Tái cấu trúc quản lý xung đột Nga - Ukraine

Binh sĩ Ukraine khai hỏa pháo tự hành Caesar về phía lực lượng Nga tại một trận địa gần tiền tuyến Pokrovsk, vùng Donetsk, vào ngày 23-11 - Ảnh: REUTERS

Một bước ngoặt quan trọng cho cuộc xung đột trong những ngày qua là các kế hoạch hòa bình do Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) hậu thuẫn, đang gây áp lực rất lớn lên Ukraine.

Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng bất kỳ kế hoạch hòa bình nào hiện nay sẽ không phải là một khoảnh khắc "hòa bình" theo nghĩa lý tưởng, mà đúng hơn là một sự tái cấu trúc để quản lý xung đột.

Thành công ít phụ thuộc vào 28 điểm

Hòa bình và ngừng xung đột là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau và khó song trùng khi hai bên chính tham gia chiến sự đang nằm ở các vị thế khác nhau.

Điểm yếu của Ukraine chính là việc họ có quá nhiều bất lợi từ thực tiễn chiến trường, tình cảnh khốn khó của nền kinh tế và sự kiệt quệ từ bên trong cho đến sức ép từ bên ngoài.

Việc Ukraine chấp nhận bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào, đặc biệt là thỏa thuận liên quan đến nhượng bộ lãnh thổ, sẽ không phải là vấn đề mà Ukraine có nhiều lựa chọn.

Kế hoạch hòa bình 28 điểm, được cho là do các đặc phái viên Mỹ - Nga soạn thảo và đưa cho phía Ukraine trong những ngày qua, có thể nói là một sáng kiến ngoại giao gây nhiều tranh cãi.

Đây là một kế hoạch sâu rộng và chi tiết bao quát việc phân định lãnh thổ, cơ chế an ninh, hệ quả kinh tế, tương lai chính trị của Ukraine và của cả châu Âu.

Tuy nhiên, thành công của một kế hoạch như vậy ít phụ thuộc vào bản thân 28 điểm, mà phụ thuộc nhiều hơn vào sự sẵn lòng của các bên bảo trợ bên ngoài - cụ thể là Mỹ và các cường quốc châu Âu chủ chốt - trong việc bảo đảm các bên tham gia ký kết thực thi các điều khoản của nó.

Họ phải có các công cụ sức mạnh đáng tin cậy để đảm bảo rằng Nga và Ukraine sẽ tuân thủ các điều khoản. Câu chuyện quay về liệu một cường quốc hạt nhân như Nga cảm thấy thoải mái với các sức ép tuân thủ thỏa thuận hòa bình từ Mỹ hay không.

Theo nội dung đề xuất được tiết lộ thì Ukraine được cho là phải nhượng bộ toàn diện bao gồm việc chính thức nhượng lại toàn bộ khu vực Donbass trên thực tế, hạn chế quy mô quân đội và từ bỏ tư cách thành viên NATO.

Đối với nhiều người, điều này tương đương với sự đầu hàng của Ukraine để đổi lấy hòa bình và các đảm bảo an ninh đa phương từ phương Tây mà không cần gia nhập Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).

Tuy nhiên, lịch sử vẫn còn quá mới, đủ để Ukraine vẫn còn nhớ một cách đầy hoài nghi về cam kết của phương Tây. Bản ghi nhớ Budapest năm 1994 cam kết Ukraine giao nộp kho vũ khí hạt nhân để đổi lấy sự đảm bảo an ninh từ Mỹ, Anh và Nga về chủ quyền của mình.

Kết quả là sau đó Ukraine không còn vũ khí hạt nhân, và Kiev cũng không có được đảm bảo chủ quyền và an ninh như được cam kết.

Các kịch bản khả dĩ

Giả sử các bên chịu ngồi xuống và ký kết thỏa thuận thì kịch bản dễ xảy ra nhất là xung đột không kết thúc. Nó chỉ bị đóng băng.

Theo kịch bản này, kế hoạch 28 điểm là quá phức tạp để thực hiện trong một môi trường không có lòng tin giữa các bên. Sau những gì đã xảy ra trong nhiều năm qua từ Hiệp định Minsk I, II (2014, 2015), Bản ghi nhớ Budapest (1994) cho đến nay, thật khó để có lòng tin cậy không chỉ giữa Ukraine và Nga, mà còn giữa hai nước này với Mỹ và EU.

Ngoại trưởng Mỹ bác kế hoạch hòa bình 28 điểm cho Ukraine là do Nga soạn thảoĐỌC NGAY

Theo kịch bản này, các cuộc giao tranh cường độ thấp giữa Ukraine và Nga vẫn tiếp diễn trong nhiều năm. Ukraine hội nhập kinh tế với EU nhưng vẫn nằm ngoài các cấu trúc chính thức của NATO. Nước Nga vẫn tiếp tục bị trừng phạt bởi phương Tây nhưng nền kinh tế vẫn ổn định và không bị ảnh hưởng lớn.

Một kịch bản khác là thỏa thuận sẽ bị phá vỡ chỉ một thời gian ngắn sau khi ký kết.

Một bên cáo buộc bên kia đã vi phạm thỏa thuận, tạo cớ để trì hoãn việc tuân thủ của chính họ. Lệnh ngừng bắn bị phá vỡ.

Nỗ lực ngoại giao bị mất uy tín và thiếu hiệu quả. Chiến tranh có thể tiếp tục với cường độ cao hơn và khốc liệt hơn khi cả hai bên chỉ lợi dụng thời gian tạm ngừng bắn để tái vũ trang.

Điều này cực kỳ nguy hiểm vì nó cho thấy ngoại giao là vô ích, và giải pháp quân sự trên chiến trường mới là lời giải xác thực cho cuộc xung đột Ukraine.

Một kịch bản cũng nhiều khả năng xảy ra là chính quyền Ukraine chấp nhận rằng họ không thể lấy lại toàn bộ lãnh thổ bằng quân sự trong ngắn hạn.

Họ phải thỏa hiệp để nền kinh tế Ukraine hội nhập vào EU và tái thiết đất nước. Họ vẫn giữ niềm hy vọng rằng các vùng lãnh thổ bị Nga chiếm đóng vẫn chưa được chính thức công nhận theo luật pháp quốc tế là của Nga dù trên thực tế nằm dưới sự kiểm soát của nước này.

Ít nhất là dù cho kịch bản thế nào, chính quyền Tổng thống Trump được "ghi công" vì đã cố gắng đạt được thỏa thuận chấm dứt xung đột thông qua đàm phán và con đường ngoại giao. Nước Mỹ cũng không quên ghi trong đề xuất 28 điểm rằng họ phải được hưởng lợi từ việc tái thiết Ukraine.

Mỹ nói Ukraine thấy 'lợi ích quốc gia' trong kế hoạch hòa bình mới

Nhà Trắng cho biết Ukraine thấy dự thảo kế hoạch hòa bình sau khi sửa đổi 'phản ánh lợi ích quốc gia của mình' trong đó.