Cuối 2023: Giá lương thực và lạm phát vẫn diễn biến phức tạp tại châu Á

Giá gạo - loại lương thực chủ yếu ở châu Á, đã tăng vọt trong năm 2023 do thu hoạch ít hơn vì thời tiết khắc nghiệt. Các chuyên gia dự đoán, giá gạo khó có thể giảm trong thời gian tới, do nhiều nước không muốn xuất khẩu, ưu tiên nội địa. Mối lo ngại đang gia tăng về khả năng tái diễn khủng hoảng lương thực cuối những năm 2000.

Giá lúa gạo tăng cao tại châu Á năm 2023 - Ảnh: ISAAA

Cuối năm 2023, lạm phát bắt đầu có dấu hiệu chậm lại ở một số nước châu Á, nhưng vẫn ảnh hưởng lớn đến người tiêu dùng. Tháng 11/2023, Philippines chứng kiến lạm phát 4,1%. Con số cao hơn so với 3,1% ở Mỹ và 2,4% ở khu vực đồng euro. Gần một phần ba mức tăng này ở Philippines đến từ giá gạo. Tổng thống Ferdinand Marcos Junior đã giới hạn giá gạo trong một tháng cho đến đầu tháng 10/2023, coi đây mặt hàng trọng yếu quốc gia.

Giá lúa mì và ngô cũng tăng cao trên toàn thế giới vào năm 2022, sau khi cuộc chiến ở Ukraine bùng phát. Quốc gia đông Âu được coi là vựa lúa mì của lục địa già. Mặc dù lạm phát lương thực ảnh hưởng nặng nề đến Mỹ và châu Âu, nhưng tác động lại có phần hạn chế hơn ở châu Á.

Tuy nhiên từ đầu năm 2023 tới nay, lạm phát lương thực đã chuyển sang châu Á, nơi chiếm khoảng 80% nhu cầu gạo toàn cầu. Dù giá lúa mì đã bắt đầu giảm, nhưng giá gạo lại tăng lên mức cao nhất trong 15 năm vào cuối tháng 12/2023, tăng khoảng 40% so với tháng 1/2023.

Giá cao hơn phần lớn do hạn hán El Nino, sự nóng lên của bề mặt đại dương phía đông và trung tâm Thái Bình Dương. Hiện tượng thời tiết này xuất hiện vào mùa xuân, mang đến những đợt khô hạn ở Nam và Đông Nam Á, ảnh hưởng tiêu cực đến mùa màng.

Theo Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, sản lượng gạo toàn cầu đạt khoảng 510 triệu tấn trong vụ thu hoạch 2022 - 2023. Trung Quốc là nhà sản xuất lớn nhất với 150 triệu tấn. Giá gạo quốc tế có xu hướng biến động mạnh, do chỉ khoảng 10% được xuất khẩu. Những biến động như vậy ảnh hưởng lớn đến các quốc gia không thể tự đáp ứng nhu cầu và phụ thuộc vào nhập khẩu. Philippines là nước nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới.

Thị trường gạo toàn cầu bị giáng một đòn vào tháng 7/2023, khi Ấn Độ - quốc gia chiếm 40% xuất khẩu gạo toàn cầu, quyết định cấm xuất khẩu gạo trắng, ngoại trừ loại basmati.

Chính phủ của Thủ tướng Narendra Modi muốn ưu tiên cung cấp nội địa trước cuộc tổng tuyển cử năm 2024. Lạm phát của Ấn Độ vẫn ở mức cao 5,6% trong tháng 11/2023, với giá thực phẩm tăng 3,7%, chiếm 70% mức tăng chung. Thủ tướng Modi nói rằng, rất cần phải kiềm chế giá gạo, để đảm bảo những người dân có thu nhập trung bình và thấp không bị ảnh hưởng quá nhiều.

Ông Toru Nishihama, nhà kinh tế trưởng tại Dai-ichi Life cho biết, Indonesia có thể làm điều tương tự vì nước này sẽ bầu tổng thống vào năm 2024. Với mong muốn tăng cường an ninh lương thực, Jakarta có thể sớm chuyển sang ưu tiên nguồn cung trong nước, đẩy giá ngũ cốc quốc tế lên cao.

Ông Frederic Neumann, nhà kinh tế trưởng khu vực châu Á tại HSBC, viết trong một báo cáo gần đây: “Ký ức về cuộc khủng hoảng thực phẩm ở châu Á năm 2008 vẫn còn in sâu. Nhiều loại hiện đang có biến động giá thậm chí còn mạnh hơn. Sự biến động lớn xảy ra ở 7 trên 8 loại cây trồng chủ lực vào năm 2023. Đây là vấn đề chưa từng có trước đây. Các quốc gia không thể tự chủ nguồn cung cảm thấy hết sức lo lắng. Bằng nhiều phương thức khác nhau, họ đang muốn tự sản xuất nhiều hơn.”

Lạm phát lương thực ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân ở Nam và Đông Nam Á, nơi thực phẩm chiếm từ 30% đến 50% tổng chi tiêu hộ gia đình, so với khoảng 10% - 20% ở những nền kinh tế phát triển. Giá lương thực cao cũng ảnh hưởng đến chính sách của đất nước. Đối mặt với lạm phát, Ngân hàng Trung ương Philippines đã tăng lãi suất thêm 0,25%, lên 6,5% tại cuộc họp khẩn cấp cuối tháng 10/2023. Điều này gây ra nhiều tranh cãi. Một số tiếng nói cho rằng, lạm phát cao sẽ kìm hãm tăng trưởng và cản trở quá trình phục hồi sau đại dịch Covid-19.

Có nhiều đồn đoán, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED), cơ quan đi đầu trong việc thắt chặt tiền tệ toàn cầu, sẽ chuyển sang nới lỏng vào năm 2024, làm dấy lên kỳ vọng nền kinh tế số 1 thế giới có thể hạ cánh mềm.

Tuy nhiên, nhiều nước châu Á được dự đoán vẫn chưa thể thoát khỏi khó khăn trong ngắn hạn. Với lạm phát lương thực đang âm ỉ, các nhà hoạch định chính sách trong khu vực được cho sẽ tiếp tục đối mặt với nhiệm vụ đầy thách thức, là cân bằng giữa kiểm soát giá cả và tăng trưởng kinh tế.