Trong cuộc đua xe điện toàn cầu, Trung Quốc không chỉ về đích sớm hơn mà còn đang quyết định tốc độ, vị thế và luật chơi mới. Từ một quốc gia từng bị xem là “công xưởng giá rẻ” của ngành ô tô truyền thống, Trung Quốc đã vươn lên thành trung tâm đổi mới của ngành xe điện (EV), nơi tốc độ phát triển, chi phí sản xuất và năng lực cạnh tranh vượt xa nhiều nền công nghiệp lâu đời ở châu Âu, Nhật Bản và cả Mỹ – cái nôi của Tesla.
Theo Washington Post, một mẫu xe điện mới tại Trung Quốc thường được phát triển chỉ trong khoảng 18 tháng – nhanh gấp ba lần tốc độ trung bình của các hãng phương Tây. Một giám đốc kỹ thuật của Chery nói với Reuters rằng: “Bạn sẽ không bao giờ đạt tốc độ này nếu làm việc với một hãng xe châu Âu”. Vòng đời phát triển siêu ngắn giúp các hãng Trung Quốc liên tục đưa ra thế hệ EV mới với công nghệ cập nhật hơn, thiết kế trẻ trung hơn và giá thành rẻ hơn – một ưu thế mà các “ông lớn” như Volkswagen, Ford hay General Motors đang cố gắng đuổi theo nhưng ngày càng hụt hơi.
Sự vượt trội của Trung Quốc không chỉ nằm ở tốc độ. Đó là lợi thế tổng hợp của chuỗi cung ứng pin – linh kiện – sản xuất mà không nền kinh tế lớn nào có được. Theo ITIF, Trung Quốc nắm tới 77% công suất sản xuất pin xe điện toàn cầu và hơn 60% lượng xe điện bán ra hằng năm. Trong khi Mỹ vẫn đang tranh luận về việc xây nhà máy lithium, Trung Quốc đã kiểm soát phần lớn tinh luyện lithium, graphite, cathode và anode – những thành phần cốt lõi của pin EV.
Chi phí sản xuất EV tại Trung Quốc do đó thấp hơn đáng kể: giá trung bình một chiếc EV bán tại Trung Quốc năm 2024 chỉ khoảng 34.000 USD, trong khi Mỹ là khoảng 55.000 USD. The Atlantic nhận xét rằng “giá bán rẻ một cách đáng kinh ngạc là thứ mà châu Âu và Mỹ không thể tái tạo trong ngắn hạn”.
Thị trường nội địa khổng lồ tiếp tục là một “phòng thí nghiệm tốc độ cao”. Các thành phố lớn như Thâm Quyến, Hàng Châu, Thượng Hải có hạ tầng sạc được triển khai dày đặc, tạo điều kiện cho hàng chục triệu người tiêu dùng chuyển sang xe điện với tốc độ nhanh chưa từng có. Nhu cầu cao tạo ra cạnh tranh khốc liệt, và chính sự cạnh tranh ấy đã trở thành động cơ để ngành công nghiệp tiến nhanh hơn.
Financial Times ghi nhận rằng “một vòng xoáy đổi mới tàn khốc” đang buộc các hãng phải liên tục giảm giá, nâng cấp phần mềm, tối ưu hóa quy trình sản xuất. Chuyên gia nghiên cứu Michael Dunne bình luận trên Business Insider: “Quá nhiều kỹ sư, quá nhiều doanh nhân, quá nhiều hãng xe đang cạnh tranh trong cùng một thị trường. Đó là điều vừa thúc đẩy đổi mới vừa khiến thị trường trở nên tàn bạo”.
Nhưng đổi lại, tốc độ đổi mới ở Trung Quốc để lại khoảng cách ngày càng lớn giữa họ và phần còn lại của thế giới. Ngay cả Tesla – hãng từng thống trị thị trường EV cao cấp – cũng phải chứng kiến áp lực ngày càng tăng từ BYD, hãng xe điện số 1 Trung Quốc. Reuters cho biết BYD từng bước vượt Tesla về doanh số toàn cầu, đặc biệt trong phân khúc giá rẻ và tầm trung, nhờ chiến lược tự chủ công nghệ pin, sản xuất chi phí thấp và mạng lưới bán hàng phủ rộng. Các hãng non trẻ như NIO, Xpeng, Li Auto và Leapmotor cũng đẩy mạnh cạnh tranh bằng mô hình cập nhật phần mềm, tích hợp AI và phát triển hệ sinh thái dịch vụ gắn bó với người dùng.
Phương Tây đang tụt lại không phải vì thiếu năng lực công nghệ, mà vì họ bị bó buộc trong mô hình sản xuất truyền thống: quản trị cồng kềnh, quy trình phê duyệt kéo dài, hợp đồng lao động cứng nhắc và chuỗi cung ứng phân mảnh. Một giám đốc của Volkswagen thú nhận với Financial Times rằng “tốc độ triển khai công nghệ ở Trung Quốc khiến chúng tôi choáng ngợp. Chúng tôi mất ba năm để đưa một bản cập nhật phần mềm lên xe, còn họ làm điều đó trong vài tháng”.
Ngoài ra, cấu trúc chi phí của châu Âu và Mỹ không cho phép họ bán một mẫu xe điện với giá dưới 25.000 USD mà vẫn có lãi. Trong khi đó, các hãng Trung Quốc sẵn sàng tung ra những mẫu xe dưới 20.000 USD, thậm chí 12.000–15.000 USD – điều tạo ra “áp lực chưa từng có lên ngành ô tô toàn cầu”, theo The Guardian.
Tuy vậy, vị thế dẫn đầu của Trung Quốc cũng đi kèm rủi ro. Một số phân tích từ The Atlantic cảnh báo rằng Trung Quốc đang đối mặt với tình trạng “dư thừa công suất mang tính cấu trúc”, nơi số lượng hãng xe quá nhiều so với nhu cầu thực tế. Khi tốc độ đổi mới quá nhanh, nhiều mẫu xe bị lỗi thời chỉ sau 12–18 tháng. Điều này tạo áp lực lên lợi nhuận, gây ra nguy cơ phá sản hàng loạt trong vài năm tới.
Reuters lưu ý rằng doanh số EV tại Trung Quốc đang tăng chậm lại sau giai đoạn bùng nổ, và chính phủ nước này đã loại ngành xe điện khỏi danh sách “ưu tiên chiến lược” trong kế hoạch 5 năm mới – một tín hiệu cho thấy chu kỳ hỗ trợ mạnh mẽ đã đi đến giai đoạn điều chỉnh.
Dù vậy, Trung Quốc vẫn đang là lực kéo quan trọng nhất của ngành xe điện toàn cầu. Financial Times viết rằng sự phát triển thần tốc của các hãng xe Trung Quốc đang định hình lại tiêu chuẩn toàn cầu về giá, phần mềm, pin và chuỗi cung ứng. Phương Tây nếu muốn tồn tại trong cuộc đua này buộc phải thay đổi.
Trên bình diện rộng hơn, đây không chỉ là cuộc đua công nghệ mà là cuộc đua vị thế kinh tế của thế kỷ 21. Xe điện là nền tảng của công nghiệp tương lai – từ năng lượng sạch, dữ liệu lớn, AI, phần mềm đến chuỗi cung ứng pin. Ai thống trị EV sẽ thống trị phần lớn hệ sinh thái công nghiệp mới. Và hiện tại, Trung Quốc đang dẫn đầu rõ rệt, với khả năng đặt ra nhịp độ mà phần còn lại của thế giới buộc phải theo.
Theo: Rest of Word, Financial Times