Những người đàn ông và phụ nữ làm việc tại nhà máy sản xuất sữa công thức cao cấp dành cho trẻ sơ sinh Trung Quốc ở Askeaton - một thị trấn nhỏ thuộc hạt Limerick, phía tây nam Ireland - từng giúp hồi sinh vận mệnh của một nơi lâu nay bị lãng quên.
Vì vậy, khi hai năm trước, những người mặc vest từ Thụy Sĩ bất ngờ đến và thông báo kết thúc hoạt động cho hơn 540 công nhân tại nhà máy, phản ứng đầu tiên của mọi người là không thể tin nổi.
Không ai tin rằng Nestlé, tập đoàn thực phẩm đa quốc gia, lại có thể đơn giản đóng cửa một nhà máy hiện đại mà họ đã đầu tư hàng trăm triệu USD vào đó.
“Bỗng nhiên, nhà máy trông thật ảm đạm”, bà Carmel Ryan, người phụ nữ được xem là “nhà sử học không chính thức” của thị trấn và hiện điều hành Văn phòng Du lịch Askeaton nói. Chồng bà, ông Michael Ryan, đã làm việc tại nhà máy suốt 34 năm trước khi nghỉ hưu. “Như thể ánh sáng mặt trời đã biến mất phía sau nó vậy”.
Trong thị trấn chỉ có hơn 1.100 dân này, thật dễ để tìm thấy ai đó từng làm việc tại nhà máy hoặc có người thân, bạn bè bị mất việc. Nhà máy gắn liền với cuộc sống cộng đồng đến mức mỗi khi có em bé chào đời, những lon sữa bột sẽ được để trước cửa nhà như món quà từ người hàng xóm làm ở đó.
Từ bờ sông Deel giữa trung tâm thị trấn, nhà máy được xây dựng từ năm 1974 và qua nhiều đời chủ trước khi Nestlé mua lại — nổi lên như một khối xanh xám khổng lồ ở đường chân trời. Nhưng với người dân, đó là nơi làm việc tốt nhất ở Ireland. Các công việc ở đây ổn định đến mức chỉ cần đưa bảng lương mới nhất là ngân hàng địa phương đã sẵn sàng cho vay tiền.
Rồi Nestlé ra thông báo.
Sau khi các phóng viên địa phương điền đầy sổ ghi chép với những câu chuyện về việc mất việc làm, và các ekip truyền hình quốc gia thu dọn máy quay, cú sốc ban đầu nhanh chóng nhường chỗ cho sự nghi ngờ.
Nestlé đổ lỗi cho nhu cầu sữa công thức giảm sút tại Trung Quốc, nơi tỷ lệ sinh sụt giảm nghiêm trọng. Họ trích dẫn số liệu: Số trẻ sinh ra tại Trung Quốc giảm từ 18 triệu (2016) xuống còn 9 triệu (2023). Quá ít người sinh con đến mức dân số Trung Quốc bắt đầu giảm, và việc đóng cửa nhà máy này là ví dụ cho thấy tác động toàn cầu của khủng hoảng dân số Trung Quốc.
Tuy nhiên, nhiều người ở Askeaton vẫn thấy khó tin.
“Tôi không thể tin câu chuyện như họ kể”, ông Kevin Sheahan, cựu ủy viên hội đồng lâu năm nhất của hạt Limerick (nghỉ hưu năm ngoái) nói. “Có một mảnh ghép nào đó bị thiếu trong bức tranh này”.
“Như thể ánh sáng mặt trời biến mất. Đột nhiên, nhà máy trở nên xám xịt”, bà Carmel Ryan nhắc lại. “Giống như ánh sáng biến mất khỏi thị trấn vậy”.
Rồi người ta bắt đầu bàn tán: Liệu có phải Nestlé muốn di dời dây chuyền sản xuất đến gần người tiêu dùng hơn không?
Cư dân Askeaton nhớ lại cảm giác bất an khi Nestlé thay đổi chiến lược, tập trung toàn bộ vào Trung Quốc, bỏ qua các thị trường châu Âu và Trung Đông - nơi họ từng cung cấp sữa công thức trong nhiều thập kỷ.
“Chúng tôi đặt tất cả trứng vào một giỏ”, ông Oliver Scanlon, 63 tuổi, nông dân và cựu công nhân 40 năm ở nhà máy nói.
Dù vậy, thời kỳ vàng son của nhà máy lại trùng khớp với giai đoạn bán hàng độc quyền cho Trung Quốc. “Họ gọi đó là viên ngọc trong vương miện”, ông Scanlon nhớ lại.
Trung Quốc không chỉ mua – họ học cách sản xuất
Khi nhìn lại, nhiều người ở Askeaton nhận thấy Trung Quốc không chỉ muốn mua sản phẩm, mà còn muốn học cách sản xuất chúng.
Công nhân thường kể về những đoàn kiểm toán viên Trung Quốc đến mỗi năm, hỏi tỉ mỉ từng công đoạn nhỏ trong dây chuyền.
“Họ chú ý đến từng chi tiết nhỏ nhất”, ông Jimmy O’Donoghue, 63 tuổi, người làm việc tại nhà máy 30 năm nói.
Ông Tim Hanley, chủ trang trại sữa gần nhà máy, vẫn nhớ rõ khi một đoàn khách Trung Quốc đến thăm nông trại của ông cách đây 8 năm. Họ nói rằng đang nghiên cứu, nhưng ông nghi ngờ họ đang tìm hiểu để chuẩn bị tự sản xuất.
“Đó là hồi chuông cảnh báo”, ông Hanley, 50 tuổi, nói. Trang trại của ông có 200 con bò sữa, cung cấp sữa cho nhà máy Nestlé. “Phải công nhận, người Trung Quốc có thể tự làm mọi thứ. Họ đến, họ học, rồi mang nghề về nước. Họ luôn hướng đến tự chủ”.
Trong nhiều năm, các thương hiệu nước ngoài đổ xô vào Trung Quốc để bán sữa, ô tô và hàng xa xỉ, với hy vọng tiếp cận 1,4 tỷ khách hàng tiềm năng. Sau vụ bê bối sữa nhiễm độc năm 2008, người tiêu dùng Trung Quốc - ngay cả những gia đình thu nhập thấp cũng sẵn sàng trả giá cao cho sữa bột nhập khẩu.
Nhưng kinh doanh tại Trung Quốc luôn đi kèm cái giá lớn, bao gồm cả việc chuyển giao công nghệ sản xuất, điều cuối cùng khiến người lao động ở quê nhà mất việc.
Khi tuyên bố đóng cửa nhà máy, Nestlé cho biết sẽ chuyển sản xuất từ Askeaton sang các cơ sở ở Thụy Sĩ và Trung Quốc. Công nhân bắt đầu nghỉ việc dần, khi công ty thương lượng các gói bồi thường.
Chỉ một tháng sau thông báo đóng cửa nhà máy Ireland, tháng 11/2023, Nestlé thông báo được chính phủ Trung Quốc phê duyệt mở nhà máy mới tại Tô Châu, sản xuất và bán chính loại sữa mà họ từng làm tại Askeaton.
“Họ đến và học từng chi tiết nhỏ nhất”, ông O’Donoghue nói, nhắc lại hình ảnh các đoàn kiểm toán viên Trung Quốc hàng năm.
Từ “cơn sốt trẻ em” đến nỗi lo sụp đổ
Trong hơn một thập kỷ, Askeaton thịnh vượng nhờ vào cơn bùng nổ trẻ sơ sinh tại Trung Quốc. Nhưng giờ đây, khi tỷ lệ sinh giảm mạnh, cả cộng đồng gắn bó này cũng đang chịu ảnh hưởng nặng nề.
Nestlé, sau khi từng cảnh báo về sự sụt giảm dân số Trung Quốc, gần đây lại tỏ ra lạc quan hơn, tuyên bố Trung Quốc vẫn là thị trường lớn nhất thế giới nhờ “số lượng trẻ sơ sinh khổng lồ”.
Nhưng ở Askeaton, điều đó chẳng còn ý nghĩa gì. Lô sữa bột cuối cùng đã được sản xuất vào tháng trước. Nếu không ai mua lại nhà máy — hiện được Nestlé rao bán với giá 22 triệu euro (26 triệu USD) — cánh cửa sẽ chính thức đóng vĩnh viễn vào tháng 3 tới.
Trong một tuyên bố, Nestlé cho biết từ khi công bố kế hoạch đóng cửa năm 2023, “ưu tiên hàng đầu của chúng tôi là hỗ trợ người lao động”, bao gồm đào tạo và hỗ trợ họ tìm việc mới.
Thị trấn mất đi nhịp sống
Lái xe qua Askeaton, bạn không thể không thấy cửa hàng tạp hóa T.S. Morain rực rỡ sắc màu.
Bên trong, ông Seán Moran, 56 tuổi, bày biện kệ hàng với điều khiển TV, lò vi sóng, máy sấy tóc, hy vọng duy trì ngọn đèn sáng trong cửa hàng đã tồn tại qua ba thế hệ gia đình.
“Tôi nghĩ thị trấn sẽ bị ảnh hưởng”, ông nói. Ông nhớ lại thập niên 1980, khi phải rời Ireland sang nước khác tìm việc. “Người dân sẽ không còn đủ tiền để làm những điều họ muốn thường xuyên như trước”.
Một số công nhân trẻ của Nestlé đã tìm được việc mới tại nhà máy dược phẩm Regeneron và Eli Lilly gần đó. Nhưng ngân hàng tín dụng địa phương thì đang cảnh giác cao độ.
“Khi mọi thứ còn tốt đẹp, chỉ cần làm ở nhà máy là đã đủ điều kiện vay tiền”, ông Patrick Ranahan, giám đốc phát triển kinh doanh của ngân hàng nói. “Giờ thì khó hơn nhiều”.
“Trước đây, lương cao giúp thị trấn phát triển”, ông nhớ lại. “Hồi nhỏ, tôi còn nhớ mẹ mình được hàng xóm tặng những lon sữa bột”. Ông ngừng lại, rồi nói thêm: “Nhưng luôn có khả năng mọi thứ có thể bị lấy đi bất cứ lúc nào”.
Theo: NYTimes