Phục dựng lồng đèn cho Trung thu thêm ý nghĩa
Giữa thành phố náo nhiệt có một không gian xưa cũ bên bờ kênh Nhiêu Lộc (phường Nhiêu Lộc, TP.HCM), nơi những gương mặt trẻ miệt mài khò từng chiếc nan, phủ giấy kiếng. Đó là những chiếc lồng đèn bọ ngựa, cự giải… phục dựng từ hình ảnh trăm năm.
Lồng đèn bọ ngựa - một tác phẩm mới của Khởi Đăng Tác Khí - Ảnh: Y.TRINH
Chọn bọ ngựa làm mẫu chủ đạo năm nay, chị Nguyễn Thị Kim Thủy (33 tuổi, người sáng lập) chia sẻ với mỗi tác phẩm, nhóm phục dựng theo hình ảnh đen trắng cách đây hơn trăm năm, vừa tìm hiểu câu chuyện dân gian, nguồn gốc và lồng ghép thông điệp hiện đại.
Nhìn chiếc 
Chị Nguyễn Thị Kim Thủy, sáng lập Khởi Đăng Tác Khí, miệt mài vẽ màu cho chiếc càng cua của lồng đèn cự giải - Ảnh: Y.TRINH
"Muốn làm việc gì đó để lại chút giá trị cho cộng đồng"
Về lý do phục dựng, Kim Thủy nói: "Trước đây, tôi có dịp tìm hiểu các mẫu lồng đèn xưa từ những bức ảnh đời sống Hà Nội. Cảm nhận vẻ đẹp bên ngoài và thông điệp văn hóa bên trong, tôi yêu thích và nảy ra ý định phục dựng".
Chị tìm thêm tư liệu nhưng rất ít thông tin. Hình ảnh lồng đèn những năm 1920 là hình trắng đen, khó quan sát chi tiết.
Bắt tay với mẫu đầu tiên là cá chép, vợ chồng chị gặp nhiều bỡ ngỡ. Đầu tiên phải tạo hình 3D giống hình dáng xưa, điều này đòi hỏi cả kiến thức mỹ thuật. Sau đó, họ dành nửa năm trời tìm chất liệu vì không rõ các bậc tiền nhân dùng gì.
Lồng đèn hiện đại thường là nan tre, nhưng khi so sánh hình tư liệu là một loại nan vuốt tròn. Sau khi thử sợi mây, họ vui mừng tìm được nan trúc, loại chuyên dùng chế tác lồng chim của một làng nghề ngoài Hà Nội.
Mong muốn thành dự án phục dựng dù chỉ là lĩnh vực hẹp, vợ chồng Thủy lập Khởi Đăng Tác Khí hơn 3 năm trước. Quá tâm huyết với dự án, Thủy nghỉ việc ở một công ty kiến trúc vì "muốn làm việc gì đó để lại chút giá trị cho cộng đồng".
Thủy cùng chồng và khoảng 10 thành viên đồng hành đến nay.
Mỗi năm Khởi Đăng Tác Khí chỉ làm thêm vài mẫu vì việc tìm tòi hình dáng, mẫu mã "nghề chơi cũng lắm công phu". Họ đã phục dựng thành công 8 mẫu lồng đèn xưa, như cá chép, cự giải, châu chấu…
Thủy chia sẻ phức tạp nhất có lẽ là lồng đèn rồng và bọ ngựa. Rồng là sản phẩm trí tưởng tượng, phải dựa vào tư liệu phân biệt rồng Việt Nam, toát lên thần thái không quá dữ dằn và gần gũi trẻ em. Còn bọ ngựa nhiều chi tiết, kể cả râu nhỏ, các khớp. Mỗi mẫu thường phải thử nghiệm 3 - 4 tháng và đơn giản bớt chi tiết.
Việc phục dựng, Khởi Đăng Tác Khí cố gắng đảm bảo tính truyền thống từ hình mẫu trăm năm, nhưng cũng thổi vào nét sáng tạo, cùng thông điệp từ nguồn gốc dân gian, sách vở...
Màu sắc, tỉ lệ, hoa văn… họ thường cân nhắc dựa trên vẻ đẹp truyền thống, cùng với những kiến thức chuyên ngành. Nhóm vẫn tìm tòi, mong biết thêm mẫu lồng đèn xưa ở các vùng miền khác để làm phong phú mẫu mã.
Cũng có mẫu nhóm Thủy sáng tạo thêm, có dấu ấn cá nhân. Như mẫu cá chép hóa rồng (lý ngư hóa long) không phải là nguyên mẫu từ hình ảnh ngày trước mà là sự tổng hợp những hình tượng nơi đình chùa, không gian văn hóa.
Bạn trẻ tham quan không gian văn hóa đèn lồng “Ngựa trời thắp lửa” tại đình Sơn Trà (TP.HCM) - Ảnh: Y.TRINH
Theo chị Thủy, những biểu tượng trên lồng đèn xưa đều có câu chuyện phía sau: "Đó có thể là lời gửi gắm, chúc phúc, như lồng đèn vẽ hình hoa cài trong chữ Thọ, hay hình dơi quay đầu là đồng âm phúc đáo. Rồi những hoa văn mây, đao, lửa…".
Những niềm vui để cùng nhau vượt khó
Tên nhóm lấy cảm hứng từ điển tích "Nhất cổ tác khí", dùng tiếng trống khích lệ tinh thần binh sĩ. Nhóm mong góp phần chăm chút, phát huy nét văn hóa xa xưa, dẫu đó là hành trình khó khăn.
Hai năm nay, Khởi Đăng Tác Khí đã tổ chức những không gian văn hóa lồng đèn, như năm nay là "Ngựa trời thắp lửa". Họ còn có những đơn hàng đại long, các mẫu lồng đèn lớn…
Chị Thủy rất mừng vì mọi người đón nhận nhưng đành từ chối nhiều đơn hàng vì nhân lực có hạn.
Có những lúc chị cũng thấy nản nhưng niềm vui tạo ra một tác phẩm có hồn, hay khi nhìn ánh mắt thích thú của em nhỏ, bạn trẻ trước những chiếc đèn lồng… tạo động lực cho nhóm.
Dù "giật gấu vá vai" nhưng ý nghĩa công việc giúp chị và mọi người vượt khó khăn. Hơn ai hết, vợ chồng chị muốn dự án dài hơi và bền vững.
"Số tiền thu được từ vé tham quan hoặc workshop chỉ mang tính tượng trưng, tạo sự mới mẻ. Chúng tôi mong nhóm sẽ có thêm sự đồng hành để cùng tạo những sự kiện, không gian văn hóa trên chặng đường xa hơn", Thủy trải lòng.
Giữ nét văn hóa lồng đèn xưa