Những trận bão lũ khủng khiếp - Kỳ 5: Miền Bắc ngập chìm vì trận 'đại hồng thủy' 1971

16:02 29/10/2025

Trận bão lụt năm 1971 được đánh giá là lớn nhất trong vòng 250 năm qua ở miền Bắc. Cơ quan Quản trị hải dương và khí tượng Mỹ xếp trận "đại hồng thủy 1971" này ở Việt Nam là một trong những thảm họa thiên tai lớn nhất thế kỷ 20.

Lũ lụt năm 1971 cuốn trôi nhà cửa, nhân dân phải lên đê Hoài Đức, Hà Tây cũ để tạm trú nạn - Ảnh: TTLTQG3

Ký ức kinh hoàng

Ông Chu Hồng Thao - 80 tuổi ở thôn Vân Nga, xã Hồng Vân,

Nhiều khu vực ở miền Bắc chìm sâu trong biển nước năm 1971 - Ảnh: TTLTQG3

Thiệt hại nặng nề từ trận lụt được ví là đại hồng thủy năm 1971

Cơ quan Tình báo Mỹ (CIA) có báo cáo ngày 8-9-1971, ảnh chụp vệ tinh cho thấy vùng Hà Nội, Phủ Lý, Nam Định, Hưng Yên "ngập sâu trong nước đỏ phù sa". Cơ quan này cũng ước tính "thiệt hại vượt xa trận lũ 1945 và ngang với mức của sông Dương Tử (Trung Quốc) năm 1954".

Sau này giới nghiên cứu gọi trận lũ lịch sử năm 1971 ở Bắc Bộ là trận "đại hồng thủy 1971". Theo các tài liệu của Tổng cục Khí tượng thủy văn và Bộ Thủy lợi (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), năm đó khu vực trung du và Đồng bằng Bắc Bộ ghi nhận lượng mưa lớn chưa từng có - từ 500 đến hơn 1.000mm chỉ trong vài ngày.

Như ông Thao kể, từ ngày ông nghỉ phép về quê cho đến khi lên đường nhận nhiệm vụ là những ngày mưa sầm sập tối mịt đất trời.

Nhắc nhớ thảm họa, bà Lê Bích Thủy - Trưởng Phòng quản lý đê điều và phòng chống thiên tai Viện Quy hoạch thủy lợi - cho biết lần cuối cùng phải mở cửa phân lũ sông Hồng vào sông Đáy, sông Bùi là trận lụt lịch sử năm 1971.

Vùng nội đô Hà Nội có độ cao trung bình khoảng 9m so mực nước biển. Mức báo động 3 trên sông Hồng đoạn qua Long Biên là 13,4m. Mực nước cao nhất ghi nhận được từ trước tới nay ở Long Biên là trận "đại hồng thủy" năm 1971 lên tới 14,13m.

Đê hữu Hồng (đoạn Thanh Trì - Phú Xuyên - Chương Mỹ) thời điểm ấy chỉ thiết kế chịu được tới 13,6-13,8m.

Năm 1971, lũ sông Hồng lên cao hơn 14m, hơn tám ngày mới rút vượt quá khả năng chịu tải của đê. Ở Bắc Bộ năm nào cũng có lũ lụt, nhưng vỡ đê mới thực sự là thảm họa.

Tại Cống Thôn, ngôi làng bên kia sông Đuống (Gia Lâm, Hà Nội cũ), người cao tuổi trong làng không thể nào quên tiếng la hét, tiếng nước ào ào đổ vào làng lúc rạng sáng. Người may mắn bế con chạy lên đê, người không may bị lũ cuốn khi đang say giấc.

Bà Ngô Thị Lịch, người làng Cống Thôn, xúc động kể lại ngày ấy bà chỉ nghe tiếng la "Vỡ đê rồi! Vỡ đê rồi!" là cắp hai con chạy lên đê. Bà may mắn không bị nước cuốn, sáng hôm sau đứng trên đê nhìn lại làng mạc, cánh đồng mênh mông nước.

Một bên là sông Đuống nước chảy ầm ầm, nhà cửa ở đâu bị cuốn vào cầu Đuống gãy răng rắc. Bên kia là làng mạc, chỉ còn thấy lúp xúp ngọn cây nhô lên giữa biển nước đỏ...

Những trận bão lũ khủng khiếp - Kỳ 1: Cơn bão kinh hoàng quét qua kinh đô năm 1904ĐỌC NGAY

Đối phó với trận "đại hồng thủy" này, chính quyền ngày ấy dùng sà lan chở rọ đá đến đoạn đê vỡ rồi đánh chìm để vá đê. 

Báo cáo của Bộ Thủy lợi năm 1971 ghi lại: cơ quan này đã huy động hàng trăm sà lan, tàu kéo chở đất đá để cứu đê. 

Đây cũng là lần đầu tiên trong lịch sử ghi lại việc đánh chìm cả sà lan chở rọ đá cứu đê. Riêng đoạn đê Thanh Trì (Tứ Hiệp, Thanh Trì) phải mất 11 chiếc sà lan mới tạm ngăn được dòng nước làm đê tiếp tục bị vỡ.

Hàng triệu gia đình phải sơ tán. Các vùng trũng như Hà Nam, Ninh Bình, Nam Định, Hưng Yên gần như biến mất dưới lớp nước đỏ phù sa. Cơ quan Quản trị hải dương và khí tượng Mỹ xếp trận "đại hồng thủy" 1971 ở Việt Nam chỉ đứng sau trận lụt năm 1931 trên sông Dương Tử, Trung Quốc.

Theo bà Lê Bích Thủy, từ năm 1971 đến nay chưa ghi nhận trận lũ nào trên sông Hồng có mức tàn phá khủng khiếp như vậy. Cống Nghiêm Mạc - nơi điều tiết phân lũ sông Hồng sang sông Đáy, sông Bùi trước đây - đã bị lấp vì vùng Hà Tây cũ đã không còn là vùng phân lũ của Hà Nội trong quy hoạch.

Tuy nhiên, theo bà Thủy, ứng phó với biến đổi khí hậu không thể chủ quan. Trong đó, khi quy hoạch đô thị của Hà Nội hai bên sông Hồng, cơ quan chức năng phải tính toán kỹ đến hành lang thoát lũ, vùng phân lũ... để ứng phó với thiên tai, tránh thảm họa như trận "đại hồng thủy" 1971.

****************

>> Kỳ tới: Hậu Lộc - vùng đất nhiều giỗ chung vì bão biển

Đây là vùng đất có nhiều ngày giỗ chung vì bão biển, như giỗ 344 ngư dân năm 1931, giỗ hơn 50 ngư dân năm 1996, giỗ 9 ngư dân năm 2010...

Những trận bão lũ khủng khiếp - Kỳ 4: 'Đại hồng thủy 1999' vượt mọi đỉnh lịch sử

Đã quen với nước lũ mưa nguồn từ trong máu thịt, nhưng mọi sự ứng phó của người dân xứ Huế đều bị nhấn chìm trong cơn lũ lịch sử tháng 11-1999