Lễ tổng kết năm học đầu tiên của tác giả chụp cùng cô giáo - Ảnh: TRÚC QUYÊN
Những kỷ niệm về mùa tựu trường đầu tiên luôn để lại dấu ấn khó phai. Với tôi, đó không chỉ là hành trang với áo trắng mẹ may, chiếc cặp hồng ba lựa hay đôi giày nhỏ bà nội đính từng hạt cườm lấp lánh... mà còn là bức tranh sống động về một thời đi học ở miền quê An Giang những năm cuối thập niên 1990.
Cả nhà "nôn" đi học
Khác với nhiều bạn cùng lứa, tôi không trải qua các lớp mẫu giáo. Ngày đầu tiên đến trường, tôi bước thẳng vào lớp 1.
Mẹ kể khi mới sinh tôi, gia đình đã phải tất bật lo miếng cơm manh áo, không có điều kiện cho tôi đi học mẫu giáo. Hơn nữa trong giấy khai sinh, cán bộ hộ tịch đã ghi nhầm năm sinh từ 1993 thành 1992, rốt cuộc tôi phải nhập học sớm một năm.
Trong ký ức tuổi thơ tôi, ngọn gió mùa thu năm đó mang theo mùi thơm ngọt ngây của mấy chục gốc nhãn da bò rộ trái chín đến nỗi rụng đầy vườn nhà dì Thu hàng xóm, xen lẫn là mùi ngai ngái của những ụ rơm khô phơi dọc đường xóm.
Tối hôm trước bà nội tôi lụi hụi dưới chái bếp, đốt hơn chục hòn than cháy đỏ, bà dùng quạt mo cau phẩy mạnh khiến những tàn lửa bốc lên kêu lách tách, rồi bà đổi đầu đôi đũa bếp, chậm rãi gấp 5-6 hòn than "chín" nhất để vào thân chiếc bàn ủi con gà làm bằng đồng.
Coi bộ đã đủ nóng, bà nội cẩn thận dùng chiếc khăn mùi xoa đã úa màu luôn có sẵn trong túi áo, phớt nhẹ những tàn tro xung quanh. Xách cái bàn ủi nóng hổi, nặng trịch lên nhà trên, bà nội biểu: "Bộ đồ của con nhỏ đâu bây, đưa bà ủi cho thẳng thớm đặng ngày mai nó đi khai trường".
Tôi chưa hình dung được việc "đi học" là sẽ đi đâu, làm những gì nhưng khi tôi thấy ba chăm chú, tỉ mẩn chuốt chiếc bút chì rồi đưa cho mẹ. Mẹ cẩn thận xếp từng quyển vở loại 96 trang vào chiếc cặp nhỏ màu hồng, còn bút, thước kẻ, phấn học sinh và gôm tẩy mẹ để riêng một ngăn, chiếc bảng đen nhỏ mẹ nâng niu, lau đi lau lại... thì tôi biết ngày đi học là một ngày đặc biệt.
Khai giảng năm học mới ở Trường tiểu học A Hội An
Bỡ ngỡ tiếng trống trường
Ở mỗi thời, hoàn cảnh và điều kiện khác nhau nhưng dù chỉ bằng một tấm vải xanh dương hay vải đỏ cùng dòng chữ "Lễ khai giảng năm học..." được cắt bằng giấy màu tỉ mỉ hòa cùng tiếng trống vang dồn cũng làm toát lên không khí nhập học rộn ràng, háo hức mà trang nghiêm.
Thời điểm 1997-1998, học trò lớp 1 ở quê tôi không được xếp lớp trước. Ngày khai giảng cũng chính là ngày cha mẹ "đăng ký" trực tiếp với giáo viên đứng lớp.
Ngôi trường tiểu học có tên "A" Hội An (ngày xưa thuộc xã Hội An, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang) ở ngay đối diện nhà tôi nhưng cách một con sông nên mẹ con tôi phải đi đường vòng, qua chiếc cầu ván nho nhỏ.
Tôi vẫn nhớ năm đó mùa nước nổi đã bắt đầu về, tôi hỏi mẹ: "Sao nước đục ngầu vậy mẹ, chiều nay con có được tắm sông không?". Mẹ bỏ lửng câu hỏi của tôi, chỉ vội vã dắt tay tôi đi nhanh hơn để kịp tựu trường.
Sau này ba và mẹ mới kể hôm đưa tôi đến trường, cả nhà hồi hộp sợ sẽ không thầy cô nào nhận tôi vào lớp 1 vì tôi thiếu một tuổi nên dáng vẻ nhỏ nhắn, lại chưa biết mặt mày con chữ nào. "Nếu năm đó không cho con đi học thì năm sau con sẽ bị trễ tuổi nhưng cũng lo nếu con đi học sớm thì không theo kịp bạn bè", mẹ nói.
Và tình thiệt, lo lắng đó trở thành hiện thực. Khi mẹ dắt tôi bước qua cổng trường, đến từng lớp học, thầy cô lần lượt lắc đầu: "Con đủ tuổi nhưng sao còn nhỏ quá vậy chị?". Đi một vòng hết dãy lớp 1, không ai nhận tôi vào lớp. Mẹ thở dài rồi quay lại lớp của cô Lợi, cô giáo đầu tiên mẹ dẫn tôi vào khi nãy để... năn nỉ: "Cô cho nó học thử thôi, nếu học không được thì tui dẫn nó về".
Tôi nép sau lưng mẹ, bấu chặt vạt áo. Xung quanh, những bạn cùng tuổi cao lớn, còn tôi nhỏ thó, đôi giày bà nội đính cườm lấp lánh lại nhìn như món đồ chơi. Ngập ngừng thêm giây lát, cô Lợi đặt bàn tay ấm áp lên vai tôi, đẩy vào lớp.
"Tùng... tùng... tùng...". Đúng lúc đó tiếng trống trường vang lên, tôi giật mình ngoái lại, tìm bóng mẹ ngoài cửa lớp. Không hiểu sao khi rời tay mẹ, tôi thấy mình như con đò nhỏ vừa rời bến sông...
Những ký ức tuổi học trò đầu tiên
Hai tháng đầu tiên lớp 1, mẹ trở thành "người bạn đồng hành" bất đắc dĩ của tôi. Vì chưa từng qua mẫu giáo, tôi rụt rè, sợ hãi trước một thế giới quá nhiều bạn bè, chữ nghĩa.
Sáng nào cũng vậy, mẹ ngồi bên ngoài hành lang, chỗ cái ghế gỗ kê cặp theo bờ tường lớp học. Giờ ra chơi, khi bạn bè ùa ra sân ríu rít như đàn chim non thì tôi lại "thu mình" bằng cách chạy te te về phía mẹ. Điều này khiến tôi trở thành "đứa trẻ bám mẹ" trong mắt bạn bè suốt nhiều tuần liền, chẳng ai dám lại gần tôi.
Cho đến một ngày cô bạn cùng lớp là Trang Em lại làm quen và bẻ cho tôi nửa cái bánh cam phủ đường bóng loáng. Tôi nhìn mẹ rồi cầm lấy miếng bánh của bạn cho, cắn vào thấy ngọt lịm và ngon lạ kỳ. Đổi lại, tôi sẵn sàng chia cho cô bạn mới bình nước cam mà mẹ pha cho mình.
Nhờ có Trang Em, tôi dám rời tay mẹ trong giờ ra chơi. Tôi chạy ra sân, nhập bọn với lũ bạn chơi trò cò chẹp, nhảy dây, đuổi bắt quanh gốc bàng, gốc phượng. Những ngày đi học bắt đầu đầy ắp niềm vui từ đây, đủ để tôi không cần mẹ phải đi học cùng mình nữa. "Từ giờ mẹ khỏi ở lại với con nữa, con có nhiều bạn chơi rồi" - tôi ngây ngô nói.
Cứ thế phấn trắng, bảng đen và những người bạn mới đã mang đến cho tôi những ký ức đầu tiên về sân trường, lớp học và những con chữ... Âm thanh "ken két" mỗi khi cô giáo viết bảng, những nét chữ không đều màu khiến tôi vừa tò mò vừa ham học.
Trường tiểu học vùng quê An Giang cuối những năm 1997-1998 không có nhiều điều kiện về cơ sở vật chất nhưng bàn ghế làm bằng gỗ đóng chắc chắn, mỗi bàn ngồi được tối đa ba em, sĩ số lớp tầm 30-35 học sinh.
Bảng đen được sơn phết kỹ càng, phấn trắng vẫn đầy ắp những giờ lên lớp. Mặc dù mỗi khi mưa lớn, những viên phấn "sượng" nét, thậm chí dễ dàng gãy đôi. Còn mùa nước nổi, sân trường ngập tới mắt cá chân, căng tin và lớp học đều "lủm bủm" trong nước và đám học trò lại được dịp "cúp học" công khai.
Nhưng dẫu vậy, tại một vùng quê nhỏ miền Tây, tiếng trống trường vẫn vang lên đều đặn, những lớp học vẫn rộn rã mỗi ngày. Với tôi, đó là một "mùa mẫu giáo" đến muộn nhưng lại thành mùa riêng biệt, chất chứa những ký ức trong trẻo mà năm tháng chẳng thể xóa nhòa.
Mùa thương, mùa nhớ trong veo
Chỉ một mùa tựu trường đầu tiên thôi mà tôi chẳng muốn rời xa trường lớp. Kỳ nghỉ hè năm ấy tôi cứ nôn nao mong đến ngày khai giảng để được gặp lại bạn bè với bao trò nghịch ngợm và được nghe thầy cô giảng bài mới.
Ấy vậy mà mùa tựu trường mà tôi háo hức chờ đợi lại trở thành mùa chia tay cô bạn thân quý. Sáng khai giảng, Trang Em vẫn có mặt nhưng không còn vào lớp cùng tôi nữa. Nhỏ chỉ đến để nói lời tạm biệt vì phải theo gia đình chuyển đi nơi khác.
Tôi, Trang Em và những đứa bạn thân dắt nhau ra căng tin, ăn cóc ngâm hình hoa, ổi lăn muối ớt rồi "dặm" thêm mỗi đứa một que kem. "Tạm biệt, hẹn gặp lại nghe!", Trang Em nói và trao cho tôi chiếc khăn tay nhỏ thêu mấy bông hoa tím. Nét thêu còn vụng về nhưng với tôi, đó là món quà quý giá và đến tận bây giờ tôi vẫn giữ nó như một báu vật tuổi học trò trong veo.
****************
Mùa mưa năm đó, vài người trong xóm bơi xuồng ghé xin ông ngoại tôi lá dừa nước và cây gỗ trong vườn nhà để dựng lớp học ở đầu kinh đối diện nhà, cũng là lúc tôi được nhắc tới tuổi đến trường.
>> Kỳ tới: Lắt lẻo chèo xuồng ba lá đi khai giảng
Những mùa tựu trường thương nhớ - Kỳ 1: Nhớ buổi khai trường thuở xếp hàng mua... vở
