Tờ New York Times (NYT) cho hay hơn một thập kỷ trước, những khẩu hiệu rầm rộ từ các tỷ phú công nghệ, lãnh đạo tập đoàn và cả Nhà Trắng đã gieo vào thế hệ trẻ Mỹ một lời hứa ngọt ngào: "Học lập trình, ra trường lĩnh sáu chữ số".
Với viễn cảnh lương khởi điểm hơn 100.000 USD, thưởng ký hợp đồng 15.000 USD và cổ phiếu trị giá hàng chục nghìn USD nữa, khoa học máy tính từng được coi là "tấm vé vàng" đổi đời.
"Thông thường, mức lương khởi điểm của họ là hơn 100.000 USD", Brad Smith, một giám đốc điều hành cấp cao của Microsoft, đã phát biểu vào năm 2012 khi ông khởi động chiến dịch của công ty nhằm khuyến khích nhiều trường trung học hơn giảng dạy về máy tính.
Thế nhưng hiện thực năm 2025 lại tàn nhẫn hơn nhiều. Trong khi tấm bằng công nghệ có giá tới 150.000–300.000 USD (7,8 tỷ đồng) học phí và sinh hoạt phí, nhiều sinh viên tốt nghiệp ngành này phải sống cùng cha mẹ, ngập trong nợ vay, và mòn mỏi nộp hàng nghìn đơn xin việc mà chỉ nhận lại sự im lặng lạnh lùng.
Zach Taylor
Câu chuyện của Manasi Mishra và Zach Taylor chỉ là hai trong số hàng nghìn ví dụ minh chứng cho sự đổ vỡ của "giấc mơ công nghệ".
Mishra, một sinh viên tốt nghiệp Đại học Purdue danh tiếng, đã phải vật lộn tìm việc trong suốt một năm. Cô chia sẻ trên TikTok rằng công ty duy nhất gọi cô đi phỏng vấn lại là... Chipotle (chuỗi nhà hàng).
"Họ ru ngủ chúng tôi bằng những lời lẽ sáo rỗng như chỉ cần học lập trình, làm việc chăm chỉ và lấy bằng khoa học máy tính, bạn có thể nhận được mức lương khởi điểm lên đến sáu con số", cô Mishra, hiện 21 tuổi, nhớ lại những gì đã nghe được khi lớn lên ở San Ramon, California.
Còn Taylor, sau khi tốt nghiệp ngành khoa học máy tính tại Đại học Bang Oregon, đã nộp 5.762 hồ sơ xin việc nhưng chỉ nhận được 13 cuộc phỏng vấn. Điều đau lòng hơn cả là khi anh nộp đơn vào McDonald's để trang trải chi phí, anh lại bị từ chối với lý do "thiếu kinh nghiệm".
Những câu chuyện này cho thấy một sự thật phũ phàng: hàng trăm nghìn USD học phí và bốn năm học hành vất vả dường như không đủ để đảm bảo một công việc, ngay cả ở những vị trí không liên quan đến chuyên ngành. Sinh viên không chỉ đối mặt với áp lực tìm việc mà còn gánh trên vai gánh nặng nợ học phí khổng lồ.
Bị AI nuốt chửng
Số liệu của Hiệp hội nghiên cứu máy tính (CRA) cho thấy số lượng sinh viên đại học chuyên ngành này tại Mỹ năm 2024 đã vượt quá 170.000, gấp đôi con số năm 2014, tương đương mức tăng 100% trong 10 năm.
Trớ trêu thay, dữ liệu của Cục dự trữ liên bang Mỹ (FED) chi nhánh New York lại cho thấy sinh viên ngành khoa học máy tính và kỹ thuật máy tính hiện là một trong những nhóm có tỷ lệ thất nghiệp cao nhất trong giới mới tốt nghiệp: lần lượt 6,1% và 7,5%, cao gấp đôi so với một số ngành xã hội hay nghệ thuật.
"Tôi rất lo ngại", Jeff Forbes, cựu giám đốc chương trình giáo dục khoa học máy tính và phát triển lực lượng lao động tại Quỹ Khoa học Quốc gia, cho biết. "Sinh viên khoa học máy tính tốt nghiệp ba hoặc bốn năm trước đã từng từ chối lời mời làm việc từ các công ty hàng đầu — và giờ đây chính những sinh viên đó sẽ phải vật lộn để xin được việc làm từ bất kỳ ai."
Điều này trái ngược hoàn toàn với thời kỳ "vàng son" cách đây chỉ 5–7 năm, khi các hãng công nghệ săn lùng sinh viên như những ngôi sao bóng đá.
Điều trớ trêu là nhiều sinh viên đã vay hàng trăm nghìn USD để theo đuổi ngành học "thời thượng" này. Với mức lãi suất vay sinh viên trung bình 5–7%/năm, chỉ riêng tiền trả lãi đã là gánh nặng khổng lồ khi họ không có thu nhập ổn định.
Nguyên nhân của cuộc khủng hoảng việc làm này đến từ nhiều phía, nhưng Trí tuệ nhân tạo (AI) như GitHub Copilot hay CodeRabbit đang đóng vai trò quan trọng. Sự phát triển của các công cụ lập trình AI đã làm giảm nhu cầu tuyển dụng các vị trí kỹ sư phần mềm cấp thấp.
Matthew Martin, nhà kinh tế học tại Oxford Economics, nhận định: "Những vị trí có khả năng bị tự động hóa cao nhất chính là các vị trí cấp đầu vào mà sinh viên mới ra trường đang tìm kiếm."
Ngoài ra, việc hàng loạt tập đoàn công nghệ lớn sa thải nhân viên đã khiến thị trường lao động trở nên bão hòa. Làn sóng sa thải tại Amazon, Meta, Intel, Microsoft… khiến thị trường việc làm công nghệ trở nên chật chội hơn bao giờ hết.
Trong khi đó, các công ty lại sử dụng hệ thống AI để sàng lọc hồ sơ, khiến quy trình tuyển dụng trở nên vô cảm và thiếu tính con người.
"Một số công ty đang sử dụng AI để sàng lọc ứng viên và loại bỏ yếu tố con người. Thật khó để duy trì động lực khi bạn cảm thấy như một thuật toán quyết định liệu bạn có được trả lương hay không", cô Roller, một sinh viên tốt nghiệp ngành khoa học dữ liệu, cho biết sau khi email xin việc bị từ chối chỉ sau 3 phút.
Một số chuyên gia như Dario Amodei, CEO của Anthropic, cảnh báo rằng AI có thể xóa sổ tới một nửa các vị trí công việc cấp nhập trong vòng 1–5 năm tới.
Đồng quan điểm, Goldman Sachs cũng ghi nhận tỷ lệ thất nghiệp tăng mạnh ở nhóm lao động trẻ (20–30 tuổi) từ đầu 2024, và cảnh báo AI có thể thay thế 6–7% lực lượng lao động Mỹ trong thập kỷ tới.
Theo Reuters, các bootcamp đào tạo lập trình (ví dụ Codesmith) từng ghi nhận tỉ lệ tìm được việc cao (83% năm 2021) nhưng đến năm 2023 đã giảm xuống còn 37%.
Phản bội
Tờ NYT cho hay nhiều sinh viên đã chỉ trích ngành công nghệ, nói rằng họ cảm thấy bị "lừa dối" về triển vọng nghề nghiệp. Những người khác mô tả trải nghiệm tìm việc của họ là "ảm đạm", "nản lòng" hoặc "tuyệt vọng".
Thậm chí nhiều người trẻ Gen Z cảm thấy bị phản bội bởi chính ngành mà họ theo đuổi, bởi chính những tỷ phú công nghệ từng khuyến khích "cứ học lập trình là thành công", nhưng giờ lại chứng kiến các công ty dùng AI lọc hồ sơ, loại thẳng hàng nghìn ứng viên trong vài giây.
"Thật khó để tìm thấy động lực để tiếp tục nộp đơn", anh Taylor nói sau khi bị McDonald’s từ chối, đồng thời cho biết thêm rằng hiện anh đang xây dựng các dự án phần mềm cá nhân để chứng minh với các nhà tuyển dụng tiềm năng.
Giám đốc điều hành của CRA Tracy Camp cho biết sinh viên mới tốt nghiệp ngành khoa học máy tính có thể bị ảnh hưởng nặng nề nhất trong năm nay vì nhiều trường đại học mới bắt đầu đào tạo sinh viên về các công cụ lập trình AI, những kỹ năng mới nhất mà các công ty công nghệ tìm kiếm.
Một số sinh viên tốt nghiệp mô tả cảm giác bị mắc kẹt trong "vòng lặp diệt vong" của AI. Nhiều người tìm việc hiện sử dụng các công cụ AI chuyên dụng như Simplify để điều chỉnh sơ yếu lý lịch của họ cho phù hợp với các công việc cụ thể và tự động điền đơn xin việc, cho phép họ nhanh chóng ứng tuyển vào nhiều công việc.
Những tấm bằng công nghệ, từng là biểu tượng của sự thành công và giàu có, giờ đây lại mang đến sự bất định cho nhiều sinh viên.
Hậu quả là nhiều sinh viên buộc phải rẽ hướng sang mảng ít bị AI ảnh hưởng hơn, như marketing công nghệ, quản lý sản phẩm hoặc phân tích dữ liệu. Nhiều trường đại học cũng bắt đầu cập nhật chương trình giảng dạy, đưa kỹ năng AI vào đào tạo để sinh viên không bị bỏ lại phía sau.
Microsoft tuyên bố sẽ chi 4 tỷ USD cho đào tạo AI cho sinh viên và người lao động, nhưng quá trình này sẽ mất thời gian để phát huy tác dụng.
Mặc dù các nhà lãnh đạo và tập đoàn công nghệ đang chuyển hướng sang đào tạo về AI. Điều này có thể mở ra một chương mới cho ngành công nghiệp, nhưng cũng đặt ra câu hỏi liệu nó có phải là một "lời hứa vàng" mới, hay chỉ là một chu kỳ lặp lại của những kỳ vọng thất vọng.
Rõ ràng, câu chuyện của thế hệ cử nhân công nghệ Mỹ năm 2025 là một lời nhắc nhở khắc nghiệt: không có ngành nghề nào là "tấm vé bảo đảm" mãi mãi. Trong thời đại AI và biến động kinh tế, kiến thức chuyên môn cần song hành với khả năng thích nghi, và những kỳ vọng "mặc định thành công" giờ đã lỗi thời – đôi khi, ngay cả việc xin vào một cửa hàng đồ ăn nhanh cũng không còn là phương án dự phòng an toàn.
*Nguồn: NYT, Fortune, BI