Tổng thống Mỹ Donald Trump sẵn sàng gặp người đồng cấp Nga Vladimir Putin (phải) và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (trái) tại một cuộc gặp ba bên trong thời gian tới - Ảnh: AFP, Bloomberg, EPA-EFE
Gần một ngày sau khi thượng đỉnh Alaska 15-8 kết thúc, ông Trump mới tiết lộ kết quả quan trọng từ cuộc đàm phán với ông Putin về Ukraine.
Trên mạng xã hội Truth Social ngày 16-8, ông Trump viết cuộc gặp "diễn ra rất tốt đẹp" và sau đó là "cuộc điện thoại đêm khuya" với Tổng thống Ukraine Zelensky cùng các nhà lãnh đạo châu Âu, bao gồm Tổng thư ký NATO Mark Rutte.
Theo ông Trump, "tất cả đều nhất trí rằng cách tốt nhất để chấm dứt cuộc chiến tranh kinh hoàng giữa Nga và Ukraine là trực tiếp đi đến một thỏa thuận hòa bình, một thỏa thuận sẽ chấm dứt chiến tranh, chứ không phải một thỏa thuận ngừng bắn đơn thuần".
Sự thất vọng từ Kiev
Ông Trump nói ông Putin muốn đất đổi lấy hòa bình, ông Zelensky từ chốiĐỌC NGAYCho đến nay, điểm duy nhất trùng khớp giữa Nga và Ukraine là luận điểm "cần một nền hòa bình lâu dài, bền vững", chứ không phải bước dừng tạm thời. Cả hai đều mong muốn ký kết thỏa thuận hòa bình toàn diện, nhưng nhìn nhận các điều kiện hoàn toàn trái ngược.
Đối với Kiev, "hòa bình bền vững" là sự đảm bảo an ninh từ Mỹ và NATO ở mức khiến cuộc tấn công mới của Nga trở nên bất khả thi, cùng với việc xác định hướng phát triển thân phương Tây.
Trước cuộc họp tại Alaska, ông Zelensky đã yêu cầu Nga bồi thường chiến tranh từ 500 tỉ đến 1 nghìn tỉ USD. Tuyên bố chung của Liên minh châu Âu (EU) ngày 16-8 cũng nhấn mạnh Ukraine không nên bị cấm gia nhập EU và NATO.
Ngược lại, Matxcơva lại hiểu "hòa bình bền vững" là "loại bỏ nguyên nhân gốc rễ của cuộc xung đột" - tức chính sách đối ngoại và đối nội của Ukraine trong 10 năm qua. Kremlin yêu cầu vị thế trung lập khiến việc Ukraine gia nhập NATO bất khả thi, cùng những thay đổi trong chính sách đối nội.
Thách thức lớn nhất là việc xác định biên giới. Hiệp ước hòa bình phải chính thức củng cố biên giới hai nước, nghĩa là Kiev sẽ phải công nhận quyền tài phán của Nga đối với các vùng lãnh thổ Ukraine mà Nga kiểm soát khi ký kết.
Theo tờ New York Times, trong cuộc điện đàm sau thượng đỉnh Alaska, ông Trump đã nói với ông Zelensky rằng ông Putin muốn quân đội Ukraine rút khỏi khu vực Donetsk - một điều mà Kiev từng coi là lằn ranh đỏ.
Ngay cả khi ông Zelensky đồng ý công nhận quy chế của Nga, theo Hiến pháp Ukraine, điều này phải được thông qua bằng trưng cầu dân ý. Nhưng việc sửa đổi Hiến pháp và tổ chức trưng cầu dân ý trong thời gian thiết quân luật bị cấm.
Một giải pháp khả thi là ký hiệp ước hòa bình trước, tuyên bố ngừng bắn, rồi tổ chức bầu cử và trưng cầu dân ý về biên giới mới. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi đảm bảo không có bất ngờ trong các cuộc bỏ phiếu - rất khó khăn trong tình hình Ukraine hiện tại.
Những rào cản pháp lý trong tiến trình hòa bình
Việc Ukraine công nhận các vùng lãnh thổ bị Nga chiếm đóng đối mặt với nhiều rào cản pháp lý phức tạp. Theo Hiến pháp Ukraine, bất kỳ thay đổi nào về biên giới đều phải được thông qua bằng trưng cầu dân ý toàn quốc.
Tuy nhiên, điều 157 Hiến pháp cấm tổ chức trưng cầu dân ý trong thời gian thiết quân luật hoặc tình trạng khẩn cấp. Điều này tạo ra một nghịch lý pháp lý: để có hòa bình cần dỡ bỏ thiết quân luật, nhưng để dỡ bỏ thiết quân luật cần có thỏa thuận ngừng bắn trước.
Hơn nữa, việc tổ chức trưng cầu dân ý trong bối cảnh một phần lãnh thổ không còn dưới quyền kiểm soát của Kiev cũng đặt ra câu hỏi về tính hợp pháp và đại diện của kết quả bỏ phiếu.
Nga - Ukraine tiếp tục không kích qua lại hậu thượng đỉnh Alaska
