Những bất đồng trong giới khoa học thường được tranh luận trong các tạp chí chuyên ngành, nhưng năm 2024 đã chứng kiến nhiều cuộc tranh luận công khai và sôi nổi.
Các chủ đề gây tranh cãi trải rộng từ cách xây dựng kim tự tháp Ai Cập, hình ảnh lỗ đen, thời điểm khởi đầu của biến đổi khí hậu, tác động của rác vũ trụ đến từ trường Trái Đất, cho đến nhận dạng dấu vân tay bằng trí tuệ nhân tạo (AI). Dưới đây là tám tranh luận khoa học thu hút nhiều sự chú ý nhất trong năm.
1. Kim tự tháp Ai Cập được xây dựng bằng hệ thống thủy lực?
Một nghiên cứu được công bố vào mùa hè năm 2024 đã đưa ra giả thuyết táo bạo về cách người Ai Cập cổ đại xây dựng Kim tự tháp Djoser - kim tự tháp bậc thang đầu tiên trên thế giới, có niên đại 4.700 năm. Theo nghiên cứu, người Ai Cập có thể đã sử dụng một hệ thống thủy lực hiện đại, bao gồm đập nước, nhà máy xử lý nước và một thang máy vận chuyển hàng hóa bằng thủy lực, giúp vận chuyển vật liệu xây dựng nặng đến công trường.
Xavier Landreau, tác giả chính của nghiên cứu, tuyên bố rằng giả thuyết này có thể giải thích cách 11,6 triệu feet khối (330.400 mét khối) đá và đất sét được vận chuyển mà không cần đến máy móc hiện đại. Tuy nhiên, nhà khảo cổ học Julia Budka từ Đại học Ludwig Maximilian (Đức) đã bác bỏ giả thuyết này, cho rằng nghiên cứu thiếu bằng chứng khoa học vững chắc và không có sự tham gia của chuyên gia Ai Cập học.
2. Hình ảnh lỗ đen Nhân Mã A* bị lỗi?
Bức ảnh lỗ đen Nhân Mã A*, được công bố vào năm 2022 bởi nhóm nghiên cứu Kính viễn vọng Chân trời Sự kiện (EHT), đã bị một nhóm các nhà khoa học chỉ trích vào tháng 5 năm 2024. Họ cho rằng hình ảnh này chứa lỗi nghiêm trọng do cách dữ liệu được ghép lại với nhau, dẫn đến việc vòng khí nóng xung quanh lỗ đen bị biến dạng.
Makoto Miyoshi, nhà thiên văn học tại Đài quan sát Quốc gia Nhật Bản, cho rằng hình ảnh của EHT bị sai lệch và không phản ánh chính xác cấu trúc thực sự của lỗ đen. Tuy nhiên, nhóm EHT đã phản bác, khẳng định rằng phương pháp của họ đã được kiểm chứng và hình ảnh phản ánh đúng thực tế. Tranh luận về độ chính xác của hình ảnh vẫn chưa có hồi kết.
3. Khi nào biến đổi khí hậu bắt đầu?
Một nghiên cứu được công bố vào đầu năm 2024 cho rằng Trái Đất có thể đạt mức ấm lên 3,6 độ F (2 độ C) sớm hơn một thập kỷ so với dự báo hiện tại, nghĩa là vào cuối những năm 2020. Điều này đặt ra nguy cơ cao về biến đổi khí hậu cực đoan nếu các biện pháp hạn chế khí thải không được thực hiện.
Nghiên cứu này cũng tuyên bố rằng sự nóng lên toàn cầu không bắt đầu vào năm 1900 như nhiều giả thuyết trước đó, mà thực ra đã diễn ra từ những năm 1860. Nhóm tác giả dựa vào các chỉ số khí hậu từ bộ xương bọt biển cổ đại ở biển Caribe để đưa ra kết luận này. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia đã bác bỏ kết luận, cho rằng dữ liệu chỉ mang tính cục bộ và không thể suy luận cho toàn cầu.
Michael Mann, giám đốc Trung tâm Khoa học, Bền vững và Truyền thông Penn, nói thẳng rằng nghiên cứu này "không có ý nghĩa gì đối với tôi".
4. Rác vũ trụ có thể làm suy yếu từ trường Trái Đất?
Một nghiên cứu gây tranh cãi trong năm 2024 đã cho rằng các vệ tinh bị phá hủy khi rơi xuống Trái Đất có thể phát tán bụi kim loại, tạo thành một lớp vỏ dẫn điện vô hình làm suy yếu từ trường của hành tinh. Điều này có thể khiến khí quyển Trái Đất bị tước bỏ và gây ra những hậu quả nghiêm trọng.
Sierra Solter-Hunt, tác giả nghiên cứu, cảnh báo rằng rác vũ trụ đang trở thành một vấn đề đáng lo ngại. Tuy nhiên, một số nhà khoa học, bao gồm John Tarduno từ Đại học Rochester (Mỹ), lại cho rằng kịch bản này "khó có thể xảy ra" và nghiên cứu đang quá suy đoán.
5. Khủng long Nanotyrannus có thực sự tồn tại?
Từ lâu, giới cổ sinh vật học đã tranh luận liệu một số hóa thạch khủng long nhỏ được tìm thấy có thuộc về Tyrannosaurus rex non hay là một loài riêng biệt mang tên Nanotyrannus lancensis.
Nghiên cứu công bố vào tháng 1 năm 2024 khẳng định rằng các hóa thạch này không phải T. rex non mà thực sự là một loài khủng long nhỏ riêng biệt, dựa trên vòng tăng trưởng trong xương. Tuy nhiên, nhiều nhà cổ sinh vật học vẫn giữ quan điểm cũ, khẳng định Nanotyrannus chỉ là T. rex non, và tranh cãi này vẫn chưa có hồi kết.
6. Áo choàng thất lạc của Alexander Đại đế?
Một nghiên cứu vào tháng 10 tuyên bố rằng một mảnh vải cổ được tìm thấy trong lăng mộ hoàng gia Hy Lạp có thể thuộc về chiếc áo choàng thiêng liêng của Alexander Đại đế. Theo nghiên cứu, mảnh vải này ban đầu thuộc về Alexander, nhưng sau khi ông qua đời, nó đã được chuyển cho Philip III (anh trai cùng cha khác mẹ của ông).
Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu bác bỏ giả thuyết này vì tác giả nghiên cứu chưa bao giờ tận mắt kiểm tra mảnh vải, làm giảm độ tin cậy của kết luận.
7. Nhận dạng dấu vân tay AI có đáng tin cậy?
Một nghiên cứu vào đầu năm 2024 tuyên bố rằng AI có thể phân tích dấu vân tay từ các ngón tay khác nhau để xác định danh tính của một người, điều mà trước đây không thể thực hiện chính xác.
Tuy nhiên, nhiều nhà khoa học cho rằng phương pháp này chưa đủ độ chính xác để sử dụng trong điều tra pháp y. Một số chuyên gia cảnh báo rằng việc dựa vào AI để xác định danh tính có thể dẫn đến sai sót nghiêm trọng, làm ảnh hưởng đến các vụ án hình sự.
Năm 2024 là một năm đầy sôi động với nhiều tranh cãi khoa học. Dù chưa có hồi kết, những cuộc tranh luận này góp phần thúc đẩy tiến bộ khoa học và giúp chúng ta hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh.