80 năm nạn đói Ất Dậu - Bài học cho mai sau - Kỳ cuối: Nồi cháo và nghĩa đồng bào
Thế chiến 2, Mỹ ném bom đánh Nhật làm giao thông gián đoạn khiến việc vận chuyển hạt gạo miền Nam ra cứu đói đồng bào Bắc Bộ năm 1945 bị trắc trở. Tuy nhiên nghĩa cử đồng bào vẫn được nỗ lực thực hiện.
Nhân dân miền Nam vận động cứu tế miền Bắc - Ảnh tư liệu
Trong khi đó nhiều địa chủ, thương nhân, công chức miền Bắc cũng hết lòng sẻ chia với đồng bào bị hoạn nạn.
Tấm lòng đồng bào miền Nam
Là một trong những chứng nhân lịch sử năm 1945, giáo sư - bác sĩ Trần Cửu Kiến kể lại đó là thời kỳ ông cùng một số thanh niên miền Nam theo học tại Đông dương học xá ở Hà Nội.
Tuy nhiên sau buổi lễ tưởng niệm Hai Bà Trưng tại trường (ngày 10-2-1945 âm lịch), ông và một số bạn bè trở về miền Nam vì tình hình chính trị rối loạn, Nhật đảo chính Pháp, sinh viên không thể nào an lòng ngồi ở giảng đường trong tình hình đồng bào miền Bắc chết đói khắp nơi.
Vừa về đến Sài Gòn, nhóm ông Trần Cửu Kiến tìm gặp bác sĩ Phạm Ngọc Thạch để báo cáo
Nỗ lực cứu đói của Chính phủ và đồng bào sau Cách mạng Tháng Tám thành công - Ảnh tư liệu
Nhịn bớt bữa ăn vì đồng bào đói
Khi thực hiện loạt bài viết này, chúng tôi đã được đọc, được nghe kể rất nhiều về nghĩa cử đồng bào. Đó là biết bao chuyện xúc động "lá lành đùm lá rách, lá rách ít đùm lá rách nhiều".
Ngay ở miền Bắc thời điểm ngập chìm trong khó khăn, người có cháo vẫn chia cháo, người có cơm chia cơm, người có việc làm mở vòng tay với người cơ nhỡ. Biết bao thương nhân, địa chỉ, công chức đã hết lòng vì đồng bào.
Ông Hoàng Giáp, tức Hoàng Tấn Anh (nguyên tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn pháo binh 523, sư đoàn 304 từng tham chiến Điện Biên Phủ) những ngày còn khỏe mạnh kể đầu năm 1945 gia đình mình đã vận động được số tiền đủ mua 1.000 tấn gạo chia sẻ cho đồng bào bị đói. Các nhà buôn Trịnh Văn Bô, Nguyễn Sơn Hà, Bùi Hưng Gia, Trịnh Đình Kính... cũng đều xuất nhiều tiền vàng mua lương thực cho người nghèo.
Còn các bà Mai Hương, Phạm Thị Hiền... cựu chiến sĩ thành Hoàng Diệu thì cùng gia đình ngày đêm nấu cháo cứu đói. Những bát cháo loãng thời Tổ quốc gian nguy, nước nhiều hơn gạo nhưng cứu được mạng đồng bào.
Sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, một trong những nhiệm vụ cấp bách của Chính phủ mới là cứu đói quốc dân đồng bào. Tại phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ngày 3-9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu vấn đề cứu đói lên nhiệm vụ đầu tiên trong sáu vấn đề cấp thiết.
Bác Hồ kêu gọi nắm gạo sẻ chia vô cùng ý nghĩa:
"...Tôi đề nghị mở một cuộc lạc quyên. Mười ngày một lần, tất cả đồng bào chúng ta nhịn ăn một bữa. Gạo tiết kiệm được sẽ góp lại và phát cho người nghèo". Và chính Chủ tịch Hồ Chí minh đã đi đầu làm gương.
Cứ 10 ngày Bác nhịn ăn một bữa, nếu những buổi dùng cơm với khách trùng ngày nhịn ăn thì bác nhịn bù ngày hôm sau. Trong buổi khai mạc tại Nhà hát lớn Hà Hội về lễ phát động phong trào cứu đói, Bác đã đem phần gạo nhịn ăn của chính mình để đóng góp giúp đồng bào khó khăn...
80 năm đã trôi qua nhưng nạn đói khủng khiếp năm Ất Dậu 1945 làm chết hơn 2 triệu đồng bào vẫn truyền đời hằn sâu trong lòng người Việt. Nhắc quá khứ không chỉ kể nỗi đau thương mà còn là bài học cho mai sau. Và bài học lớn nhất chính là tinh thần đồng bào đoàn kết, đùm bọc nhau vượt qua nạn đói và cả những năm dài ngập chìm trong chiến tranh, gian khó để dân tộc có được ngày hôm nay.
Tôi sinh ở thôn Cồn Mục, xã Đại Hợp, huyện Kiến Thụy, Hải Phòng (cũ), nơi từng chịu nạn đói thảm khốc năm 1945.
Ông ngoại tôi kể nhiều gia đình chết hết, thậm chí có cả dòng họ bị xóa sổ. Có đứa bé mẹ chết rồi, vẫn cố mút mãi đầu vú xẹp lép của mẹ và khóc lịm đi vì không có giọt sữa nào, rồi bé sau đó cũng chết vì đói. Ông ngoại tôi khi đó 7 tuổi, mất hết bố mẹ, anh chị em, chỉ còn ông và một người chị sống sót nhưng cái đói khiến họ lạc nhau.
Trước khi mất gần hết người thân, vì quá đói mà nhà ông ngoại tôi mỗi người đi một hướng tìm thức ăn rồi lạc nhau. Đến khi ông vô tình gặp mẹ ở chợ làng, thấy mẹ lả đi vì đói, ông tìm được ít gạo dặn mẹ chờ con nấu cháo nhưng khi mang cháo ra thì mẹ đã chết. Người ta kéo xác đi chôn ở đâu cũng không biết.
Người chết đói nhiều đến nỗi người ta phải mang ra bờ đê vùi xác. Nhiều năm sau, sóng to gió lớn tràn vào, có khi xương người lộ ra. Đến nỗi bờ đê thơ mộng của làng tôi mấy chục năm trước vẫn là nỗi ám ảnh của nhiều người khi phải đi đêm ngang qua.
80 năm nạn đói Ất Dậu - Bài học cho mai sau - Kỳ 5: Cứu đói - 'Lá rách ít đùm lá rách nhiều'