Thương mại điện tử không còn là "miếng bánh dễ xơi"

165.000 cửa hàng rời bỏ thương mại điện tử

Theo Báo cáo Toàn cảnh thị trường sàn bán lẻ trực tuyến 2024 và dự báo 2025 của Metric, tổng doanh số của 5 sàn thương mại điện phổ biến nhất tại Việt Nam (Shopee, Lazada, TikTok Shop, Tiki và Sendo) năm 2024 đạt 318.900 tỷ đồng, tăng 37,36% so với năm 2023. Tổng sản lượng tiêu thụ đạt 3.421 triệu sản phẩm, tăng mạnh 50,76%.

Tuy nhiên, số lượng cửa hàng phát sinh đơn hàng lại giảm 20,25%, đồng nghĩa khoảng 165.000 shop rời bỏ thương mại điện tử. Con số này phản ánh sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt của những người bán trên các “mặt trận online”. Đồng thời, chỉ riêng sàn Shopee xuất hiện thêm 31.500 nhà bán hàng từ nước ngoài, tạo áp lực cạnh tranh mạnh mẽ đối với nhà bán hàng nội địa.

Rõ ràng, thương mại điện tử không còn là “miếng bánh dễ xơi”, chỉ cần có nguồn hàng, nhập về rồi chụp ảnh, đăng bán, khéo léo quảng cáo một chút là có thể kiếm tiền dễ dàng như trước đây. Cùng với sự phát triển mạnh mẽ, những yêu cầu ngày càng cao của người mua, của sàn thương mại cũng như đơn vị quản lý, người bán hàng trên các sàn online cũng đang phải chịu sức ép không hề nhỏ, khiến tỉ lệ đào thải tăng cao hơn từng ngày.

Thương mại điện tử không còn là “miếng bánh dễ xơi”.

Đặc biệt, từ ngày 1/4 sàn thương mại điện tử Shopee điều chỉnh phí với shop thường, theo đó phí sàn tối đa, gọi là phí cố định từ 4% lên mức cao nhất 10%. Hầu hết các ngành hàng hiện chịu phí 3 - 4% sẽ thành 7 - 9%.

Trong khi đó, TikTok Shop cũng nâng phí hoa hồng đối với gian hàng thông thường từ 1 - 3% lên 1 - 4%, còn gian hàng chính hãng từ 1,5 - 5,78% lên 1,21 - 7,7%.

Những động thái tăng mức phí đến từ hai "ông lớn" trên lại càng tạo ra áp lực cho nhà bán hàng, đặc biệt là những hộ kinh doanh nhỏ lẻ hoặc những người kinh doanh với lợi nhuận thấp, buộc họ phải cân nhắc tiếp tục kinh doanh hoặc tìm kiếm giải pháp khác.

Chia sẻ về những áp lực khi kinh doanh online, chị Phạm Thị Huyền Trang - Chủ kênh bán hàng Thiết Bị Chang Spa Dưỡng Sinh cho biết thương hiệu đang phải chịu cùng lúc những khó khăn như: Phí sàn cao, các sàn thường xuyên thay đổi chính sách; Nhiều bất lợi cho người bán khi trả hàng hoàn tiền, hình thức khiếu nại phức tạp và hầu như khiếu nại thất bại đến 99%; Đánh vi phạm không rõ ràng, ảnh hưởng đến lượt hiển thị shop; Chính sách về thuế chưa rõ ràng gây phiền phức cho nhà bán hàng…

“Các sàn tăng phí thì bắt buộc người bán hàng phải tăng giá bán sản phẩm. Tuy nhiên, chắc chắn điều này sẽ kéo theo việc sức mua giảm khiến doanh thu và lợi nhuận cũng giảm theo”, chị Trang giải thích.

Ngoài việc tăng giá sản phẩm, chị cũng nói sẽ chạy song song nhiều kênh để đạt hiệu quả truyền thông cũng như tối ưu chi phí, lợi nhuận.

“Bên cạnh những chính sách yêu cầu người bán, các sàn thương mại điện tử nên có những chính sách thắt chặt hơn về việc trả hàng hoàn tiền của khách hàng. Tránh những trường hợp dùng chán rồi hoàn cũng như rút ngắn thời gian cho hoàn hàng”, chủ kênh bán hàng nói.

Đặc biệt, chị cũng mong muốn việc thu hộ thuế rõ ràng, xem xét một mức phí % cố định lâu dài. “Tránh 2 tháng tăng phí một lần, người bán hàng như tôi stress vô cùng”, chị Trang bày tỏ.

Cơ hội sàng lọc thị trường

Chia sẻ với Người Đưa Tin, anh Đỗ Mạnh Cường - Co-founder MAINN Media - Quản lý dịch vụ Shopee cho rằng hiện nay, kinh doanh trên sàn thương mại điện tử tại Việt Nam đang có sự phát triển rất mạnh mẽ, nhưng đầy thách thức.

Số lượng nhà bán hàng ngày càng đông, sự cạnh tranh về giá cả ngày càng gay gắt, đi theo đó là dịch vụ và chiến lược tiếp cận khách hàng. Đặc biết các ngành phổ biển như thời trang, mỹ phẩm , đồ gia dụng hay thực phẩm đang có sự bão hòa, khiến biên lợi nhuận của nhà bán hàng ngày càng thu hẹp.

“Các chính sách của sàn ngày càng thay đổi, chi phí thu cố định tăng lên. Việc thuật toán hiển thị sản phẩm thay đổi liên tục khiến các shop mới khó tiếp cận và cạnh tranh hơn. Chính sách hoàn trả có xu hướng nghiêng về phí khách hàng, rủi ro mà người bán chịu ngày càng cao”, anh Cường chỉ ra.

Anh Đỗ Mạnh Cường - Co-founder MAINN Media - Quản lý dịch vụ Shopee.

Theo đó, với chính sách thay đổi thì những người bán hàng nhỏ lẻ sẽ phải cạnh tranh khốc liệt hơn và có thể bị đào thải dần, gia tăng chi phí kinh doanh, giảm biên lợi nhuận trong khi mức vốn đã mỏng. Rõ ràng, bài toán cạnh tranh về giá và khuyến mại trở thành thách thức lớn với những người này.

Tuy nhiên, việc thay đổi này cũng là cơ hội để sàng lọc thị trường. “Những người bán biết cách tối ưu chi phí, đa dạng hóa kênh bán hàng và xây dựng thương hiệu riêng thì sẽ có cơ hội trụ vững và phát triển bền vững trong hệ sinh thái thương mại điện tử ngày càng khắc nghiệt hơn”, Co-founder MAINN Media nói.

Dưới góc nhìn cá nhân, anh Đỗ Mạnh Cường cũng đề xuất một số giải pháp với người bán hàng như: Liên tục update và thay đổi để thích ứng, hiểu rõ bản chất các thay đổi và các chính sách quay định của sàn; Tối ưu chi phí vận hành; Có chiến lược về giá và các chương trình khuyến mãi thông minh; Tận dụng các kênh như Facebook, Zalo, Website để tiếp cận khách hàng; Xây dựng thương hiệu.

“Nhà bán hàng cần tập trung vào chất lượng và sự khác biệt chứ không đi theo số đông, kết hợp AI vào để tối ưu vận hành và phân tích dữ liệu, tập trung chăm sóc khách hàng, giữ chân khách hàng, chế độ hậu mãi”, đại diện MAINN Media lưu ý.

Bảo vệ quyền và lợi ích của người bán

Tại góp ý dự thảo Đề nghị xây dựng Luật Thương mại điện tử mới đây, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cũng cho rằng nhà điều hành cần bổ sung chính sách bảo vệ quyền lợi cho người bán trên nền tảng thương mại điện tử.

Theo đó, chính sách này không nên tập trung vào quy định hành chính, mà là các quy định nhằm tăng minh bạch trong hoạt động của sàn thương mại điện tử với người bán. Việc này nhằm đảm bảo khả năng tiếp cận dữ liệu kinh doanh và quyền tự do thương lượng của người bán online.

Thương mại điện tử có mối quan hệ phức tạp hơn thị trường truyền thống với sự đan xen, tương tác lẫn nhau của người bán, sàn, người tiêu dùng và các bên vận chuyển, thanh toán... Tuy nhiên, VCCI cho rằng pháp luật thương mại điện tử hiện tập trung vào các quy định bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tương ứng với trách nhiệm của người bán và sàn. Trong khi đó, quyền và lợi ích của người bán lại bị "bỏ ngỏ".

Pháp luật thương mại điện tử hiện tập trung vào các quy định bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Theo tổ chức này, các nền tảng có lượng người dùng lớn sẽ có quyền lực trên thị trường. Họ cũng có lợi thế từ thu thập, phân tích dữ liệu người dùng để cải thiện dịch vụ, tối ưu doanh thu. Trong khi đó, doanh nghiệp nhỏ gặp khó trong tiếp cận nguồn dữ liệu tương tự, khiến họ mất đi lợi thế cạnh tranh.

Hiện người bán trên các sàn thương mại điện tử phần lớn là hộ, cá nhân kinh doanh nhỏ. Ngoài khó khăn về tiếp cận dữ liệu, VCCI cho rằng người bán có thể gặp khó trong việc chuyển đổi kênh bán hàng khi chỉ một số ít nền tảng lớn và thói quen mua sắm của người mua đã được định hình.

Cùng với đó, họ dễ bị áp đặt các chính sách bất lợi, mất khả năng thương lượng như thay đổi điều khoản đột ngột, bị đình chỉ hoặc cấm mà không có lý do rõ ràng... "Các hành vi này có thể ảnh hưởng bất lợi với cá nhân kinh doanh nhỏ, đưa họ vào tình thế bị động và dần "bào mòn" sức khỏe và nhiệt huyết kinh doanh", VCCI đánh giá.

Tình trạng này cũng diễn ra tại nhiều nước trên thế giới. Nghiên cứu của Ủy ban châu Âu chỉ ra 46% doanh nghiệp trên thị trường này sử dụng nền tảng trực tuyến gặp các vấn đề trong quan hệ thương mại với nền tảng. Những doanh nghiệp phụ thuộc nhiều vào nền tảng (chiếm hơn 50% doanh thu) có khả năng gặp vấn đề cao hơn đáng kể. Thiệt hại kinh tế ước tính từ 2-19,5 tỷ Euro mỗi năm.

Ngoài quan hệ với người bán, VCCI cũng đề xuất cơ quan quản lý giảm bớt các thủ tục cấp phép với sàn thương mại điện tử nhỏ. Theo đó, các sàn nhỏ hoặc sàn cung cấp tính năng giới thiệu, trưng bày sản phẩm chỉ cần thông báo khi bắt đầu hoạt động. Họ sẽ thực hiện thủ tục cấp phép khi đã phát triển đến một ngưỡng nhất định.

Tổ chức này cũng đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung chính sách đảm bảo bình đẳng giữa các chủ thể hoạt động thương mại điện tử. Hiện nay, các nền tảng thương mại điện tử có vốn đầu tư nước ngoài thành lập pháp nhân tại Việt Nam cần xin nhiều giấy phép để hoạt động. Chẳng hạn, giấy phép thiết lập website cung cấp dịch vụ thương mại điện tử, giấy phép kinh doanh.

VCCI cho biết doanh nghiệp phản ánh giấy phép kinh doanh rất khó xin do bản chất là "một biện pháp bảo hộ thị trường nội địa". Tuy nhiên, giấy phép kinh doanh này lại không áp dụng với các nền tảng xuyên biên giới, trong khi các sàn này có vốn 100% nước ngoài. Việc này tạo ra sự phân biệt giữa sàn thành lập trong nước với xuyên biên giới, bất bình đẳng môi trường kinh doanh.