Sự thật phía sau những lời đồn về ngành thời trang bền vững

Nhà phân tích ngành dệt may Lutz Walter - Ảnh: Première Vision

Trong những năm gần đây, ngành thời trang và dệt may thường xuyên bị truyền thông gọi là "thủ phạm môi trường".

Các con số như "10% khí nhà kính toàn cầu", "92 triệu tấn rác thải mỗi năm" hay "quần áo chỉ mặc vài lần rồi bỏ" liên tục xuất hiện trên báo chí, báo cáo và cả dự thảo luật.

Tuy nhiên trang Innovation in Texture dẫn lời chuyên gia dệt may Lutz Walter tại Brussels cho biết nhiều số liệu này không chính xác sau khi được kiểm chứng kỹ.

Ngộ nhận về khí thải nhà kính

Một tuyên bố thường gặp trong các cuộc thảo luận môi trường là ngành thời trang chiếm tới 10% phát thải khí nhà kính toàn cầu. Tuy nhiên theo chuyên gia Lutz Walter, con số này đã bị thổi phồng.

Thực tế, số liệu xuất phát từ báo cáo của Quantis năm 2018, ước tính ngành may mặc và giày dép tạo ra hơn 8% phát thải toàn cầu. Sau đó, Chương trình môi trường Liên hợp quốc (UNEP) đã làm tròn lên 10% để truyền thông.

Một cửa hàng xây dựng tủ quần áo "có trách nhiệm" - Ảnh: REUTERS

Theo dữ liệu mới nhất của Viện Tác động ngành may mặc (Aii), lượng phát thải thực tế khoảng 944 triệu tấn CO₂ mỗi năm, tương đương 1,8% tổng phát thải toàn cầu. Con số này chỉ tính hoạt động sản xuất, chưa bao gồm tác động từ khâu tiêu dùng như giặt, sấy hay ủi đồ.

Ông Walter cho rằng phát thải giảm nhờ loại bỏ thiết bị chạy than, thay thế công nghệ lỗi thời, tiến trình khử carbon nhanh tại các trung tâm sản xuất lớn như Trung Quốc và việc áp dụng dần các giải pháp xanh khác trong ngành.

Nền kinh tế tuần hoàn: Tiềm năng bị thổi phồng

Khái niệm kinh tế tuần hoàn trong dệt may từng được ca ngợi như cơ hội trị giá hàng trăm tỉ USD. Quỹ Ellen MacArthur thậm chí ước tính mô hình này có thể tạo ra 500 tỉ USD.

Tuy nhiên theo chuyên gia Lutz Walter, phần lớn chỉ là "giá trị ảo". Khoảng 460 tỉ USD trong dự đoán thực chất không phải doanh thu mới, mà là số tiền người tiêu dùng tiết kiệm nhờ mặc quần áo lâu hơn, đồng nghĩa họ mua sắm ít đi.

Không chỉ vậy, các mô hình "tuần hoàn" như sửa chữa, cho thuê hay bán lại cũng không đem lại lợi nhuận như kỳ vọng. Chúng chủ yếu dựa vào lao động thủ công có chi phí cao để xử lý sản phẩm giá trị thấp, khiến bài toán tài chính khó khả thi.

Công nhân làm việc tại bộ phận may của một nhà máy ở Gazipur, Bangladesh - Ảnh: REUTERS

Phóng đại lượng rác thải dệt may

Con số 92 triệu tấn rác thải thời trang mỗi năm thường được nhắc lại như một sự thật hiển nhiên. Tuy nhiên số liệu này dựa trên dữ liệu năm 2015 và đã bị phóng đại.

Theo tính toán lại, chuyên gia Walter cho biết rác thải dệt may năm 2015 chỉ khoảng 37 triệu tấn.

Đến năm 2023, ông ước tính tổng lượng rác chưa xử lý, gồm cả rác tiêu dùng sau sử dụng và rác công nghiệp trong sản xuất, vào khoảng 45 triệu tấn. Dù vẫn rất lớn, con số này còn cách xa mức 92 triệu tấn thường bị trích dẫn sai lệch.

Các công ty được khuyến khích hành động vì môi trường?

Qua phân tích báo cáo thu nhập của lãnh đạo cấp cao tại nhiều thương hiệu lớn như Adidas, H&M, Nike, Levi's hay LVMH, ông Walter nhận thấy 70-90% thu nhập của họ gắn với thành tích tài chính, chỉ 10-25% liên quan đến chỉ số bền vững.

Ông nhận định: "Hệ thống hiện tại thưởng cho mục tiêu tài chính ngắn hạn, còn những cam kết môi trường dù rầm rộ trên giấy tờ lại rất hạn chế trong hành động".

Các người mẫu tại buổi trình diễn thời trang của Burberry trong Tuần lễ thời trang London - Ảnh: REUTERS

Theo ông Walter, giải pháp nằm ở các chính sách bắt buộc như Chỉ thị báo cáo bền vững doanh nghiệp (CSRD) của Liên minh châu Âu, định giá carbon, thuế rác thải và những biện pháp pháp lý khác nhằm biến chi phí môi trường, xã hội thành điều không thể né tránh.

Ông cũng nhấn mạnh cần cải tổ hệ thống trả thưởng, để KPI về bền vững chiếm 30-40% với mục tiêu rõ ràng, dài hạn và minh bạch, gắn với trách nhiệm chung của toàn tổ chức.

Mặc quần áo 7 lần rồi vứt?

Tuyên bố rằng quần áo chỉ được mặc 7-10 lần trước khi bỏ đi là một con số sai lệch được lan truyền rộng rãi.

Nguồn gốc của con số này xuất phát từ một khảo sát nhỏ năm 2009 tại Glasgow, nghiên cứu thói quen của một nhóm phụ nữ trẻ, vốn không mang tính đại diện toàn cầu.

Thực tế, nếu quần áo chỉ được mặc 7-10 lần, thế giới sẽ tiêu thụ 2-3 nghìn tỉ bộ mỗi năm, tương đương hơn 500 triệu tấn sợi. Con số này hoàn toàn không khớp với sản lượng sợi toàn cầu hiện chỉ khoảng 65 triệu tấn.

"Đủ quần áo cho 7 thế hệ sau"

Năm 2019, nhà thiết kế Patrick Grant từng gây bão khi tuyên bố: "Nhân loại đã sở hữu đủ quần áo để mặc cho 4 - 7 thế hệ tiếp theo".

Tuy nhiên theo chuyên gia Lutz Walter, đây chỉ là nhận định cảm tính và một phép tính đơn giản cũng đủ bác bỏ.

Giả sử thế giới có 825 tỉ món đồ tồn kho, với mức dùng trung bình 7 món mỗi ngày, lượng này chỉ đủ cho một người vài tháng nếu mỗi món mặc 10 lần, hoặc vài năm nếu mặc 100 lần.

Để đủ cho bảy thế hệ trong 25 năm, mỗi món phải chịu được hơn 4.000 lần sử dụng - điều mà gần như không sản phẩm nào hiện nay đáp ứng được.

Nhân viên đang sắp xếp lại quần áo tại cửa hàng thời trang Maazi ở trung tâm thành phố A Coruna, miền bắc Tây Ban Nha - Ảnh: REUTERS

Sợi tự nhiên "xanh" hơn sợi nhân tạo?

Dù cotton, len, tơ tằm hay gai dầu thường được xem là thân thiện với môi trường, các đánh giá vòng đời (LCA) lại cho thấy bức tranh phức tạp hơn.

Cotton tiêu tốn lượng nước khổng lồ khi canh tác; len từ cừu thải ra methane - loại khí gây hiệu ứng nhà kính mạnh; còn tơ tằm đòi hỏi nhiều tài nguyên để sản xuất.

Ngược lại, sợi tổng hợp như polyester tuy có nguồn gốc từ dầu mỏ và tốn nhiều năng lượng để sản xuất, nhưng lại cần ít đất và nước hơn.

Điều đó cho thấy không loại sợi nào hoàn toàn "xanh", mức độ bền vững phụ thuộc vào bối cảnh sử dụng và toàn bộ chuỗi cung ứng.

Mơ về sản phẩm thời trang bền vững vươn ra thế giới

Bà Trần Hoàng Phú Xuân, nhà sáng lập, CEO Công ty cổ phần Kết nối thời trang Faslink bày tỏ niềm vui trước thành quả nhiều năm hợp tác, nghiên cứu sản phẩm thời trang bền vững.