Thương hiệu nước mắm Vạn Vân nổi danh, xuất hiện tại châu Âu những năm đầu thế kỷ 20
Ông Đoàn Đức Ban sinh năm 1899 tại đảo Cát Hải (Hải Phòng), còn gọi là Lý Ban hay Vạn Vân, là người sáng lập thương hiệu nước mắm Vạn Vân – nổi danh toàn xứ Bắc Kỳ trước Cách mạng Tháng Tám 1945.
Chân dung Đoàn Đức Ban.
Xuất thân từ dòng họ Đoàn có gốc Thái Bình và di cư đến Cát Hải lập nghiệp qua nhiều thế hệ, ông kế thừa nghề làm nước mắm truyền thống của gia đình và biến nó thành một ngành kinh doanh bài bản.
Từ đầu thế kỷ 20, khi nghề làm nước mắm tại Cát Hải còn manh mún, Đoàn Đức Ban đã có tầm nhìn vượt thời đại: đưa nước mắm ra khỏi quy mô gia đình, xây dựng thương hiệu.
Quảng cáo nước mắm Vạn Vân.
Ông lập hãng nước mắm Vạn Vân, mở rộng lên Hà Nội. Vào năm 1916, ông thuê cửa hàng trên phố Hàng Hàn (nay là phố Trần Nhật Duật) – vị trí đắc địa gần chợ Đồng Xuân, cầu Long Biên và sông Hồng, giúp sản phẩm nhanh chóng lan tỏa trong giới thành thị.
Hãng nước mắm Vạn Vân.
Đoàn Đức Ban là người tiên phong đóng chai và dán nhãn nước mắm, thay đổi hoàn toàn thói quen tiêu dùng vốn quen mua bán bằng chum, thùng. Ông còn đăng ký bản quyền nhãn hiệu tại Nha Kinh tế Hải Phòng, tạo ra các dòng sản phẩm cao cấp như “Rồng Vàng”, “Con Hổ” và “Lá Cờ”, một tư duy thương mại hiện đại bậc nhất thời bấy giờ.
Với hệ thống 10.000 chum ủ chượp, mỗi chum chứa tới 400 kg cá, Vạn Vân nhanh chóng trở thành cơ sở sản xuất nước mắm lớn nhất miền Bắc, đạt sản lượng tới 1 triệu lít mỗi năm.
Nước mắm Vạn Vân được chế biến từ ba loại cá: cá quẩn cho ra loại mắm thượng hạng, cá nhâm cho loại hai, còn cá tạp dùng để sản xuất mắm phổ thông. Sản phẩm của hãng có đặc điểm nhận diện riêng như màu trắng ngà pha vàng, mùi nhẹ, rất phù hợp với các món ăn đặc trưng của Hà Nội như giò chả, nước dùng phở.
Thương hiệu này còn thiết lập hệ thống đại lý rộng khắp tại các đô thị lớn như Hải Phòng, Hải Dương, Hà Nội, Bắc Ninh, Bắc Giang... Nước mắm làm ra đến đâu tiêu thụ hết đến đó, luôn trong tình trạng “cháy hàng”. Danh tiếng của nước mắm Vạn Vân còn lan tỏa qua văn hóa dân gian bằng câu ca dao: “Dưa La, húng Láng, nem Báng, tương Bần, nước mắm Vạn Vân, cá rô đầm Sét”.
Đỉnh cao là năm 1939, khi Vạn Vân mở đại lý tại Paris (Pháp), xuất khẩu sang châu Âu – một kỳ tích hiếm có đối với doanh nhân Việt Nam đầu thế kỷ XX.
Nguồn gốc của CTCP Chế biến Dịch vụ Thủy sản Cát Hải
Sau khi ông Đoàn Đức Ban qua đời năm 1932, công việc kinh doanh được giao lại cho con trai trưởng Đoàn Đức Trình cùng các em là Đoàn Thị Tề, Đoàn Đức Chuẩn và Đoàn Thị My.
Gia đình Vạn Vân.
Ông Trình đổi tên cơ sở thành Đoàn Vạn Vân, tiến hành cải tiến quy trình sản xuất, thay vì ướp muối một lần như cũ, ông cho ướp 3-4 giúp cá phân hủy nhanh hơn và cho ra nước mắm có hương vị đậm đà hơn. Nhờ đổi mới kỹ thuật, sản phẩm ngày càng được người tiêu dùng ưa chuộng, đưa thương hiệu Vạn Vân bước vào thời kỳ phát triển rực rỡ.
Không chỉ thành công trong kinh doanh, gia đình Vạn Vân còn gắn bó với cách mạng. Cửa hàng tại phố Trần Nhật Duật (Hà Nội) từng được dùng làm cơ sở nuôi giấu cán bộ, trong đó có ông Trần Duy Hưng, người sau này trở thành Chủ tịch Ủy ban Hành chính Hà Nội. Gia đình còn ủng hộ tiền và vàng cho kháng chiến, trong khi Đoàn Đức Trình tham gia tổ tài chính do Nguyễn Lương Bằng phụ trách.
Tháng 4/1945, dù được chính phủ Trần Trọng Kim mời giữ chức Thứ trưởng Kinh tế, ông Trình từ chối, chỉ tham gia Hội đồng Kinh tế Lý Tài Đông Dương. Khi toàn quốc kháng chiến nổ ra, ông lên chiến khu tiếp tục hoạt động tài chính, đồng thời bí mật sáng chế phương pháp cô đặc nước mắm Con Hổ gửi ra chiến khu phục vụ lực lượng kháng chiến.
Sau năm 1954, Đoàn Đức Trình từ chiến khu trở về và tiếp tục điều hành cơ sở Vạn Vân.
Ngày 23/10/1959, Xí nghiệp công tư hợp doanh nước mắm Cát Hải được Ủy ban Hành chính Thành phố Hải Phòng thành lập, quy tụ 48 nhà tư sản, 10 tiểu chủ và 8 cổ đông với tổng vốn hơn 1 triệu đồng (tương đương hơn 41.000 chỉ vàng). Trong đó, gia đình ông Đoàn Đức Trình góp vốn lớn nhất với hơn 5.800 chỉ vàng, ông Trình được cử làm Phó Giám đốc xí nghiệp, đại diện cho giới tư sản hợp tác với Nhà nước.
Về sau, xí nghiệp đổi tên thành Công ty Chế biến Dịch vụ Thủy sản Cát Hải (năm 1995) và trở thành doanh nghiệp đầu tiên của ngành thủy sản Hải Phòng cổ phần hóa (năm 2000) và kinh doanh thương hiệu nước mắm Cát Hải, kế thừa di sản Vạn Vân trăm năm.
Ông Đoàn Đức Trình về hưu năm 1977, sống cùng gia đình người em Đoàn Đức Chuẩn tại Hà Nội và qua đời năm 1989.
Công ty hiện tại ra sao?
Hiện CTCP Chế biến Dịch vụ Thủy sản Cát Hải có trụ sở tại thôn Lục Độ, Đặc khu Cát Hải, Thành phố Hải Phòng. Từ tháng 8/2024, vốn điều lệ của công ty là hơn 35 tỷ đồng. Chủ tịch HĐQT là ông Phạm Văn Nhãn (sinh năm 1954). Tổng số lao động được đăng ký là 195 người.
Công ty đang sản xuất 8 loại sản sản phẩm phục vụ bếp ăn hàng ngày của mọi gia đình như: Nước mắm cá hồi, cá nục, cá quẩn, cá nhâm, cao đạm, mắm cốt, ông sao, 50 đạm đạt theo tiêu chuẩn chất lượng quốc tế ISO 9001: 2008 và chứng nhận sản phẩm OCOP.
Ảnh: Website công ty.
Mỗi năm, nước mắm Cát Hải cung cấp cho thị trường hơn 5 triệu lít. Công ty có hơn 700 đại lý trên khắp các tỉnh, thành phố trong cả nước và được xuất khẩu đến nhiều quốc gia như Trung Quốc, Philippines, Lào hay khu vực Đông Âu và dần mở rộng sang các thị trường Pháp, Canada, Hàn Quốc…