Cuộc tấn công của Mỹ vào ba cơ sở hạt nhân trọng yếu ở Iran vào tối ngày 21/6 đã khiến Eo biển Hormuz – tuyến đường vận chuyển chiến lược vận chuyển khoảng 1/5 lượng dầu mỏ của thế giới – một lần nữa trở thành tâm điểm chú ý.
Iran từ lâu đã đe dọa sẽ phong tỏa eo biển Hormuz — nút thắt nằm giữa Iran và Oman. Để đáp trả đòn tập kích của Mỹ đối với các cơ sở hạt nhân chiến lược, quốc hội Iran ngày 22/6 đã bỏ phiếu nhất trí thông qua đề xuất đóng cửa Eo biển Hormuz. Nghị sĩ kiêm Chỉ huy Vệ binh Cách mạng Iran Esmail Kosari nói với các phóng viên rằng việc này đang nằm trong chương trình nghị sự và "sẽ được thực hiện khi cần thiết".
Tầm quan trọng của eo biển Hormuz
Eo biển Hormuz là eo biển nối Vịnh Ba Tư với Vịnh Oman. Đây là tuyến đường biển duy nhất từ Vịnh Ba Tư ra đại dương và là một trong những điểm nút chiến lược quan trọng nhất thế giới. Eo biển này là tuyến xuất khẩu chính của các nước sản xuất dầu vùng Vịnh như Ả Rập Xê Út, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Iraq và Kuwait.
Khoảng hơn 20% lượng tiêu thụ dầu mỏ hàng ngày của thế giới — tương đương khoảng 20 triệu thùng — đi qua eo biển này.
Eo biển Hormuz đã là tâm điểm của căng thẳng khu vực trong nhiều thập kỷ. Các vụ tấn công trong thời gian qua thường được thực hiện gần khu vực này và nhắm vào các tuyến đường thay thế nhằm né tránh eo Hormuz - hãng tin Reuters cho biết.
Nếu Iran đóng cửa eo biển, nhiều quốc gia sẽ bị ảnh hưởng, trong đó có thể kể tới Ấn Độ và Trung Quốc. Bất kỳ sự phong tỏa nào cũng sẽ đẩy giá dầu tăng cao và gây ra lạm phát.
Hơn 2/3 lượng dầu nhập khẩu của Ấn Độ và gần một nửa lượng khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) mà nước này nhập khẩu đều đi qua eo biển Hormuz. Trong tổng số 5,5 triệu thùng dầu mà Ấn Độ tiêu thụ mỗi ngày, có 1,5 triệu thùng vận chuyển qua tuyến đường biển này.
“Nếu Iran đóng cửa eo biển Hormuz, Ấn Độ chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng. Khoảng 20% dầu thô và 25% khí tự nhiên hóa lỏng của thế giới đi qua đây,” chuyên gia quan hệ quốc tế Robinder Sachdev nói với hãng tin ANI.
Ông cho biết thêm, Ấn Độ sẽ bị ảnh hưởng vì giá dầu tăng, lạm phát leo thang, và ước tính cứ mỗi khi giá dầu thô tăng thêm 10 USD, GDP của Ấn Độ sẽ giảm 0,5%.
Bộ trưởng Dầu mỏ và Khí đốt Tự nhiên Ấn Độ Hardeep Puri cho biết hồi đầu tuần rằng Ấn Độ đang lên kế hoạch mua dầu thô từ các nguồn ngoài Vịnh Ba Tư và cắt giảm xuất khẩu các sản phẩm dầu tinh chế, trong bối cảnh nguy cơ eo biển bị phong tỏa.
“Chúng tôi đã có đủ nguồn cung dầu thô đa dạng, ngay cả khi có gián đoạn, chúng tôi vẫn có thể tìm nguồn từ các nhà cung cấp thay thế,” ông Puri nói với NDTV.
Eo biển Hormuz đã từng bị đóng cửa chưa?
Eo biển Hormuz chưa từng bị đóng cửa, dù trong quá khứ đã có nhiều lo ngại rằng việc phong tỏa eo biển sẽ làm gián đoạn nguồn cung dầu mỏ toàn cầu.
Các chuyên gia nhận định rằng dù có thể xảy ra sự gián đoạn tạm thời trong giao thông hàng hải, nhưng Iran có thể sẽ không thực sự phong tỏa eo biển Hormuz, vì điều đó có thể gây hại cho các đồng minh hơn là cho kẻ thù của họ. “Có ba lý do quan trọng khiến Iran có thể sẽ không thực sự làm điều đó, dù có thể vẫn đưa ra các tuyên bố mang tính đe dọa,” Shweta Singh, giảng viên Khoa Nghiên cứu Quốc tế tại Đại học Nam Á, cho biết.
“Thứ nhất, hành động đó sẽ gây hại cho bạn bè của Iran, đặc biệt là Trung Quốc — nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và cũng là đối tác thương mại lớn nhất của Iran. Trung Quốc hiện là nước nhập khẩu dầu lớn nhất, chiếm gần 3/4 lượng dầu xuất khẩu của Iran,” Singh phân tích.
Bà cho biết thêm, Trung Quốc chắc chắn không muốn chứng kiến sự gián đoạn nào đối với các chuyến vận chuyển dầu bằng đường biển của mình, và rất có thể sẽ sử dụng đòn bẩy kinh tế để gây áp lực lên Iran nhằm ngăn chặn việc phong tỏa tuyến đường hẹp này.
“Thứ hai, điều đó sẽ phá vỡ quan hệ của Iran với Oman (nước kiểm soát phần phía nam của eo biển) và với Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC). Với Oman, Iran đã cẩn trọng xây dựng mối quan hệ ngày càng phụ thuộc lẫn nhau trên nhiều lĩnh vực,” Singh nói thêm.
“Thứ ba, về mặt đối nội, việc đóng cửa eo biển có thể phản tác dụng đối với chính quyền Iran, vì bất kỳ cú sốc kinh tế nào hoặc việc đóng cửa các cảng xuất khẩu dầu sẽ khiến giá cả tăng vọt, gây bất mãn trong dân chúng, từ đó có thể ảnh hưởng đến sự ổn định chính trị dưới thời Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian”.
Steven Schork, chuyên gia tại Schork Group, nói với Bloomberg rằng ông không nghĩ Iran sẽ đóng cửa eo biển Hormuz vì điều đó sẽ gây thiệt hại cho Ấn Độ và Trung Quốc — hai trong số những khách hàng nhập khẩu dầu lớn nhất của Iran.
Được biết, hồi năm 2011-2012, Iran đã đe dọa đóng cửa eo biển để đáp trả các lệnh trừng phạt của Mỹ và châu Âu nhắm vào xuất khẩu dầu mỏ và hệ thống ngân hàng của Iran. Khi đó, Phó Tổng thống Iran Mohammad Reza Rahimi cảnh báo sẽ phong tỏa hoàn toàn nếu lệnh cấm vận dầu được thực thi. Tuy nhiên, eo biển vẫn không bị đóng.
Tương tự, vào năm 2019, khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran và căng thẳng leo thang, lo ngại về việc phong tỏa eo biển lại dấy lên trên toàn cầu. Nhưng bất chấp những leo thang nghiêm trọng, eo biển Hormuz vẫn tiếp tục hoạt động.
Tham khảo Al Jazeera, LiveMint