Trong hơn một thập kỷ qua, Trung Quốc chuyển đổi gần như toàn bộ cảnh quan đô thị từ khói bụi sang không khí trong lành. Hàng chục triệu chiếc xe động cơ đốt trong – vốn là biểu tượng của các thành phố nhộn nhịp – đã được thay thế bằng xe máy điện và xe đạp điện.
Chính phủ Trung Quốc, với tham vọng giảm ô nhiễm và thúc đẩy “hệ sinh thái xanh”, đã liên tục tung ra chính sách ưu đãi, tài trợ mạnh cho người dân nâng cấp phương tiện, đồng thời hỗ trợ phát triển hạ tầng công cộng. Kết quả, quốc gia này hồi năm 2019 đã sở hữu khoảng 300 triệu xe máy điện - con số đáng kinh ngạc trong bất kỳ chiến dịch chuyển đổi năng lượng nào, theo Wired.
Trong năm 2025, chính phủ phân bổ 1 tỷ NDT (khoảng 140 triệu USD) hỗ trợ chương trình đổi xe máy điện cũ lấy mới. Tính đến giữa năm, đã có hơn 1,65 triệu xe tham gia đổi mới. Các khoản trợ cấp giúp xóa bỏ rào cản chi phí ban đầu cho người tiêu dùng, giúp họ dễ dàng nâng cấp lên xe hiện đại, sạch hơn và an toàn hơn – đặc biệt tại các vùng đô thị tắc nghẽn và ô nhiễm cao.
Chỉ đơn thuần nhờ trợ cấp không thôi là chưa đủ. Trung Quốc đã đầu tư mạnh vào hạ tầng sạc và trạm đổi pin. Nhà sản xuất Yadea cùng các đối tác đặt mục tiêu xây dựng hơn 1.000 trạm sạc nhanh sodium-ion ngay trong năm nay ở Hàng Châu, đồng thời tăng số trạm hoán đổi pin từ 20.000 lên dự kiến 50.000 trạm vào năm 2027. Chiến lược này giúp người dùng xe máy điện chỉ mất rất ít thời gian để đổi pin đầy thay vì chờ đợi sạc.
Song song đó, các công ty như CATL và Nio đã triển khai trạm hoán đổi pin dành cho ô tô điện – với tham vọng thay thế hàng chục nghìn trạm xăng. Đây là một bước ngoặt trong cách xây dựng hệ sinh thái năng lượng: không chỉ phát triển cá nhân mà còn hướng tới mô hình kết nối điện cơ động toàn diện.
Từ góc độ chính trị và xã hội, cuộc đua xe máy điện ở Trung Quốc không chỉ xuất phát từ ý thức môi trường. Chính sách cắt giảm ô nhiễm vì sức khỏe cộng đồng, cùng các chỉ tiêu carbon hóa quốc gia, đã khiến chính phủ địa phương quyết liệt thúc đẩy chuyển đổi. Các chương trình “cash‑for‑clunkers” (đổi xe cũ lấy mới) không chỉ dừng ở trợ cấp tài chính, mà còn kèm theo các tiêu chuẩn an toàn mới như phanh ABS, pin hiện đại và hệ thống đèn LED – giúp người dùng hiểu rõ giá trị đổi mới chứ không dùng như “hỗ trợ ngắn hạn”.
Từ phía công nghệ, Trung Quốc hiện dẫn đầu về pin xe máy điện sodium-ion – một đột phá nhờ nguồn nguyên liệu dồi dào, chi phí thấp và an toàn cao . Hãng JAC đã thử nghiệm ô tô điện dùng pin sodium-ion, trong khi Yadea sớm triển khai mẫu xe hai bánh sử dụng loại pin tương tự.
Chiến lược “điện hóa toàn dân” đi đôi với đẩy mạnh hợp tác công‑tư và thu hút vốn đầu tư từ nội địa và quốc tế. Theo Financial Times, các startup liên tục được rót vốn từ quỹ mạo hiểm để triển khai mô hình hoán đổi pin, mở rộng đến các nước như Ấn Độ, Nhật Bản, Tây Ban Nha hay vùng Vịnh.
Kết quả là, giao thông nội đô Trung Quốc đã thay đổi đáng kể. Hàng năm, có khoảng 55 triệu xe máy điện được bán chỉ riêng ở Thâm Quyến. Tại thủ đô Bắc Kinh và Thượng Hải, đường phố tràn ngập xe điện đi lại êm ái, giảm ồn, giảm khói bụi. Ước tính mỗi năm, chương trình đổi xe đã tiết kiệm hàng trăm tấn CO₂, giảm đáng kể các chất ô nhiễm nitơ và bụi mịn PM2.5.
Nhiều thành phố cấp phép lưu thông ưu tiên cho xe máy điện, miễn phí đỗ xe và giảm lệ phí đường. Các nhà sản xuất như Yadea, Super Soco, Niu Technologies cũng xuất khẩu hàng triệu xe ra nước ngoài, trong khi thị trường châu Âu (đặc biệt là Anh, Pháp, Đức) ghi nhận nhu cầu lớn từ bộ phận những người trẻ ưu tiên di chuyển nhẹ, thân thiện môi trường.
Song, thành công không đồng nghĩa không có thách thức. Sự phát triển nhanh dẫn đến vấn đề quy hoạch: các trạm đổi pin cần rất nhiều diện tích, trong khi ô tô và dân số tăng gây áp lực lên mạng lưới điện.
Tuy vậy, xét về tổng thể, cuộc cách mạng xe máy điện của Trung Quốc không chỉ thành công về số lượng. Nó đã tạo nên một hệ sinh thái toàn diện từ chính sách, công nghệ, hạ tầng đến thói quen di chuyển của người dân. Các mô hình hoán đổi pin đã trở thành điểm tựa quan trọng, giải quyết triệt để bài toán sạc pin ngay trong phố.
Trong khi nhiều quốc gia còn đang loay hoay tìm đường phát triển xe điện, Trung Quốc đã đi xa và nhanh hơn. Các chuyên gia quốc tế đang gọi đây là “mô hình di chuyển tương lai” – một hệ sinh thái di động nhỏ gọn nhưng mạng lưới rộng lớn, có khả năng được nhân bản trên toàn cầu.
Theo: Reuters, Wired
