Tại một quầy gạo trong siêu thị ở thành phố Saitamai, phía bắc Tokyo, một người nội trợ đang thở dài: “Đắt quá, nhưng tôi cũng không còn lựa chọn nào khác”.
Trong khi đó, chính phủ kỳ vọng rằng việc giải phóng dự trữ kho gạo sẽ giúp giá cả hạ nhiệt. Song, bà nội trợ ở Saitamai cũng không mấy chắc chắn: “Năm ngoái, chúng tôi kỳ vọng giá sẽ ổn định nhờ loại gạo mới được bày bán nhưng giá cũng không giảm. Tôi không hy vọng gì.”
Siêu thị này đã treo tấm biển “hết hàng” ngay sau khi mở cửa lúc 9 giờ sáng. Siêu thị này cho biết, gạo sẽ được giao đến lúc 10 giờ sáng nhưng gần đây có lúc cũng không có hàng.
Giá gạo tại Nhật Bản tăng đột biến từ tháng 8 năm ngoái, khi chính phủ cảnh báo về khả năng xảy ra động đất ở bờ biển phía nam. Người dân sau đó đã đổ xô mua đồ tích trữ và sau khi cảnh báo được gỡ bỏ thì giá vẫn không hạ nhiệt.
Theo trang web agrijob, nông dân trồng lúa thường không kiếm được nhiều tiên, thu nhập hàng năm trung bình ở mức 2,5 triệu yên (17.000 USD) đến 3 triệu yên. Nếu giá gạo cao hơn thì họ cũng được hưởng lợi. Tuy nhiên, một nông dân ở tỉnh Saitama cho biết sản lượng thu hoạch đã giảm một nửa do thời tiết nóng và bọ xít phát triển tràn lan, khiến nông dân cũng không thể thu lời từ việc giá gạo tăng cao.
Kệ hàng gạo ở một siêu thị đã "cháy hàng".
Người tiêu dùng Nhật Bản đang chịu ảnh hưởng bởi diễn biến này. Giá của một bịch gạo tiêu chuẩn 5kg đã tăng lên mức trung bình là 3.952 yên, cao hơn 95% so với 1 năm trước. Do giá cả leo thang, cửa hàng tiện lợi Seven-Eleven cũng phải tăng giá cơm nắm và cơm hộp bento vào tháng trước.
Ngoài ra, một cửa hàng tạp hoá giá rẻ ở khu Tamachi của Tokyo chứng kiến các kệ hàng gần như trống không và phải đặt tấm biển giới hạn mỗi gia đình chỉ được mua 1 bịch gạo mỗi ngày.
Diễn biến này đang tác động đến tình hình lạm phát của Nhật Bản, vốn đang tăng với tốc độ nhanh nhất kể từ giữa năm 2023. Thống đốc BOJ Kazuo Ueda đã thực hiện 3 đợt tăng lãi suất trong vòng 1 năm và giá tăng cao liên tục có thể càng khiến tình hình trở nên căng thẳng.
Nhật Bản là một trường hợp “khác lạ” so với các thị trường khác. Trên thế giới, giá gạo nhìn chung đã giảm, khi chỉ số tham chiếu giá gạo ở châu Á đã xuống mức thấp nhất kể từ năm 2022. Do Nhật Bản thường chỉ sử dụng gạo nội địa, áp thuế cao với gạo nhập khẩu và chuỗi cung ứng phức tạp, nên quốc gia này vẫn phải đối mặt với việc giá gạo tăng nóng.
Thị trường gạo của Nhật Bản được quản lý bởi một hệ thống phức tạp, trong đó nông dân bán gạo cho đại lý thu gom, sau đó bán cho bên bán buôn, những người này sẽ lại bán cho các cửa hàng và nhà hàng. Dù sản lượng thu hoạch năm ngoái tăng 180.000 tấn, nhưng tính đến cuối tháng 1 năm nay, các đại lý thu gom lớn như Liên đoàn Hợp tác xã Nông nghiệp Quốc gia (JA Zen-Noh) chỉ thu gom được 2,21 triệu tấn, ít hơn 230.000 tấn so với cùng kỳ năm trước.
Sau khi nhập gạo từ nông dân, các đại lý thu mua báo cáo với chính phủ những gì họ đã mua và họ đã bán cho ai. Tập đoàn lớn nhất và dẫn đầu thị trường Nhật Bản là JA Group, nơi mua khoảng một nửa lượng gạo trên thị trường. Hàng chục nghìn đại lý khác, hầu hết là các doanh nghiệp nhỏ, địa phương có mối quan hệ lâu dài với nông dân và người mua.
Chuỗi cửa hàng Seven-Eleven phải đã tăng giá cơm nắm và cơm hộp bento.
Theo Hidemasa Ebihara, giám đốc một công ty nông nghiệp ở tỉnh Tochigi, sự cạnh tranh đã trở nên khốc liệt hơn. Các đại lý nhỏ hơn thường phải trả giá cao hơn 300 đến 500 yên so với JA cho một bao gạo thô tiêu chuẩn 60 kg.
Với tình trạng khan hiếm nguồn cung, họ đã tăng mức phí bảo hiểm mà họ cung cấp cho nông dân lên khoảng 3.000 đến 4.000 yên. Ebihara cho biết, điều này sẽ dẫn đến việc các nhà phân phối độc lập giành ưu thế trên thị trường và cho thấy nguồn cung gạo đang khan hiếm thế nào.
Để giải quyết tình trạng này, chính phủ có kế hoạch giải phóng 210.000 tấn gạo. Tuy nhiên, theo Katsuhito Fuyuki, giáo sư tại Đại học Tohoku chuyên nghiên cứu thị trường nông sản, do nhu cầu quá cao nên việc tăng nguồn cung cũng không thể giúp giá giảm.
Theo số liệu do Bộ Nông nghiệp Nhật Bản công bố, nhu cầu gạo sản xuất trong các năm 2021, 2022 và 2023 đã vượt quá sản lượng, dẫn đến tình trạng thiếu hụt 600.000 tấn trong 3 năm. Trong khi đó, một cuộc khảo sát thống kê mùa vụ được công bố vào tháng 12 năm ngoái cho thấy, sản lượng năm 2024 đạt 6,79 triệu tấn. Nhu cầu dự kiến đạt 6,73 triệu tấn và nguồn cung dự kiến là đủ. Nhưng nếu mức tiêu thụ bằng với mức 7,04 triệu tấn vào năm 2023, thì nước này vẫn sẽ thiếu hụt hơn 200.000 tấn trong năm nay.
Dù có vai trò không thể thiếu trong văn hoá và các bữa ăn của người Nhật, song nghề trồng lúa đã mai một dần trong nhiều năm. Theo Bộ Nông nghiệp, độ tuổi trung bình của một người trồng lúa là khoảng 71 và số lượng nông dân đã giảm 25% từ năm 2015 đến năm 2020.
Tổng hợp