Khi còn học cấp 3 tại tỉnh Thiểm Tây (Trung Quốc), Cici luôn có mặt ở lớp lúc 5 giờ sáng từ thứ Hai đến thứ Bảy, đôi khi cả Chủ nhật. Ngày học nội trú kéo dài đến 11 giờ đêm, trừ khi là ngày nghỉ đặc biệt. Ngoài giờ học, học sinh phải tự học dưới sự giám sát của giáo viên.
Cường độ học tập quá sức khiến Cici bị chẩn đoán vẹo cột sống khi học lớp 11. Bác sĩ cho rằng tình trạng này có thể là do đến môi trường học tập khắc nghiệt. Sau đó, cha mẹ Cici đồng ý cho cô chuyển sang một trường quốc tế ở Thiên Tân, nơi giờ học bắt đầu muộn hơn ba tiếng và kết thúc sớm hơn ba tiếng.
“Tôi thật may mắn vì cha mẹ có thể lo được chi phí”, Cici, hiện là nghiên cứu sinh tại Perth (Australia), nói. Cô cho biết mình vẫn ám ảnh về trường cũ.
Kiệt sức vì văn hoá thi cử
Học sinh cấp 3 ở Đông Á, đặc biệt là Trung Quốc và Hàn Quốc, nổi tiếng với thời gian học dài hơn hẳn các nơi khác, tập trung toàn lực cho kỳ thi đại học vốn được xem là cánh cửa duy nhất quyết định sự nghiệp tương lai. Nhưng như trường hợp của Cici, áp lực đó để lại hậu quả nghiêm trọng về thể chất và tinh thần.
Những năm gần đây, khi dân số Trung Quốc có xu hướng giảm, Bắc Kinh nỗ lực kiềm chế “cuộc đua học đường” vì lo ngại chi phí dạy thêm ngày càng cao làm trầm trọng bất bình đẳng xã hội, đồng thời khiến nhiều cặp vợ chồng ngại sinh con.
Từ năm 2021–2022, chính phủ ban hành hàng loạt biện pháp: giới hạn bài tập về nhà, quy định giờ học, khuyến nghị giờ đi ngủ theo độ tuổi và mạnh tay siết trung tâm dạy thêm. “Giáo dục không nên chỉ xoay quanh điểm số”, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình từng nhấn mạnh.
Tuy nhiên, các biện pháp này chưa thực sự giảm tải cho học sinh. Khi dạy thêm tư nhân bị siết, nhiều trường tăng giờ học chính khóa để lấp chỗ trống. Nhiều phụ huynh lại tìm cách “lách luật”, thuê gia sư riêng hoặc học trực tuyến lén lút.
Trong bối cảnh kinh tế chậm lại, thất nghiệp ở người trẻ tăng cao, nỗi lo tương lai càng khiến phụ huynh sợ con “tụt lại phía sau”. Kỳ thi vào cấp 3 giờ đây còn gây lo lắng không kém kỳ thi đại học. Học sinh cấp 2, thậm chí tiểu học, đều phải học rất dài trong ngày.
Để phản ánh thực trạng, một nhóm du học sinh Trung Quốc đã bắt tay với nhà hoạt động Lý Ứng (Teacher Li) ở Italy lập nền tảng 611Study.ICU dịp Tết Nguyên đán. Cái tên mang ý nghĩa châm biếm: “Học từ 6 giờ sáng đến 11 giờ đêm, sớm muộn cũng vào phòng hồi sức cấp cứu”.
Tính đến cuối tháng 9, nền tảng đã nhận hơn 5.400 bài chia sẻ. Gần một nửa người tham gia cho biết có bạn học tự tử trong năm 2024. Một nghiên cứu đăng trong “Sách Xanh về trầm cảm quốc gia” năm 2022 từng cho thấy 30% bệnh nhân trầm cảm ở Trung Quốc là học sinh dưới 18 tuổi.
Một nữ sinh ở Hiếu Cảm (tỉnh Hồ Bắc) kể rằng cô phải có mặt ở lớp trước 7 giờ sáng và chỉ được về sau 10 giờ tối.
Một học sinh khác ở Thiểm Tây kể: “Ngay cả Chủ nhật, chúng tôi vẫn học từ 10 giờ sáng đến 10 rưỡi tối. Tôi sống trong mệt mỏi mỗi ngày”.
Phụ huynh tiếp tay cho vòng luẩn quẩn
Dù Bắc Kinh đã chặn truy cập nền tảng 611Study.ICU, các câu chuyện được chia sẻ trên mạng đã buộc giới chức địa phương vào cuộc. Một số trường bị cảnh cáo vì rút ngắn kỳ nghỉ Tết hoặc tổ chức học cuối tuần. Nhiều hiệu trưởng bị cách chức vì vi phạm quy định.
Song hiện tượng học quá tải vẫn tiếp diễn. Một trường ở Chiết Giang còn yêu cầu học sinh ký cam kết “tự nguyện học thứ Bảy”.
Theo Bộ Giáo dục Trung Quốc, 70% học sinh trung học phổ thông năm 2023 học nội trú. Các bậc phụ huynh sẵn sàng gửi con đến những chỗ học khắc nghiệt hơn vì tin rằng đó là “cơ hội duy nhất” trong đời.
Tại thị trấn Maotanchang, tỉnh An Huy – “thủ phủ” của các trường luyện thi lại đại học, hàng nghìn học sinh học từ sáng sớm đến 11 giờ đêm và chỉ có thời gian nghỉ rất ngắn để ăn tối. Nhiều cơ sở sợ giảm giờ học sẽ khiến điểm trung bình tụt hạng, mất uy tín và ảnh hưởng tài chính.
“Thế hệ học vì điểm số” và nỗi lo tương lai
Không phải phụ huynh nào cũng ủng hộ văn hóa học đến kiệt sức vì thi. Một tài xế ở Thượng Hải kể rằng con gái anh học luyện thi cấp 3 ngày đêm, mỗi tiết học thêm tiếng Anh hoặc Toán tốn 234 tệ (850.000 VNĐ) cho 45 phút. “Con tôi kiệt sức, tôi cũng kiệt sức”, anh nói.
Cuối cùng, con gái anh không đủ điểm vào trường trung học và chọn học nghề. “Nó bán hết sách vở ngay ngày hôm sau. Giờ con bé hạnh phúc hơn nhiều”, anh chia sẻ.
Một nhân viên công nghệ ở Bắc Kinh nói cô lo cho con trai 2 tuổi của mình: “Giờ lấy được bằng đại học khó hơn hẳn thời chúng tôi”. Cô đang cân nhắc cho con học trường quốc tế hoặc chuyển sang Hong Kong.
Một giáo viên dạy tiếng Nhật ở Thượng Hải cho biết ngày càng nhiều phụ huynh gửi con sang Nhật học đại học vì học phí thấp hơn Mỹ.
Tuy nhiên, vẫn có những học sinh như Yang Mengyi ở An Huy tự nguyện chấp nhận guồng quay đó. Cô dậy lúc 6 giờ sáng, học đến 6 giờ rưỡi tối rồi tự học đến 11 giờ đêm. “Tôi biết đây là cơ hội duy nhất của mình”, cô nói.
Tham khảo: Nikkei Asia