Hệ quả tâm lý khủng khiếp từ video bạo lực, tiêu cực

Giới trẻ có tâm lý dễ truy cập nội dung gây sốc, chưa được kiểm chứng. Ảnh minh họa: New York Times.

Khi sử dụng Internet, người dùng dễ cuốn vào nội dung bạo lực hoặc tiêu cực, được ngụy trang dưới vỏ bọc tin tức giật gân, dễ gây tò mò.

Nội dung dẫn dụ với hình thức gây tò mò xuất hiện phổ biến trên Internet là khởi đầu của nhiều vụ lừa đảo trực tuyến. Tâm lý sợ bỏ lỡ khiến nhiều người nhấn vào đường link dù chưa kiểm tra độ xác thực.

Theo các chuyên gia, tin giả và “giật tít” thường khai thác sự tò mò và nỗi sợ của con người. Khi nhấn vào link mà không đánh giá kỹ càng, người dùng có thể đối mặt nguy cơ lừa đảo. Đáng lo ngại hơn khi các nội dung thường lan truyền rất nhanh, mức độ ảnh hưởng lớn, có thể để lại hậu quả tâm lý nặng nề cho người xem.

Hệ quả tâm lý khi xem nội dung gây sốc

Thống kê từ Viettel Security cho thấy gần 4.000 tên miền lừa đảo và 877 website giả mạo bị phát hiện tại Việt Nam trong quý III/2025, tăng khoảng 300% so với cùng kỳ năm ngoái. Số lượng tài khoản cá nhân bị đánh cắp đạt 6,5 triệu, tăng 64% so với quý trước.

Theo TS Sreenivas Tirumala, giảng viên cấp cao ngành Công nghệ thông tin tại RMIT Việt Nam, giới trẻ là nhóm đối tượng bị nhắm đến thông qua các ứng dụng “lợi ích miễn phí”, chẳng hạn như sửa ảnh AI, phần mềm “xem ai đã ghé thăm trang cá nhân” hay công cụ tìm kiếm mã giảm giá.

“Những ứng dụng này được dùng để thu thập thông tin đăng nhập, sau đó bán trên chợ đen và có thể bị sử dụng để chiếm đoạt tài khoản nhằm tống tiền”, TS Tirumala nhấn mạnh.

Trong khi thiệt hại tài chính diễn ra ngay lập tức, tác động tâm lý với giới trẻ có thể tồn tại dai dẳng. ThS Vũ Bích Phượng, giảng viên ngành Tâm lý học tại RMIT Việt Nam, cho rằng việc tiếp xúc nội dung tiêu cực trên mạng xã hội, gặp lừa đảo gây thiệt hại tài chính và xâm phạm quyền riêng tư, có thể gây trải nghiệm khốc liệt với thanh thiếu niên.

“Các em không còn nhỏ để được cha mẹ bảo vệ hoàn toàn, nhưng cũng chưa đủ trưởng thành để hiểu những nội dung gây sốc, cũng như tự xử lý các hậu quả từ việc bị lừa”, ThS Phượng chia sẻ.

Xem nội dung gây sốc hoặc bị lừa có thể để lại di chứng tâm lý lâu dài với người trẻ. Ảnh minh họa: Pexels.

Phần lớn thời gian, giới trẻ sử dụng mạng xã hội cho những điều tích cực như giải trí và kết nối bạn bè. Do đó, vô tình tiếp cận nội dung tiêu cực khiến các em dễ rơi vào hoang mang, căng thẳng, lo âu trong lúc vẫn phải loay hoay với những khó khăn khác của đời sống thực.

Trong một số trường hợp nghiêm trọng, TS Gordon Ingram, giảng viên ngành Tâm lý học tại RMIT Việt Nam, cảnh báo dạng tổn thương mang tên “sang chấn thứ cấp”. Ví dụ, người trẻ có thể chịu cú sốc tâm lý tương tự lính cứu hỏa tại hiện trường tai nạn chỉ bằng việc vô tình mở video bạo lực.

Theo TS Ingram, hiện tượng này thường gặp ở các nhóm nghề nghiệp như nhà trị liệu tâm lý, lực lượng ứng cứu hoặc nhà báo, những người phải tiếp xúc trực tiếp với trải nghiệm sang chấn của người khác.

“Với người trẻ, việc vô tình nhấp vào đường link hoặc mở file đính kèm thậm chí dễ tổn thương hơn, bởi họ chưa đủ trải nghiệm sống hoặc kỹ năng để đối mặt những nội dung gây sốc như vậy”, ông nhấn mạnh.

Các triệu chứng của sang chấn tâm lý rất giống rối loạn stress sau sang chấn (PTSD), gồm ý nghĩ xâm nhập ngoài ý muốn, trạng thái cảnh giác cao độ/lo âu thường trực, rối loạn giấc ngủ, tê liệt cảm xúc và sự thay đổi trong cách nhìn nhận thế giới, khiến người trẻ cảm thấy mọi thứ tăm tối hơn hoặc dần chai lì trước bạo lực.

“Vấn đề càng nghiêm trọng hơn khi thuật toán lặp đi lặp lại của mạng xã hội liên tục đẩy những nội dung tương tự, vô tình củng cố hành vi lướt mạng không ngừng để tìm kiếm cảm xúc mạnh, kể cả khi trải nghiệm đó gây khó chịu”, TS Ingram nói thêm.

Trang bị kỹ năng phân tích, đánh giá thông tin

Dù không phải tương tác nào trên mạng xã hội cũng tiêu cực, trẻ em, thanh thiếu niên và người trẻ rất dễ tổn thương trước nội dung độc hại. Nguyên nhân bởi phần lớn hoạt động trực tuyến không được quy định độ tuổi và giám sát. Trong khi các nền tảng số phát triển liên tục, nhiều người chưa theo kịp hiểu biết về truyền thông.

Từ ngày 10/12, Australia sẽ cấm trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội. Một số quốc gia như Đan Mạch, Malaysia cũng xem xét quy định tương tự. Tuy nhiên, các tổ chức như UNICEF đặt câu hỏi liệu cấm đoán có phải giải pháp tối ưu. Đây cũng là bài học cho những quốc gia như Việt Nam.

“Việt Nam cần xem xét giải pháp để mạng xã hội trở thành công cụ hữu ích cho người đã sẵn sàng về mặt tâm lý và có đủ kỹ năng tiếp nhận thông tin, thay vì chỉ có lợi cho các tập đoàn công nghệ lớn hoặc đối tượng lừa đảo trên mạng”, ThS Vũ Bích Phượng nhấn mạnh.

Kỹ năng và công cụ là những biện pháp cần thiết để phòng tránh hậu quả đáng tiếc. ThS Lương Vân Lam, giảng viên ngành Truyền thông chuyên nghiệp tại RMIT Việt Nam, cho rằng kỹ năng tiếp nhận thông tin của người trẻ còn “khá bản năng”, dễ bị cuốn hút bởi nội dung giật gân và bí ẩn, nhanh chóng chia sẻ với những người xung quanh.

Một số quốc gia xem xét quy định cấm thanh thiếu niên sử dụng mạng xã hội. Ảnh: Reuters.

Theo ThS Lam, điều này xuất phát từ cơ chế thiên kiến tiêu cực, xu hướng chú ý đến các mối nguy và cảnh báo người xung quanh để tồn tại và tự bảo vệ.

Tuy nhiên, nhiều bạn trẻ chỉ dùng ở bước tiếp cận rồi chia sẻ, bỏ qua giai đoạn quan trọng khi tiếp nhận thông tin gồm phân tích và đánh giá. Việc chia sẻ trước, kiểm chứng sau được thúc đẩy bởi mong muốn thể hiện bản thân “biết chuyện nhanh”, muốn cảnh báo cho cộng đồng, hoặc đơn giản là tham gia thảo luận các chủ đề hot.

“Trong bối cảnh hiện nay, đặc biệt với môi trường số nơi thông tin lan truyền nhanh chóng, thay vì xem, đọc, lướt một cách vội vã, chúng ta cần dừng lại để đánh giá thông tin trước khi tin tưởng và chia sẻ”, ThS Lam nhấn mạnh.

Đại diện RMIT Việt Nam chia sẻ bộ quy tắc đánh giá CRAAP để bảo vệ cộng đồng trước nội dung gây sốc, khó xác thực.

Thay vì tin và chia sẻ vội vã, người dùng có thể dừng lại để đánh giá 5 yếu tố: Tính cập nhật (Currency) xem thông tin có mới không, tính phù hợp (Relevance) liệu có liên quan đến chủ đề đang tìm kiếm, mức độ uy tín (Authority) xem ai là người đưa thông tin, mức độ chính xác (Accuracy) về việc kiểm chứng hay có thể đối chiếu, cuối cùng là mục đích (Purpose) xem nội dung được tạo và chia sẻ để làm gì, có động cơ phía sau hay không.

Một số công cụ cũng có thể giúp kiểm chứng thông tin và phát hiện đe dọa, chẳng hạn như Bitdefender Link Checker để kiểm tra URL, chatbot Bitdefender Scamio phân tích email, hình ảnh. Tại Việt Nam, ứng dụng nTrust của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia giúp kiểm tra các liên kết, mã QR và số tài khoản đáng ngờ.

TS Jeff Nijsse, giảng viên cấp cao ngành Kỹ thuật phần mềm tại RMIT Việt Nam, chia sẻ thêm về việc xác nhận với người gửi nếu nhận file hoặc liên kết không rõ ràng. Tránh mở file PDF hoặc Microsoft Word từ nguồn chưa xác thực. Trong công việc, có thể chuyển tiếp tin nhắn, email đến bộ phận IT để kiểm tra tính an toàn.