Bỏ cấp huyện, sáp nhập cấp xã/ phường và cấp tỉnh những ngày qua đã và đang trở thành dòng thời sự chủ lưu. Bên cạnh việc đưa ra các tiêu chí để đánh giá sáp nhập tỉnh, những vấn đề như: tên gọi, trung tâm hành chính mới… nên được quyết định như thế nào đang được bàn luận rất sôi nổi. Lợi thế của từng tỉnh như hệ thống sân bay, cảng biển… cũng được đặt lên bàn cân để so sánh.
Xoay quanh những vấn đề này, chúng tôi có cuộc trao đổi với ông Trần Ngọc Chính, nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng, KTS-Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam.
“Sáp nhập tỉnh, nên tính đến cả vấn đề không gian vũ trụ, không gian biển"
Khi vấn đề sáp nhập tỉnh “nóng” lên, rất nhiều người đã nhìn lại cách phân chia tỉnh/ thành của Việt Nam trong quá khứ. Khi nước ta từng chỉ có trên 30 tỉnh/ thành. Là một chuyên gia hàng đầu về quy hoạch, phát triển đô thị, ông có đánh giá gì về những cách phân chia cũ?
Ông Trần Ngọc Chính: Tôi cho đó là những vấn đề để tham khảo. Trước kia, nước có bao nhiêu triệu dân, bây giờ đã hơn trăm triệu dân thì câu chuyện khác nhau rất xa rồi. Khi sáp nhập thì phải nhìn nhận lại sự phát triển của đất nước về mọi mặt, nhìn sang các nước trong khu vực và cả trên thế giới.
Tiền đề cho sự sáp nhập này, thứ nhất là điều kiện đất nước đã thay đổi từ kinh tế xã hội, hạ tầng giao thông, khoa học công nghệ đến điều kiện quản lý hành chính. Thứ hai là quan hệ quốc tế của Việt Nam cũng đã thay đổi…
Chúng ta cần sáp nhập lại để có một đơn vị hành chính đủ lớn về mặt dân số, diện tích, từ đó có điều kiện thúc đẩy phát triển thì đây là chuyện được Bộ Chính trị và Ban Bí thư nghiên cứu kỹ. Vấn đề bây giờ là làm như thế nào cho hiệu quả.
Để sáp nhập hiệu quả, tiêu chí đã được nêu ra trong KL127 và gần đây Thủ tướng cũng đã lưu ý 5 vấn đề lớn là: diện tích, dân số, kinh tế, văn hóa và khả năng bổ sung, hỗ trợ cho nhau để phát triển. Ngoài những vấn đề đó, theo ông, ta cần bàn thêm các vấn đề nào khác?
Ông Trần Ngọc Chính: Song song với việc sáp nhập tỉnh, nước ta sẽ chính thức bỏ cấp quận/ huyện. Đây cũng là vấn đề rất lớn mà những ngày này, cá nhân tôi và Hội Quy hoạch đang bàn luận rất sôi nổi. Hệ thống đô thị Việt Nam sẽ ra sao sau khi bỏ cấp quận/ huyện. Và khi đã bỏ đi như vậy thì phải tính toán, sáp nhập làm sao cho phù hợp. Chúng ta phải tính đến cả bài toán đó.
Về đề dân số, diện tích… thì Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã lưu ý rồi. Nhưng chúng ta còn phải xét theo điều kiện kinh tế xã hội của đất nước. Cả nước có 6 vùng kinh tế là: Trung du vùng núi phía Bắc; Đồng bằng sông Hồng; Bắc trung bộ và Duyên hải miền Trung; Tây Nguyên; Đông Nam bộ và Tây Nam bộ…. Phải dựa trên cơ sở kinh tế, an ninh quốc phòng và những vấn đề về văn hoá, lịch sử… để sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp tỉnh cho phù hợp.
Ngoài ra, có hai vấn đề rất “nóng” khác cần quan tâm. Thứ nhất, khi sáp nhập tạo tỉnh mới thì nên đặt trung tâm hành chính nằm ở đâu. Ví dụ, ngày xưa Hà Nam Ninh là Hà Nam, Ninh Bình, Nam Định chung một tỉnh thì trung tâm nằm ở Nam Định. Hay Hà Bắc gồm Bắc Ninh Với Bắc Giang thì Bắc Giang là Thủ phủ. Vì thời đó, Bắc Giang phát triển hơn. Nhưng sau khi tách ra thì Bắc Ninh lại phát triển rất mạnh.
Như vậy, trung tâm hành chính mới có thể đặt ở đô thị phát triển nhất trong số các tỉnh nhập lại với nhau. Nhưng liệu như vậy đã đủ chưa? Các tỉnh tới đây có suy tính thế nào về việc chọn trung tâm hành chính mới, liệu có nên lựa chọn đô thị phát triển nhất làm Thủ phủ hay không? Chuyện đó phải đặt ra ngay từ bây giờ chứ không thể cứ sáp nhập mà chưa biết trung tâm nằm ở đâu. Theo tôi biết, các cấp lãnh đạo cũng đã đặt ra vấn đề này rồi.
Ảnh minh họa: Thiên Sơn. Thiết kế: Hà Linh
Thứ hai, tôi muốn nói là Thủ tướng đã lưu ý ba vấn đề lớn: Không gian vũ trụ, không gian biển và không gian ngầm.
Việt Nam có tới 28 tỉnh/ thành giáp biển. Nếu nhập tỉnh có biển với nhau để tạo thành đơn vị hành chính mới thì tỉnh đó phải có cảng biển lớn, giúp tạo đà phát triển. Bởi vì các tỉnh chưa có cảng, sau khi sáp nhập mà vẫn không có cảng thì không thể cạnh tranh phát triển kinh tế biển.
Ví dụ, Khánh Hòa và Phú Yên nếu nhập lại thì có lợi thế lớn về phát triển hệ thống cảng biển. Vậy thì phải có quy hoạch phát triển, đầu tư sao cho hiệu quả.
Về không gian vũ trụ chính là phát triển hệ thống sân bay. Hiện nay, nước ta đang đầu tư phục hồi, cải tạo, mở rộng rất nhiều sân bay cũ và xây dựng sân bay mới. Ví như Lào Cao đang xây dựng sân bay Sapa. Vậy nếu sáp nhập, nên tính toán để tỉnh mới phải có ít nhất một sân bay tốt, giúp đi lại thuận tiện. Ví dụ như Bắc Ninh đang được đầu tư sân bay rất lớn để làm công tác đối ngoại, đón tiếp Nguyên thủ quốc gia. Nhưng ngay cạnh đó, Hưng Yên, Hải Dương vẫn chưa có sân bay thì nếu sáp nhập, chúng ta nên tính toán thế nào để tỉnh mới có sân bay, tạo đà phát triển.
Không gian ngầm được tính cho các đô thị lớn, đô thị đặc biệt như là: Hà Nội, TP.HCM, Cần Thơ, Đà Nẵng... để kết nối hệ thống thương mại dịch vụ và hệ thống đường sắt đô thị (metro).
“Đặt tên gọi mới cho tỉnh nên giữ lại những cái tên đã là thương hiệu với quốc tế và người dân"
Một vấn đề đang rất được quan tâm là khi thành lập đơn vị hành chính mới sẽ lấy tên gọi như thế nào. Rất nhiều người dân cũng luyến tiếc những cái tên tỉnh đã gắn bó với họ nhiều năm. Theo ông, khi chọn tên mới cho tỉnh hậu sáp nhập, chúng ta nên có những tiêu chí cụ thể nào?
Ông Trần Ngọc Chính: Đây là vấn đề rất lớn. Tôi nghĩ, những cái tên đã là thương hiệu với quốc tế, với người dân thì sau khi nhập tỉnh nên giữ lại. Ví dụ, Cà Mau là cực Nam của Tổ quốc thì dù sao cũng nên giữ lại cái tên này. Tương tự với Hà Giang cũng thế.
Gần đây, khi bỏ cấp quận / huyện, nhiều người lo không còn cái tên Hoàn Kiếm nữa. Tôi nghĩ Hoàn Kiếm, Ba Đình là những cái tên gắn với lịch sử, văn hoá và truyền thống, rất cần giữ lại dù có thể sau này, đó sẽ là tên đặt cho đơn vị cơ sở.
Tên gọi rất quan trọng, vì nó thể hiện thương hiệu của địa phương. Ví dụ trước kia, khi chọn tên cho thành phố Huế trực thuộc Trung ương, thì đã có quyết định. Vấn đề này cũng có ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học trong việc lấy tên Huế. Vì Huế là thương hiệu với cả thế giới, trong khi nếu có thêm tên “Thừa Thiên Huế” thì chưa chắc quốc tế đã biết tới TP Huế.
Giống như chuyện nhập Hà Tây vào Hà Nội trước đây. Hà Tây là vùng có bề dày văn hoá, nổi tiếng với Xứ Đoài. Sau này, khi nhập vào Hà Nội thì không còn tên Hà Tây nữa nhưng mọi chuyện cũng ổn thoả và văn hoá Xứ Đoài thì người ta vẫn nhớ.
Cho nên đặt ra vấn đề tên của địa phương là rất đúng và sau này, các nhà chức trách, những người làm văn hoá lịch sử nên có sự lựa chọn phù hợp.
Ảnh minh họa: Thiên Sơn, Chinhphu.vn. Thiết kế: Hà Linh
“Chọn trung tâm hành chính mới nên ưu tiên những trung tâm hành chính hiện đại đã hình thành"
Ông vừa nêu ra một vấn đề rất “nóng” đó là vấn đề chọn trung tâm hành chính mới. Đây cũng là điều vừa được Thủ tướng lưu ý trong phiên họp chiều 11/3 với Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ. Ở góc nhìn của một chuyên gia quy hoạch, theo ông, chúng ta nên có những tiêu chí nào khi lựa chọn trung tâm hành chính mới hậu sáp nhập?
Ông Trần Ngọc Chính: Theo tôi, thứ nhất nếu địa phương đã có trung tâm hành chính được xây dựng và đang phát huy tác dụng hoặc đã có quy hoạch thì nên ưu tiên.
Thứ hai, nên chọn địa điểm kết nối tốt nhất cho người dân và giao thương trong nước và quốc tế. Nên tính đến việc trung tâm đó nằm gần đường cao tốc, gần sân bay, bến cảng…
Thứ ba, phải cân nhắc địa điểm đặt trung tâm hành chính mới sẽ tạo điều kiện thuận lợi nhất cho việc đi lại của cán bộ công chức trong địa phương.
Thực tế, rất nhiều địa phương đã xây dựng các khu trung tâm hành chính mới rất hiện đại, khang trang (ví dụ như trung tâm hành chính Bà Rịa Vũng Tàu, Bình Dương…). Nếu sáp nhập mà không tận dụng được thì có phải là lãng phí hay không? Vậy thì phải có tiêu chí như thế nào, để nghiên cứu trung tâm hành chính mới phải giúp phát huy tiềm lực. Cá nhân tôi có đề xuất như đã nêu. Còn tất nhiên, việc quyết định phải là ở các cấp có thẩm quyền.
Điều cuối cùng tôi muốn nói, đó là cuộc sáp nhập này mang tính lịch sử. Bởi thế, cần phải nghiên cứu rất sâu, rất khoa học và toàn diện.
Ảnh minh họa: Phùng Tiên. Thiết kế: Hà Linh