12/09/2025 12:03

'Nền kinh tế chú ý': Khi lượt xem, like, share trở thành tiền tệ mới

Trong thời đại số hóa, khi thông tin tràn ngập và phân mảnh, sự chú ý đã âm thầm trở thành một hình thức kinh doanh mới - nơi lượt xem, lượt thích được quy đổi thành cơ hội và thu nhập.

"Một thế giới dư thừa thông tin sẽ dẫn tới nghèo nàn về sự chú ý", nhà tâm lý học kiêm kinh tế học Herbert A. Simon từng cảnh báo điều này từ năm 1971, theo tạp chí Forbes. Gần nửa thế kỷ sau, dự báo ấy đang hiện thực hóa rõ nét nhất trên các 'Nền kinh tế chú ý': Khi lượt xem, like, share trở thành tiền tệ mới - Ảnh 2. Các TikToker trẻ tuổi kiếm nhiều tiền, nhưng dễ bị tổn thương vì áp lực từ mạng xã hộiĐỌC NGAY

Điều này khiến nền kinh tế chú ý dù bề ngoài năng động và rộng mở vẫn có xu hướng tạo ra sự phân tầng rõ rệt: một nhóm nhỏ "giàu chú ý" nắm giữ quyền lực và ảnh hưởng lớn, trong khi phần đông còn lại đóng vai trò nuôi sống hệ thống bằng sự chú ý của mình.

Không chỉ tái định hình cấu trúc xã hội, nền kinh tế chú ý còn đang âm thầm làm thay đổi cách mỗi người nhìn nhận chính mình. Trong hệ thống này sự chú ý không chỉ là phương tiện trao đổi mà đồng thời là thước đo giá trị bản thân. Được chú ý nhiều đồng nghĩa với được ngưỡng mộ, còn không ai để ý đến mình tức là bản thân đang bị lãng quên và không được công nhận.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng so sánh xã hội trên mạng dễ dẫn đến lo âu, trầm cảm, tự ti, đặc biệt ở giới trẻ. Khi sự chú ý trở thành đơn vị tiền tệ, những tác động này càng bị khuếch đại: người dùng buộc phải liên tục duy trì hình ảnh hấp dẫn để giữ tương tác, sợ bị "bỏ lại phía sau" nếu vấp lỗi và chịu đựng cảm giác thất bại khi nội dung không đạt kỳ vọng.

Hơn nữa, nền kinh tế chú ý khuyến khích hành vi cực đoan hóa để gây sốc và thu hút người xem, từ đó tạo ra môi trường cạnh tranh khốc liệt, dễ bào mòn sự chân thực trong giao tiếp xã hội. Những hành vi vì cộng đồng, vốn khó "viral", thường bị đánh giá thấp, trong khi các nội dung gây tranh cãi hoặc kịch tính lại dễ thu hút tương tác.

Khoảng cách giữa các tầng lớp chú ý ngày càng lớn đặt ra câu hỏi: liệu đây có phải là một hình thái mới của bất bình đẳng kỹ thuật số - nơi cơ hội xã hội và quyền lực gắn chặt với khả năng "gây sốt" hơn là năng lực thực chất?

Nền kinh tế chú ý đang dần trở thành tầng hạ tầng vô hình của xã hội số, định hình cách ta giao tiếp, lao động và nhìn nhận giá trị bản thân. Và câu hỏi ở đây là liệu chúng ta sẽ sẵn sàng đánh đổi bao nhiêu và đến mức nào, chỉ để đổi lấy thêm một cái nhìn thoáng qua?

Ranh giới mờ nhạt

Một hệ quả quan trọng khác của nền kinh tế chú ý là ranh giới giữa lao động và đời tư ngày càng mờ nhạt. Trong khi mô hình lao động truyền thống tách biệt thời gian làm việc và nghỉ ngơi, nền kinh tế chú ý khiến người dùng phải "trực tuyến 24/7" để không đánh mất vị trí trong dòng chảy thuật toán.

Sự xâm lấn này không chỉ đe dọa sức khỏe tinh thần mà còn định hình lại thói quen sinh hoạt, các mối quan hệ cá nhân, thậm chí cả cách xây dựng danh tính của mỗi người.

Facebook khổ sở vì nút 'Like' ngay cả khi ẩn đi

TTO - Ngày 25-10, báo New York Times tiết lộ Facebook đã tiến hành nghiên cứu về tác động của nút 'Like', tính năng đã làm nên tên tuổi của mạng xã hội này. Kết quả cho thấy người dùng vẫn bị ảnh hưởng tiêu cực ngay cả khi họ có ẩn nó đi.