Miễn dịch tự thân: “Lực lượng phòng vệ” được đánh thức trong cuộc chiến chống ung thư

Tại Việt Nam, liệu pháp miễn dịch tự thân đang mở ra hy vọng mới cho người bệnh, đặc biệt ở giai đoạn khó điều trị, nhờ tính an toàn, cá thể hóa và ít độc tính hơn các phương pháp truyền thống.

Các chuyên gia chia sẻ tại tọa đàm.

Trong khuôn khổ buổi tọa đàm "Tìm hiểu về liệu pháp tăng cường miễn dịch tự thân - Chìa khóa vàng nâng hiệu quả điều trị ung thư" do Báo phối hợp cùng Trung tâm Công nghệ cao Vinmec tổ chức tối 12/6, hai chuyên gia đến từ Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City đã cung cấp thông tin chuyên sâu về cơ chế, hiệu quả cũng như triển vọng ứng dụng của phương pháp này trong điều trị ung thư tại Việt Nam.

Hệ miễn dịch – “Lực lượng vũ trang” của cơ thể

GS.TS.BS Nguyễn Thanh Liêm - Viện trưởng Viện nghiên cứu Tế bào gốc và Công nghệ gen Vinmec.

GS.TS.BS Nguyễn Thanh Liêm - Viện trưởng Viện nghiên cứu Tế bào gốc và Công nghệ gen Vinmec - so sánh hệ miễn dịch như một lực lượng vũ trang tinh nhuệ, có nhiệm vụ nhận diện, tấn công và tiêu diệt mọi “kẻ địch” từ bên ngoài như virus, vi khuẩn, ký sinh trùng, cũng như từ bên trong như tế bào ung thư.

“Hệ miễn dịch của con người chủ yếu gồm hai nhánh chính là miễn dịch tế bào và miễn dịch dịch thể. Các tế bào miễn dịch chủ chốt đều có nguồn gốc từ tế bào gốc tạo máu trong tủy xương, sau đó biệt hóa thành những tế bào chuyên biệt như tế bào T, tế bào B, tế bào NK (tế bào giết tự nhiên), và đặc biệt là tế bào tua gai (dendritic cells)”, Giáo sư Liêm cho biết.

Trong đó, tế bào tua gai được ví như “lực lượng trinh sát”, có vai trò nhận diện kháng nguyên lạ và phát tín hiệu kích hoạt các tế bào khác tham gia phòng vệ. Các tế bào T và NK đảm nhiệm vai trò “chiến đấu trực tiếp” – chúng tiếp cận và tiêu diệt tế bào lạ hoặc bất thường bằng cách tiết enzyme phá vỡ màng tế bào. Trong khi đó, tế bào B đóng vai trò sản xuất kháng thể và duy trì trí nhớ miễn dịch.

ThS.BS Quách Thanh Dung - Trưởng chuyên khoa Nội Ung bướu và Huyết học, Vinmec Times City.

Dù hệ miễn dịch vốn có khả năng nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư, nhưng trong nhiều trường hợp, cơ chế phòng vệ này không đủ mạnh hoặc bị đánh lừa. ThS.BS Quách Thanh Dung - Trưởng chuyên khoa Nội Ung bướu và Huyết học, Vinmec Times City - cho biết: “Tế bào ung thư rất thông minh, chúng có khả năng biến đổi cấu trúc để trốn tránh sự nhận diện của hệ miễn dịch”.

“Đặc biệt, khi bệnh nhân được điều trị bằng hóa trị hoặc xạ trị - vốn có cơ chế gây độc tế bào - thì không chỉ tế bào ung thư bị tiêu diệt, mà cả các tế bào miễn dịch khỏe mạnh cũng chịu ảnh hưởng”, BS Dung nói.

Theo bác sĩ Dung, việc điều trị bằng hóa chất, xạ trị hay thuốc nhắm trúng đích thường khiến tủy xương - nơi sản sinh tế bào máu và miễn dịch - bị tổn thương. Khi đó, cơ thể không còn đủ nguồn để tái tạo các tế bào miễn dịch, khiến người bệnh suy kiệt, dễ nhiễm trùng và mất dần khả năng chống chọi với ung thư.

“Chính vì vậy, việc phục hồi và tăng cường hệ miễn dịch được xem là hướng đi tất yếu, bổ trợ cho các phương pháp điều trị truyền thống. Và liệu pháp miễn dịch tự thân ra đời trên nền tảng đó”, BS Dung nhấn mạnh.

Liệu pháp miễn dịch tự thân: “Huấn luyện” lại hệ thống phòng thủ cơ thể

Liệu pháp miễn dịch bằng tế bào tự thân (Lymphocyte Activated Therapy – LAT) là phương pháp điều trị sử dụng chính tế bào miễn dịch của bệnh nhân, nuôi cấy và kích hoạt chúng trong điều kiện đặc biệt, sau đó truyền ngược trở lại cơ thể để hỗ trợ tiêu diệt tế bào ung thư.

Cơ chế hoạt động được bác sĩ Dung mô tả như một quá trình “huấn luyện lại” hệ thống phòng vệ. Cụ thể, các dòng tế bào miễn dịch như tế bào T hoặc tua gai sẽ được tách lọc, kích hoạt và nhân lên gấp hàng trăm, hàng nghìn lần, từ vài triệu lên hàng tỷ tế bào khỏe mạnh, rồi truyền trở lại cho bệnh nhân.

Một trong những loại tế bào đang được ứng dụng nhiều nhất là tế bào T, tế bào NK. Những tế bào này có thể được “huấn luyện” để nhận diện chính xác các kháng nguyên ung thư đặc hiệu, nhờ đó tiêu diệt tế bào ung thư chọn lọc mà không gây tổn thương lan rộng.

“Điều quan trọng là liệu pháp này gần như không gây độc tính, do sử dụng chính tế bào của bệnh nhân. Đây là lựa chọn đặc biệt hữu ích trong giai đoạn duy trì sau điều trị chuẩn, hoặc với những bệnh nhân không còn đáp ứng tốt với hóa-xạ trị”, BS Dung chia sẻ.

Kết quả ghi nhận tại Vinmec: Hồi phục bền vững, sống khỏe sau ung thư

Từ năm 2018, Vinmec Times City là đơn vị đầu tiên và duy nhất trong hệ thống Vinmec được Bộ Y tế cấp phép thực hiện liệu pháp Tăng cường miễn dịch tự thân (AIET). Quá trình điều trị được kiểm soát chặt chẽ qua ba giai đoạn: Giai đoạn 1 là Sàng lọc: Lấy máu, tách tế bào miễn dịch và xét nghiệm loại trừ các virus tiềm ẩn có thể ảnh hưởng hệ miễn dịch; giai đoạn 2 là nuôi cấy: Trong 18-21 ngày, tế bào miễn dịch được kích hoạt, nhân lên trong điều kiện tiêu chuẩn quốc tế; Giai đoạn 3 là truyền ngược: Tế bào được đánh giá chất lượng và số lượng trước khi truyền lại vào cơ thể người bệnh.

“Không phải trường hợp nào cũng cho hiệu quả tối ưu, nhưng thực tế, nhiều bệnh nhân ghi nhận kết quả tích cực, đặc biệt là ở giai đoạn muộn”, bác sĩ Dung nhấn mạnh.

Là người trực tiếp điều trị hàng trăm bệnh nhân, BS Dung chứng kiến nhiều trường hợp đáp ứng, phục hồi tốt.

“Tôi ấn tượng hai trường hợp: Một bệnh nhân ung thư đại trực tràng giai đoạn III, tiên lượng tái phát cao, sau điều trị phẫu thuật, hóa trị và kết hợp duy trì miễn dịch tự thân, hiện đã hơn 7 năm không tái phát, không di căn. Một đồng nghiệp từng chẩn đoán ung thư đại tràng năm 2017, đến nay vẫn đi làm bình thường, sống khỏe mạnh và không có dấu hiệu tái phát nhờ duy trì liệu pháp miễn dịch tự thân”, BS chia sẻ.

Các chuyên gia cho biết, thực tế ghi nhận khi kết hợp liệu pháp tăng cường miễn dịch tự thân với các phương pháp truyền thống như hóa trị, xạ trị,...hiệu quả điều trị ung thư tăng từ 20 - 35%. GS Nguyễn Thanh Liêm dẫn ra một ví dụ: Bệnh nhân (là một GS nổi tiếng ở Việt Nam) mắc ung thư gan - một loại ung thư vốn có tiên lượng sống rất ngắn, thường chỉ khoảng 5-6 tháng.

“Tuy nhiên, sau khi được can thiệp liệu pháp điều trị tại chỗ nhằm làm nhỏ khối u, đồng thời kết hợp với liệu pháp miễn dịch tự thân, bệnh nhân đã kéo dài thời gian sống thêm hơn 3 năm, với chất lượng sống được duy trì tốt. Đây thực sự là một kết quả rất ấn tượng”, GS Liêm nói.

Từ miễn dịch tự thân đến biến đổi gen: Mở cánh cửa điều trị tương lai

Giáo sư Nguyễn Thanh Liêm cho rằng, miễn dịch tự thân là bước đi đầu tiên trong chặng đường dài ứng dụng miễn dịch học vào điều trị ung thư. “Tế bào ung thư giống như virus, luôn biến đổi để ‘né’ hệ miễn dịch. Do đó, chúng ta cần liên tục tìm những phương pháp mới để bắt kịp tốc độ biến đổi đó”, ông nói.

Một hướng đi đang được nghiên cứu sâu là liệu pháp miễn dịch đồng loài,  sử dụng tế bào miễn dịch từ người thân, thay vì chính bệnh nhân. Tế bào từ người khỏe mạnh thường dồi dào, khỏe hơn và có thể sử dụng chủ động, không gây xâm lấn cho người bệnh.

Hướng đi sâu hơn là liệu pháp biến đổi gen tế bào T. Nhờ công nghệ gen, các tế bào T được “gắn thêm” một bộ cảm biến đặc hiệu, giúp chúng nhận diện chính xác kháng nguyên ung thư, tiếp cận và tiêu diệt mục tiêu nhanh chóng, giống như nam châm hút sắt.

Vinmec hiện là đơn vị tiên phong trong nghiên cứu và ứng dụng liệu pháp này tại Việt Nam, đánh dấu bước tiến quan trọng trong điều trị ung thư chính xác và y học tái tạo.

Theo các chuyên gia, điều trị ung thư hiện đại không còn đơn thuần là “đánh tổng lực” như trước đây, mà dần dịch chuyển sang hướng cá thể hóa, thiết kế phác đồ riêng cho từng người bệnh, dựa trên đặc điểm miễn dịch, gen, loại ung thư và đáp ứng điều trị.

Liệu pháp miễn dịch tự thân không chỉ đáp ứng xu hướng này, mà còn là một trong những phương pháp ít độc tính, phù hợp với bệnh nhân có thể trạng yếu, hoặc cần duy trì điều trị lâu dài mà không ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

“Dù không phải phép màu chữa khỏi ung thư trong mọi trường hợp, nhưng miễn dịch tự thân đang từng bước khẳng định vị thế trong điều trị hỗ trợ và duy trì lâu dài. Quan trọng hơn, nó mang lại hy vọng cho những người tưởng chừng không còn lựa chọn”, GS Liêm kết luận.

Toàn bộ cuộc tọa đàm có thể xem lại tại đây.