Trong suốt nhiều năm qua, Sham Shui Po - một khu dân cư truyền thống lâu đời - luôn nằm trong số những quận có tỷ lệ nghèo cao nhất Hồng Kông (Trung Quốc). Cũng chính nơi đây, những “căn hộ con kiến” mọc lên ngày càng nhiều, trở thành nơi trú ngụ bất đắc dĩ của hàng chục nghìn người lao động nghèo.
Tam, 38 tuổi, cùng chồng và con trai 7 tuổi đã sống trong một căn SDU - một căn hộ lớn bị chủ nhà ngăn vách ra thành nhiều phòng nhỏ loại nhà rẻ hơn - như thế suốt ba năm qua. Một không gian vỏn vẹn khoảng 7,4m².
Căn nhà chỉ đủ để đứng
Tối 19/9, khi phóng viên ghé thăm, Tam vẫn đang làm việc. Ở nhà chỉ có chồng cô, cậu con trai nhỏ và bà Vương (60 tuổi) - mẹ của Tam - mới sang để phụ giúp cô chăm sóc gia đình.
Bà Vương cho biết con rể mình là người Trung Quốc đại lục, vẫn đang chờ cấp thẻ căn cước Hồng Kông nên chưa thể đi làm. Điều này khiến Tam trở thành lao động duy nhất trong nhà. Với thu nhập khoảng 20.000 đô la Hồng Kông/tháng (khoảng 67 triệu đồng) của một nhân viên văn phòng, cô phải gồng gánh mọi chi phí sinh hoạt của cả gia đình.
“Hồng Kông đắt đỏ lắm. Tiền thuê nhà đã 4.800 đô la Hồng Kông (khoảng 16,2 triệu đồng) mỗi tháng, còn phải chi thêm cho sinh hoạt, đi lại và học phí của cháu. Đến cuối tháng, hầu như chẳng còn dư đồng nào,” bà Vương nói.
Căn hộ Tam thuê thực tế chỉ là một phần tư của một căn hộ lớn đã bị chủ nhà ngăn vách thành bốn phòng nhỏ để cho thuê riêng biệt. Mỗi phòng đều chật chội, thiếu tiện nghi cơ bản như bếp hay không gian sinh hoạt và hầu như không còn chỗ để di chuyển.
“Ban đêm gián bò khắp nơi, không ngủ nổi” bà Vương than thở. “Cháu tôi học lớp 2, rất hiếu động ở trường nhưng về nhà thì chỉ có thể ngồi im chơi điện tử. Tôi lo điều đó ảnh hưởng đến sự phát triển của cháu.”
Giá nhà cao ngất, điều kiện sống tồi tàn
Tình cảnh của gia đình Tam không hề hiếm gặp. Trong hơn một thập kỷ qua, giá bất động sản Hồng Kông liên tục ở mức cao khiến nhiều gia đình thu nhập thấp buộc phải thuê SDU (một căn hộ lớn bị chủ nhà ngăn vách ra thành nhiều phòng nhỏ loại nhà rẻ hơn) nhưng thường ẩm thấp, chật chội và xuống cấp nghiêm trọng.
Một khảo sát của Hiệp hội Tổ chức Cộng đồng (SoCO) từ tháng 5 đến tháng 7 năm nay, thực hiện với 300 người sống trong SDU, căn hộ “hộp diêm” và nhà trên mái, cho thấy:
93% người được hỏi cảm thấy mùa hè năm nay nóng hơn mọi năm. 77% phải dùng điều hòa hoặc quạt để chống nóng. 36% mở cửa sổ để thông gió, nhưng 35,7% không thể mở vì cửa sổ hướng vào giếng trời hoặc không có cửa sổ. 4% sống trong SDU không có cửa sổ.
Ngoài ra, 80% phàn nàn về hóa đơn điện nước cao, với mức trung bình 350 đô la Hồng Kông (khoảng 1,1 triệu đồng) tiền điện và 100 đô la (khoảng 330.000 đồng) nước mỗi tháng, trong khi thu nhập trung bình chỉ 11.500 đô la Hồng Kông (khoảng 38,9 triệu đồng) - chưa bằng một nửa mức trung bình toàn thành phố là 22.500 đô la (khoảng 76 triệu đồng).
Chính phủ ra tay
Trước áp lực dư luận, chính quyền Hồng Kông đã tăng tốc giải quyết vấn đề SDU, đặt mục tiêu xóa bỏ toàn bộ SDU và nhà lồng trước năm 2049.
Một trong những nỗ lực đáng chú ý là sáng kiến “Phòng sinh hoạt cộng đồng”, cung cấp không gian dùng chung miễn phí 24/7 cho cư dân SDU bao gồm bếp, khu giặt, phòng ăn, không gian học tập và sinh hoạt. Tại đây còn có các hoạt động cộng đồng và buổi nói chuyện giúp cư dân cải thiện chất lượng sống và gắn kết xã hội.
Năm 2024, 4 phòng sinh hoạt cộng đồng đầu tiên được mở, 5 phòng mới tiếp tục hoạt động trong năm nay đủ phục vụ ít nhất 4.000 hộ SDU với hơn 610.000 lượt sử dụng mỗi năm.
Tháng 9 vừa qua, chính quyền công bố thêm 6 phòng sinh hoạt cộng đồng, nâng tổng số lên 15, dự kiến hỗ trợ 7.000 hộ gia đình và 1,4 triệu lượt sử dụng/năm.
Cùng lúc đó, Hội đồng Lập pháp đã thông qua Luật Nhà ở Cơ bản, đặt tiêu chuẩn tối thiểu cho các SDU và phạt nặng chủ nhà không đạt chuẩn. Mọi SDU không đạt tiêu chuẩn phải nâng cấp hoặc đóng cửa trước 28/2/2030.
Chính phủ ước tính 30% trong số 110.000 SDU hiện nay cần cải tạo lớn, phần còn lại chỉ cần sửa nhỏ để đạt tiêu chuẩn.
Người thuê lo sợ bị tăng giá
Dù quy định Luật Nhà ở Cơ bản được kỳ vọng giúp cải thiện an toàn và chất lượng nhà ở, nhiều người thuê lo ngại chủ nhà sẽ lợi dụng để tăng giá hoặc đuổi người thuê.
Theo khảo sát của hai nhóm dân sự “Liên minh Quyền Nhà ở Cộng đồng” và “Liên minh Cư dân SDU Hồng Kông”:
33% tin rằng quy định mới sẽ có lợi, giúp minh bạch hóa thị trường.
31% lại cho rằng chính quy định này đã khiến giá thuê tăng và chủ nhà gây áp lực buộc dọn đi.
Một khảo sát khác của Liên đoàn Các khu nhà công cộng Hồng Kông (FPHE) - các khu nhà do chính phủ hoặc các cơ quan liên quan xây dựng và quản lý, cho thuê với giá rẻ cho các gia đình thu nhập thấp - cũng ghi nhận phản ứng tương tự:
Hơn 70% kỳ vọng chính phủ sẽ cải thiện điều kiện sống.
Nhưng 15% cho rằng Luật Nhà ở Cơ bản vẫn không giúp họ sống khá hơn.
Bà Vương nói căn SDU của con gái có cửa sổ nên vẫn đạt tiêu chuẩn Luật Nhà ở Cơ bản nhưng “nếu chủ nhà sửa sang để hợp chuẩn, chắc chắn tiền thuê sẽ tăng, mà người chịu lại là người thuê”.
Ông Anthony Chiu, giám đốc điều hành FPHE, kêu gọi chính quyền giới hạn mức tăng giá thuê không quá 5%, đồng thời hỗ trợ nhà ở chuyển tiếp (loại nhà tạm thời được chính quyền Hồng Kông và các tổ chức phi chính phủ (NGO) xây dựng nhằm giúp người thu nhập thấp có chỗ ở trong lúc chờ) cho người bị ảnh hưởng.
Theo ông Hùng Vĩnh Lạc, giảng viên Đại học Trung Văn Hồng Kông, việc 200.000 người vẫn sống trong SDU giữa một nền kinh tế phát triển là “nghịch lý đáng xấu hổ”. Ông nhấn mạnh truyền thông quốc tế nhiều lần phản ánh hình ảnh này, khiến hình ảnh “thành phố đáng sống” của Hồng Kông bị tổn hại.
“Giải pháp lâu dài là cấm bán hoặc cho thuê những căn hộ quá nhỏ và đẩy nhanh tiến độ xây dựng nhà ở công cộng giá rẻ” ông Hùng nói.
Chính quyền Hồng Kông đã triển khai hàng loạt biện pháp để tăng nguồn cung nhà công (Public Rental Housing - PRH), giúp người thu nhập thấp được dọn vào sớm hơn.
Theo Cục Nhà ở, đến quý II năm nay, thời gian chờ trung bình cho nhà công giảm còn 5,1 năm - mức thấp nhất kể từ 2018.
Một người dân tên Châu Linh, từng sống trong căn SDU khoảng 9 mét vuông ở Sham Shui Po cùng chồng và con trai 8 tuổi, chia sẻ:
“Nay chúng tôi đã chuyển đến căn hộ nhà công rộng hơn 27 mét vuông, thuê chỉ hơn 3.000 đô la (khoảng 10 triệu đồng) /tháng - vừa rộng hơn, vừa rẻ hơn. Cuộc sống dễ thở hơn rất nhiều.”
Châu cho biết nhiều bạn bè cô cũng đã được chuyển sang nhà công, nhưng vẫn mong chính quyền mở rộng hơn nữa nguồn cung, vì nhà tư nhân vẫn vượt xa khả năng chi trả của người dân.
Những giải pháp tình thế
Trong lúc chờ đợi nhà công, nhiều người dân chọn sống tạm tại nhà tạm hoặc nhà công hạng nhẹ.
Nhà công hạng nhẹ được xây dựng bằng công nghệ lắp ghép mô-đun trên các khu đất trống của chính phủ, có thể hoàn thành nhanh, chi phí thấp và ở tạm trong khoảng 5 năm. Chính phủ đặt mục tiêu xây 30.000 căn trong 5 năm, lô đầu tiên đã bàn giao tháng 9 vừa qua.
Đến cuối tháng 8, Hồng Kông có 18.400 căn nhà tạm, dự kiến tăng lên 21.000 căn vào năm 2026, đạt mục tiêu đề ra.
Dù vậy, không ít người vẫn ngần ngại chuyển đến các khu ở tạm, coi đó là “giải pháp nửa vời”, trong khi một số khác xem đây là “nơi trú ẩn an toàn” giữa cơn khủng hoảng nhà ở.
Ông Hùng nhận định, chính quyền đã rời bỏ chính sách “không can thiệp tích cực” lâu nay, chuyển sang vai trò chủ động trong giải quyết vấn đề nhà ở, thông qua việc triển khai nhanh LPH và mở rộng phòng sinh hoạt cộng đồng (CLR). Dù thừa nhận còn nhiều rào cản kinh tế và pháp lý, ông nhấn mạnh chính phủ nên tiếp tục tìm kiếm “giải pháp chi phí thấp, hiệu quả cao” để mang lại thay đổi bền vững.
Từ những căn phòng chỉ đủ đặt một chiếc giường, hàng trăm nghìn người dân Hồng Kông vẫn đang mòn mỏi chờ đợi một mái nhà đúng nghĩa.
Nguồn: Think China