹ, giấc mơ thường được hỗ trợ bằng một hệ thống giáo dục và đại học nghiên cứu tốt để chắp cánh cho nó. Phải có niềm tin mạnh mẽ vào sự học, tri thức, hay vào khoa học công nghệ, cái mà nhà nghiên cứu Joel Mokyr lãnh giải Nobel vừa qua gọi là khai sáng công nghiệp (industrial entlightenment) như những thứ sẽ đổi đời cá nhân và quốc gia chứ không phải thần linh.

Hàng loạt tấm gương đổi đời diễn ra trên khắp thế giới, và ở bình diện lớn, các quốc gia. Quốc gia mà không có giấc mơ thì cũng giống cá nhân không có, sẽ lầm lũi mà đi vô định trong sự giao phó cho định mệnh.

TS Nguyễn Xuân Xanh

Các nhà nghiên cứu RMIT 'tái hiện' đất nện với ống bìa cứng

Loại bỏ nhu cầu sử dụng xi măng, các nhà nghiên cứu Viện Công nghệ Hoàng gia Melbourne, Úc đã tạo ra một vật liệu xây dựng trong đó đất nện được bao bọc trong khuôn các tông cố định.