Trên những dãy núi vùng cao nguyên xa xôi của miền Nam nước Lào, 133 tua-bin gió đã bắt đầu vận hành vào tháng trước, cung cấp năng lượng cho trang trại điện gió trên bờ lớn nhất Đông Nam Á.
Dự án Monsoon, với công suất lắp đặt 600 megawatt, sẽ truyền tải điện dài 27 km đến Việt Nam, nơi điện sẽ được kết nối với 44 km lưới điện khác theo một hợp đồng kéo dài 25 năm. Dự án trị giá 950 triệu đô la này do một liên doanh Thái Lan dẫn đầu, bao gồm Tập đoàn Mitsubishi của Nhật Bản, vận hành và được xây dựng bởi Công ty Xây dựng Điện lực Trung Quốc (PowerChina).
Impact Electrons Siam (IES), công ty năng lượng tái tạo của Thái Lan dẫn đầu dự án, cho biết họ có kế hoạch đầu tư thêm 1,7 tỷ đô la để tăng thêm công suất lên gigawatt vào đầu năm 2030. Sự mở rộng được cho là sẽ biến nơi đây trở thành một trong những cơ sở điện gió lớn nhất châu Á.
"Ngoài việc cung cấp điện cho Việt Nam, chúng tôi có thể dành một phần công suất và hợp tác với các quốc gia khác sau khi đã chứng minh được tính khả thi của dự án này", giám đốc điều hành Nat Hutanuwatr nói với Nikkei Asia. "Cánh cửa có thể mở ra cho các quốc gia khác, đặc biệt là Singapore. Họ thực sự cần loại điện này ngay lúc này".
Trang trại điện gió Monsoon là một ví dụ điển hình về "siêu lưới điện" mà Đông Nam Á đã hình dung hơn ba thập kỷ trước. ASEAN Power Grid được thiết kế để tăng cường an ninh năng lượng của khu vực, hướng tới mục tiêu vận hành xuyên biên giới hoàn toàn tích hợp vào năm 2045.
Tuy nhiên, tiến độ vẫn còn chậm. Trong số 18 dự án kết nối điện được quy hoạch, chỉ một nửa đã hoàn thành, phần lớn là trên đất liền, trong khi nhiều dự án vẫn đang trong giai đoạn lập kế hoạch ban đầu. Theo Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), khu vực này sẽ cần ít nhất 100 tỷ đô la vào năm 2045 chỉ để xây dựng đường dây truyền tải.
Các quan chức ASEAN ước tính tổng chi phí có thể lên tới 764 tỷ đô la. Sự không đồng bộ giữa thị trường điện và tiêu chuẩn kỹ thuật cũng đặt ra những trở ngại đáng kể.
Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng động lực chính trị và công nghiệp đang gia tăng khi các quốc gia phải đối mặt với nhu cầu năng lượng sạch tăng cao, áp lực giảm phát thải carbon và nhu cầu thu hút đầu tư nước ngoài vào các lĩnh vực tăng trưởng như trung tâm dữ liệu. Rủi ro là rất lớn ở một số khu vực nơi nhiên liệu hóa thạch vẫn chiếm hơn 90% cơ cấu năng lượng.
Các bộ trưởng ASEAN dự kiến sẽ họp tại Kuala Lumpur vào tháng tới, nơi họ vạch ra lộ trình cho các tiêu chuẩn và quy định chung.
"Rào cản lớn nhất đối với hội nhập năng lượng là ý chí thúc đẩy tầm nhìn này", Sharon Seah, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore, nhận định, mặc dù bà lưu ý rằng "động lực đã tăng lên".
Một nghiên cứu chung của Singapore và Bộ Năng lượng Mỹ năm ngoái dự báo rằng thương mại điện khu vực có thể thúc đẩy tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của ASEAN thêm 0,8 điểm phần trăm, đạt 4,6% và tạo ra từ 2.000 đến 9.000 việc làm mỗi năm. Trong khi đó, một nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Kinh tế ASEAN và Đông Á (ERIA) ước tính chi phí điện cho người tiêu dùng có thể giảm tới 3,9% với lưới điện khu vực tích hợp hơn.
Tầm quan trọng của lưới điện được nhấn mạnh bởi nhu cầu năng lượng đang tăng vọt. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), Đông Nam Á đang trên đà chiếm 1/4 mức tăng trưởng nhu cầu năng lượng toàn cầu đến năm 2035, đứng thứ hai sau Ấn Độ. Nhu cầu năng lượng khu vực dự kiến sẽ vượt qua Liên minh Châu Âu vào giữa thế kỷ này. Tám thành viên ASEAN đã cam kết đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0, hầu hết vào năm 2050, trong khi Philippines và Myanmar là hai nước duy nhất chưa đạt mục tiêu này.
"Mỗi quốc gia hiện nay đều có những mục tiêu khí hậu cần đạt được, và để làm được điều đó, họ không thể tự mình thực hiện", bà Nadhilah Shani, Giám đốc Phát triển và Kết nối Điện lực tại Trung tâm Năng lượng ASEAN, cho biết. Một báo cáo chung của Bain & Company và Temasek Holdings, một nhà đầu tư nhà nước Singapore, ước tính rằng việc mở rộng kết nối khu vực có thể cắt giảm chi phí khử cacbon 800 tỷ đô la, tương đương 11%, so với việc mỗi quốc gia hành động đơn lẻ.
Dự án điện gió Monsoon đang gặp không ít khó khăn. Mặc dù việc xây dựng chỉ mất hơn hai năm và hoàn thành sớm hơn dự kiến bốn tháng, nhưng quá trình lập kế hoạch và đàm phán đã kéo dài hơn một thập kỷ sau khi khởi công vào năm 2011, theo lời đơn vị vận hành IES. Cụ thể, giám đốc điều hành Nat nhớ lại rằng "không dễ" để thuyết phục các chính phủ mua điện gió.
Sự hỗ trợ của nhà đầu tư cũng rất quan trọng. ADB, đơn vị đã hợp tác với IES từ năm 2015 và dẫn dắt quá trình thẩm định, đã xây dựng một gói tài chính trị giá 692,6 triệu đô la, kết hợp các khoản vay ưu đãi và viện trợ không hoàn lại từ các bên cho vay tư nhân, bao gồm Ngân hàng Thương mại Siam và Kasikornbank của Thái Lan, cũng như Tập đoàn Ngân hàng Sumitomo Mitsui của Nhật Bản.
Giám đốc Năng lượng ADB, ông Keiju Mitsuhashi, mô tả đây là một "dự án mẫu mực" thể hiện cam kết của ngân hàng. Vào tháng 4, ADB đã cam kết tài trợ lên đến 10 tỷ đô la để hỗ trợ Mạng lưới Điện ASEAN rộng lớn hơn.
Với quỹ đất hạn hẹp cho năng lượng tái tạo, Singapore đã nổi lên như một trong những quốc gia đi đầu mạnh mẽ nhất trong lĩnh vực giao dịch điện năng trong khu vực. Năm ngoái, quốc đảo này đã nâng mục tiêu nhập khẩu lên đến 6 GW điện carbon thấp vào năm 2035, chiếm khoảng một phần ba nguồn cung điện của năm đó. Khí đốt tự nhiên hiện chiếm hơn 90% cơ cấu nhiên liệu của Singapore. Thủ tướng Lawrence Wong đã mô tả việc tiếp cận năng lượng sạch là "một yêu cầu cấp thiết của quốc gia".
"Các ngành công nghiệp của tương lai -- trí tuệ nhân tạo, chất bán dẫn, dược phẩm sinh học -- đều tiêu tốn rất nhiều năng lượng", Wong phát biểu trong bài phát biểu về ngân sách hồi tháng 2. "Để đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng tăng này và đồng thời giảm lượng khí thải carbon, chúng ta sẽ cần nhiều năng lượng sạch hơn."
Vào tháng 9, Singapore đã tăng gấp đôi công suất nhập khẩu điện từ Lào và Malaysia lên 200 MW và gia hạn thỏa thuận mua bán điện thêm hai năm. Được khởi động vào năm 2022, Dự án Tích hợp Điện lực Lào-Thái Lan-Malaysia-Singapore (LTMS-PIP) đã trở thành thỏa thuận mua bán điện đa phương đầu tiên trong khu vực.
Quốc gia láng giềng Malaysia, đang đối mặt với nhu cầu năng lượng tăng vọt từ các trung tâm dữ liệu, cũng đã ưu tiên các tuyến đường liên kết xuyên biên giới. Tại hội nghị thượng đỉnh ASEAN hồi tháng 5, Kuala Lumpur nhất trí với Singapore và Việt Nam về việc nghiên cứu việc truyền tải điện tái tạo từ Việt Nam qua Malaysia đến Singapore thông qua các tuyến đường kết nối mới, bao gồm cả đường bộ và đường biển.
Sarawak, trung tâm thủy điện của Malaysia, dự kiến kết nối với bang Sabah lân cận vào cuối năm nay thông qua một tuyến cáp dài 34 km. Sarawak Energy cũng đang hợp tác với Sembcorp Industries và SP Group tại Singapore về kế hoạch xuất khẩu 1 GW điện sang quốc đảo này thông qua một tuyến cáp ngầm dưới biển.
"Sẽ không có sự chuyển đổi nào nếu không có đường truyền tải", một đại diện của Sarawak Energy cho biết.
Các đối tác nước ngoài đang để mắt đến các cơ hội. Đầu tư vào năng lượng tái tạo tại ASEAN đã tăng trưởng 15% hàng năm kể từ năm 2020, so với mức 11% trên toàn cầu, đạt 43 tỷ đô la vào năm 2022, theo Zero Carbon Analytics. Trung Quốc vẫn là nhà đầu tư lớn nhất, với 2,7 tỷ đô la đã cam kết từ năm 2013 đến năm 2023, nhưng Nhật Bản và Hàn Quốc đang đóng vai trò ngày càng tăng, với mức đóng góp lần lượt là 2,45 tỷ đô la và 583 triệu đô la.
Tuy nhiên, lưới điện ASEAN vẫn đang phải đối mặt với những rào cản đáng kể. Khác với Liên minh Châu Âu, ASEAN thiếu một thị trường điện và quy chuẩn lưới điện thống nhất, buộc các nhà phát triển phải điều chỉnh các tiêu chuẩn kỹ thuật và quy định khác nhau. Hầu hết các sáng kiến hiện có chỉ giới hạn ở giao dịch điện song phương, với chỉ một số ít nỗ lực đa phương đang được triển khai. Các kết nối đa phương LTMS-PIP, thường được coi là một bước đột phá, về cơ bản vẫn là giao dịch một chiều, phần lớn dựa vào cơ sở hạ tầng hiện có.
Một trở ngại quan trọng khác là sự khác biệt về cơ cấu thị trường. Singapore vận hành một thị trường điện bán buôn tự do, nơi nhiều nhà máy điện cạnh tranh để bán điện vào lưới điện. Ngược lại, Thái Lan, Lào và Malaysia sử dụng mô hình một bên mua duy nhất, với các công ty điện lực nhà nước là bên mua duy nhất.
Seah thuộc Viện ISEAS-Yusof Ishak cho biết: "Mặc dù các khu vực pháp lý có thể giữ quyền hạn trên thị trường bán lẻ trong nước, nhưng một số mức độ hội nhập có thể tạo điều kiện cho việc tạo ra một thị trường bán buôn trong khu vực".
Theo: Nikkei Asia