01/09/2025 21:30

Nhà báo nước ngoài kể về Đổi mới

Hai cựu phóng viên chiến trường Mỹ dành hơn nửa đời người theo dõi câu chuyện phát triển của Việt Nam và cùng có niềm tin mãnh liệt vào tiềm năng vươn mình của dải đất hình chữ S.

Phóng viên Tuổi Trẻ trao đổi với ông Jim Laurie và ông David DeVoss, những phóng viên chiến trường đã trở lại Việt Nam đưa tin về

Bảng quảng cáo của các công ty đa quốc gia xuất hiện tại Việt Nam đầu những năm 1990 được đưa trên sóng Đài ABC - Ảnh: NVCC

Cùng thời điểm đó, ông DeVoss cũng có những trải nghiệm tương tự. Lần đầu tiên ông trở lại Việt Nam là cùng một phái đoàn Quốc hội Mỹ thăm Hà Nội vào cuối những năm 1970. "Đó là lần đầu tiên tôi đến Hà Nội. Chuyến đi vội vã với vài nghị sĩ gặp gỡ quan chức Bộ Ngoại giao ở Hà Nội. Họ đưa theo vài phóng viên và đó là lần đầu tôi trở lại từ sau chiến tranh", ông chia sẻ.

Ông đặc biệt nhớ chuyến thăm cảng Hải Phòng: "Đây là hải cảng lớn nhất miền Bắc nhưng hoàn toàn hoang vắng. Nơi đó không được sửa chữa, không có máy móc hiện đại. Công nhân phải dùng tay không, xe cút kít và lưới để bốc dỡ hàng hóa. Khi ấy Hà Nội còn nhiều ưu tiên khác phải giải quyết".

Đổi mới thể chế để đất nước vươn mìnhChủ tịch Quốc hội: Đổi mới toàn diện hoạt động, sẽ tổ chức diễn đàn xây dựng pháp luậtThường trực Ban Bí thư: Đổi mới sáng tạo là con đường tất yếu đưa đất nước phát triển

Ở miền Nam, ngoại trừ TP.HCM còn giữ được diện mạo cơ bản, phần còn lại chưa thực sự phục hồi sau chiến tranh. "Các ngành công nghiệp ở miền Nam chưa được xây dựng lại", ông DeVoss nhận xét về tình trạng sản xuất đình trệ lúc đó.

Năm 1986, Đại hội Đảng lần thứ VI đã khởi xướng công cuộc Đổi mới, đánh dấu bước ngoặt lịch sử cho dân tộc. Khi ông Laurie quay lại Việt Nam vào cuối thập niên 1980, ông nhận thấy những thay đổi dần dần xuất hiện. Bước ngoặt lớn nhất đến khi Mỹ - Việt Nam bình thường hóa quan hệ vào năm 1995.

"Tác động của Đổi mới diễn ra từ từ, không phải qua đêm. Từ 1986 đến 1995 là một quá trình tiến triển chậm rãi. Nhưng khi tôi trở lại năm 1995, tôi thực sự thấy được sự khác biệt rõ rệt. Trước tiên đó là nhờ các chính sách Đổi mới bắt đầu có hiệu quả. Sau đó là nhờ Mỹ dỡ bỏ cấm vận thương mại với Việt Nam", ông phân tích.

Dù phải chờ đợi lâu như thế, ông Laurie vẫn khẳng định luôn tin tưởng Việt Nam sẽ đổi mới thành công. Cựu phóng viên Đài ABC nhớ lại những dòng vốn đầu tư nước ngoài đầu tiên chảy vào Việt Nam khi ấy: "Luật Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) mới có hiệu lực và chúng tôi thấy một lượng lớn các công ty từ Singapore, Đài Loan, từ khắp châu Á đổ vào Việt Nam. Điều đó đã thực sự thúc đẩy nền kinh tế Việt Nam đi lên với môi trường đầu tư tự do hơn nhiều.

Tôi nhớ đã thực hiện nhiều tác phẩm vào cuối thập niên 1980, đầu thập niên 1990 về các công ty Singapore, Đài Loan, các công ty quốc tế khác nhau đến Việt Nam trong giai đoạn đầu đầu tư. Trong đó có thanh niên Mỹ đầu tiên đầu tư vào Hà Nội, trước cả khi Đại sứ quán Mỹ mở cửa".

"Chàng thanh niên" trên bản tin của ông Laurie khi ấy chính là ông James Rockwell, người sau này góp nền móng thành lập Hiệp hội Thương mại Mỹ tại Việt Nam (AmCham Việt Nam).

Nhà báo nước ngoài kể về Đổi mới - Ảnh 4.

Đóng góp của kiều bào

Khác với ông Laurie, ông DeVoss không có mặt ở Việt Nam trong những năm đầu Đổi mới. Lần đầu ông quay lại Việt Nam là năm 1995 để viết bài về dòng người Việt kiều đầu tiên trở về từ Mỹ.

Trong lần trở lại này, ông nhận thấy nhiều điều khác trước: "Sự thay đổi lớn nhất là ở Hà Nội. Thành phố này thực sự sống động hơn. Ở các khách sạn có hoạt động giải trí, quán bar nhà hàng đầy người cười đùa vui vẻ. Đường phố ban đêm tuy chưa nhộn nhịp nhưng đã có người qua lại, có quán cà phê vỉa hè. Có nhiều xích lô để đi lại trong thành phố ban đêm, có cả biểu diễn ca múa nhạc.

TP.HCM cũng bắt đầu hồi sinh, dù có phần dè dặt hơn. Một số doanh nghiệp nhỏ đã ra đời nhờ các Việt kiều hồi hương từ Mỹ. Họ tập trung vào chế biến nông sản và các ngành cần kêu gọi vốn đầu tư nước ngoài, vì việc vận hành đòi hỏi có máy móc".

Tuy nhiên, ông DeVoss không hề ngạc nhiên trước sự phát triển mà Đổi mới mang lại: "Ngay cả trong thời chiến khốc liệt nhất, người Việt Nam vẫn rất rõ ràng chăm chỉ và tháo vát. Tôi luôn biết đất nước họ sẽ phục hồi. Vấn đề chỉ là khi nào và trong hoàn cảnh nào".

Ông Laurie cũng nhớ về những nỗ lực thu hút du khách quốc tế đầu tiên trong thập niên 1990. Khi ấy Việt Nam đã cố gắng thay đổi hình ảnh đất nước trong mắt bạn bè quốc tế qua câu khẩu hiệu du lịch: "Việt Nam là một đất nước, không phải một cuộc chiến".

"Ban đầu khó khăn, nhưng họ đã phát triển một ngành du lịch sôi động hơn. Ngày xưa rất khó xin visa vào Việt Nam, rồi dần dần trở nên dễ dàng hơn trong những năm 1990", ông chia sẻ.

Cả hai phóng viên nước ngoài đều cho rằng một trong những động lực quan trọng nhất cho sự phát triển của Việt Nam sau Đổi mới đến từ đóng góp của kiều bào, trong đó có làn sóng hồi hương của Việt kiều khắp nơi trên thế giới.

Ông Laurie nhận xét: "Sau 1986, Việt Nam bắt đầu chào đón Việt kiều trở về. Nhiều người đã quay về và đầu tư. Rất nhiều kiều hối từ cộng đồng người Việt ở Mỹ, Úc, Pháp đã đổ về. Điều này đóng góp rất quan trọng vào sự phát triển của Việt Nam".

Nhớ lại bối cảnh chuyến quay lại Việt Nam năm 1995, ông DeVoss khẳng định khi ấy cộng đồng người Việt ở California còn chia rẽ sâu sắc về vấn đề này. Ông thuật lại không khí căng thẳng khi ấy: "Có một cuộc tranh luận gay gắt diễn ra giữa người Việt tị nạn về việc họ nên giúp đỡ Việt Nam đến mức nào. Họ hỏi nhau Liệu chúng ta có nên mang năng lượng và kỹ năng trở về Việt Nam?".

Ông DeVoss mô tả không ít cuộc tranh cãi khi ấy đã dẫn đến bạo lực. Bất chấp điều đó, vẫn có một bộ phận đáng kể Việt kiều quyết tâm trở về. Ông DeVoss kể lại: "Họ đã trở về Việt Nam. Họ không trở về chỉ để kiếm thật nhiều tiền, dù tất nhiên họ vẫn muốn công việc kinh doanh của mình thành công. Họ trở về là để giúp đỡ Việt Nam.

Dù đó là kinh doanh xuất nhập khẩu, thương mại, hay một vài dự án nông nghiệp đi nữa... thì trong tất cả những dự án này, họ đều mang theo vốn đầu tư. Và họ đều nghĩ rằng đây là một khoản đầu tư cho chính quê hương mà họ từng rời đi nhưng vẫn luôn hy vọng ngày trở lại. Và quả thật, hầu hết họ đã trở về".

Sau nhiều năm, khi những Việt kiều tiên phong đã thành công rực rỡ, tâm lý cộng đồng dần thay đổi căn bản. DeVoss pha trò: "Tôi không nghe thấy bất kỳ điều tiêu cực nào về cả hai miền Nam Bắc. Ngày nay không còn ai bị bắn vì đề xuất quay về Việt Nam khởi nghiệp nữa. Mọi người (ở California) đều hiểu tình hình ở Việt Nam đã rất tốt rồi. Tất cả những điều này đều đã không xảy ra nếu không có Đổi mới".

Điều căn bản mà Đổi mới làm được chính là 'cởi trói' tinh thần kinh doanh của người Việt. Họ là những người trong huyết quản luôn sục sôi ý chí làm giàu, khát vọng phát triển và dấn thân vào cả công nghiệp lẫn nông nghiệp.

ông Jim Laurie

Lạc quan về tương lai Việt Nam

Nhìn lại gần 40 năm Đổi mới, cả hai phóng viên kỳ cựu đều bày tỏ sự khâm phục trước những thành tựu của Việt Nam. Ông Laurie, người vừa thăm Việt Nam dịp kỷ niệm 50 năm ngày thống nhất đất nước, không giấu được ấn tượng trước sự phát triển của Việt Nam kể từ Đổi mới.

Ông khẳng định: "Quả thực, sự phát triển ngày nay rất phi thường. Tiến trình cải cách vẫn đang tiếp diễn, chưa hề có điểm dừng.

Cần phải hiểu rằng đây không phải là cải cách duy nhất, mà là một chuỗi các cải cách liên tục trong 30 năm qua. Vì vậy Việt Nam ngày nay không còn bất kỳ sự tương đồng nào với bối cảnh mà tôi đã chứng kiến trong các thập niên 70, 80 và 90. Sự khác biệt là vô cùng lớn".

Cựu ký giả Đài ABC đặc biệt ấn tượng với sự phát triển công nghệ: "Lần cuối tôi ở Việt Nam, tôi được thăm Khu công nghệ cao ở TP.HCM và khu đô thị ĐHQG-HCM. Tôi rất ấn tượng với chúng.

Có rất nhiều thứ đang diễn ra trong lĩnh vực công nghệ. Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu trong vài năm nữa, Việt Nam cạnh tranh với các nước lớn trong lĩnh vực AI và tương tự. Đây thực sự là thời điểm rất thú vị để ở Việt Nam".

Ông DeVoss, sau chuyến thăm gần đây nhất, cũng đưa ra đánh giá mạnh mẽ khi so sánh Việt Nam với tất cả câu chuyện hậu chiến của các vùng xung đột mà ông từng tác nghiệp trong sự nghiệp dài 50 năm: "Sài Gòn - TP.HCM là sự phục hồi mạnh mẽ nhất tôi từng thấy".

Sau gần nửa thế kỷ gắn bó và theo dõi Việt Nam, cả hai nhà báo đều bày tỏ niềm tin mạnh mẽ vào tương lai của đất nước.

"Việt Nam đang ở buổi bình minh của một ngày mới. Mặt trời chỉ có thể mọc cao hơn nữa. Tôi thấy rất lạc quan về tương lai của Việt Nam. Khi nhìn vào nơi Việt Nam đã đi từ đâu và đang ở đâu ngày nay, không có gì có thể ngăn cản tiến trình phát triển này. Đây thực sự là câu chuyện thành công hiếm hoi trong thế giới hậu xung đột", ông DeVoss tự hào nhấn mạnh.

Còn ông Laurie tổng kết: "Với tinh thần cần cù, ham học hỏi và khát vọng phát triển của người dân, tôi tin Việt Nam hoàn toàn có thể đạt được mục tiêu trở thành nước phát triển trong 20 năm tới".

Hai cựu phóng viên chiến trường, những người đã chứng kiến Việt Nam trong những ngày đau thương nhất, giờ đây trở thành những nhân chứng nhiệt thành cho sự vươn lên phi thường của đất nước. Câu chuyện của họ không chỉ là lời gợi nhớ từ quá khứ, mà còn là thông điệp hy vọng cho tương lai - một tương lai mà Việt Nam có thể tự hào sánh vai cùng các quốc gia phát triển trên thế giới.

Hiến kế cho Việt Nam

Ông DeVoss nhấn mạnh tầm quan trọng của giao lưu trí thức, đề xuất học hỏi mô hình thành lập các trung tâm hợp tác tại các trường đại học lớn mà Trung Quốc đã triển khai thành công. Theo ông, việc thiết lập các trung tâm hợp tác tại các trường đại học lớn để trao đổi giáo sư, trao đổi doanh nhân, trao đổi ý tưởng sẽ đặc biệt có ích. Có thể có trung tâm sắp xếp các tour du lịch và giới thiệu, kết nối mọi người.

Ngoài ra, ông DeVoss cũng nhìn thấy cơ hội lớn cho Việt Nam phát triển trong lĩnh vực điện ảnh: "Nhiều hoạt động có thể được chuyển sang Việt Nam nếu có cơ sở hạ tầng phù hợp. Điều này từng xảy ra trước đây. Các bộ phim chiến tranh của Hollywood về Việt Nam lại được quay ở Philippines và Philippines đã thu tất cả số tiền đó".

Cơ hội với Việt Nam cực kỳ lớn khi ngành công nghiệp điện ảnh đang có xu hướng dịch chuyển khỏi "kinh đô" Hollywood: "Ngành công nghiệp phim đang rời khỏi Los Angeles do gánh nặng thuế và quy định. Ban đầu họ chuyển lên Canada, giờ sang Anh. Họ có thể dễ dàng chuyển sang Việt Nam khi thấy các hạ tầng phù hợp được xây dựng. Đây là thời điểm để Việt Nam nói: Hãy đến với chúng tôi. Chúng tôi có thể đảm nhận điều đó".

"Không có lý do gì khiến Việt Nam không thể tiếp tục thành công và thu hút thêm đầu tư. Người Mỹ ngày nay khá sẵn sàng đầu tư vào Việt Nam. Nhà đầu tư Mỹ có niềm tin vào Việt Nam. Việt Nam nên tận dụng điều đó", ông DeVoss khẳng định.

Ông Laurie đồng tình về vị thế độc đáo của Việt Nam: "Với vị trí địa chiến lược và chính sách đối ngoại khéo léo, Việt Nam có thể thu hút đầu tư từ nhiều nguồn khác nhau, không phụ thuộc quá nhiều vào một đối tác nào".

Việt Nam vươn lên trong mắt nhà báo Nhật

Trong mắt các nhà báo Nhật, từng góc phố, nụ cười thân thiện họ gặp hôm nay là minh chứng sống động cho khát vọng vươn lên không ngừng của đất nước hình chữ S.