Hệ thống tàu điện ngầm ở Paris (Pháp) là một trong những mạng lưới bận rộn nhất thế giới, mỗi ngày phục vụ hơn 4 triệu lượt khách, kết nối khoảng 16 tuyến cùng hơn 300 nhà ga khắp thành phố.
Với người Paris cũng như du khách, mỗi chuyến tàu không đơn thuần là phương tiện di chuyển, mà còn là một hành trình thị giác giàu cảm xúc - nơi lịch sử, nghệ thuật và nhịp sống đô thị hòa quyện, kể nên câu chuyện tình rất riêng về “đường sắt ngầm” của kinh đô ánh sáng.
Tàu điện ngầm tại thủ đô Paris là phương tiện di chuyển chính. (Ảnh: Stephen Alvarez)
Sự ra đời của nhà ga đầu tiên
Câu chuyện bắt đầu từ ga Châtelet, nằm dưới quảng trường St. Opportune - trái tim của Paris. Đây là một trong những nhà ga đầu tiên của tuyến tàu điện ngầm tại Paris, đưa vào hoạt động từ năm 1900.
Trải qua hơn một thế kỷ, ga Châtelet trở thành nút giao thông ngầm lớn bậc nhất thế giới, nơi hội tụ 5 tuyến metro cùng 3 tuyến tàu ngoại ô. Đáng chú ý, một trong những mái vòm nguyên bản của nhà ga vẫn được bảo tồn, mang đậm dấu ấn kiến trúc Art Nouveau - phong cách đặc trưng của hệ thống metro Paris thời kỳ đầu.
Theo tác giả Mark Ovenden, nét kiến trúc này là kết tinh từ tài năng của Hector Guimard, khi đó còn là một kiến trúc sư trẻ đầy sáng tạo. Ông đưa ra ý tưởng sử dụng sắt rèn chạm khắc tinh xảo, tạo nên những cấu trúc uốn lượn mềm mại, gợi cảm giác như đang “mọc lên” một cách tự nhiên. Các chi tiết ấy gợi liên tưởng đến sự phát triển của cây cối và thực vật, mang vẻ đẹp hữu cơ, đồng thời thể hiện tư duy kiến trúc táo bạo, đi trước thời đại.
Mark Ovenden, đồng tác giả cuốn "Paris Underground: The Maps, Stations and Design of the Metro" (Tàu điện ngầm Paris: Bản đồ, nhà ga và thiết kế của Metro) cho rằng chính sự đối lập giữa những lối vào metro được trang trí cầu kỳ và vẻ trang nghiêm của đại lộ xung quanh tạo nên cho Paris cảm giác gần gũi với thiên nhiên.
Theo ông, yếu tố này góp phần lý giải vì sao người dân thủ đô nước Pháp nhanh chóng dành tình cảm cho hệ thống tàu điện ngầm của mình. “Chúng thực sự độc đáo”, Ovenden nhấn mạnh.
Trở lại cuối thế kỷ XIX, Paris từng bị xem là chậm chân so với London hay New York trong việc phát triển mạng lưới tàu điện ngầm. Tại Triển lãm Thế giới năm 1889, sự kiện đánh dấu sự ra đời của Tháp Eiffel nhưng du khách vẫn phải di chuyển bằng ngựa và xe ngựa, một hình ảnh bị xem là kém hiện đại và gây không ít bối rối cho thành phố.
Chính áp lực đó đã thúc đẩy Paris gấp rút hoàn thành Tuyến số 1 để kịp phục vụ Hội chợ Thế giới năm 1900. Chỉ trong vòng 20 tháng thi công, tuyến metro đầu tiên ra đời, kết nối hầu hết những địa điểm quan trọng và mang tính biểu tượng của thủ đô.
Lối xuống tàu điện ngầm giữa lòng thủ đô Paris. (Ảnh: Stephen Alvarez)
Trạm ma
Điều khơi gợi trí tò mò lớn nhất đối với những người say mê tàu điện ngầm Paris chính là hệ thống nhà ga bị bỏ hoang nằm sâu dưới lòng đất. Hàng chục nhà ga trong số này bị đóng cửa từ thời Thế chiến II, khi chúng được trưng dụng làm hầm trú bom. Cho đến nay, các đoàn tàu Metro vẫn lướt qua những không gian trống vắng ấy mà không dừng lại, tạo nên cảm giác huyền bí chẳng khác nào “bóng ma” của một huyền thoại đường sắt dưới lòng thành phố.
Julian Pepinster, đồng tác giả cuốn "Paris Underground" cùng Ovenden, hiện là người dẫn các tour khám phá hệ thống tàu điện ngầm Paris. Với vai trò là thành viên bộ phận an toàn của Công ty Vận tải Công cộng Paris (RATP), ông còn giữ chìa khóa của một trong những “nhà ga ma” nổi tiếng nhất - ga St. Martin, nơi đóng cửa và bị lãng quên suốt hơn 60 năm qua.
Dù bị bỏ hoang nhưng không gian nơi đây vẫn được chiếu sáng đầy đủ, song cảnh một nhà ga tàu điện ngầm rộng lớn hoàn toàn vắng bóng người vẫn tạo cảm giác vừa lạ lẫm vừa ám ảnh. Dù nhiều mảng tường bị vẽ bậy và xuống cấp theo thời gian, nhưng dấu tích của một thời kỳ khác vẫn còn hiện diện.
"Điều thực sự kỳ lạ khi đi bộ ở đây là khi bạn nhìn xung quanh, ngoài những hình vẽ graffiti, bạn còn nhận ra mình đang ở trên sân ga tàu điện ngầm Paris bình thường. Ngay phía bên kia bức tường này, được xây dựng sau khi nhà ga đóng cửa là nơi tàu đang chạy. Và nếu bạn nhìn ra ngoài cửa sổ khi đang trên một chuyến tàu đi từ Republique đến Strasbourg-Saint-Denis, bạn có thể thấy mình đang đi qua một nhà ga cũ", Ovenden nói.
Một mối tình thời niên thiếu
Thuở nhỏ, Pepinster và Ovenden có lẽ cũng giống như Adrien Venturi - cậu bé 11 tuổi mê tàu điện ngầm từ khi mới lên ba. Adrien có thể kể vanh vách mọi thứ về hệ thống metro Paris, từ lịch sử hình thành đến từng nhà ga.
Triển lãm ảnh của nhiếp ảnh gia Reza Deghati tại ga tàu điện ngầm Luxembourg. (Ảnh: Stephen Alvarez)
Ngồi trong căn hộ của gia đình gần ga La Motte-Piquet, cậu say sưa nói về sức hút đặc biệt của thế giới dưới lòng đất. Với Adrien, tàu điện ngầm không chỉ là phương tiện di chuyển mà là một không gian đầy mê hoặc.
“Đó là một nơi kỳ diệu. Bạn bước vào bằng một lối cửa, đi ra bằng một lối khác, xuống bằng thang máy rồi lại lên bằng thang cuốn", Adrien cho hay.
Adrien thừa nhận không có nhiều người xung quanh chia sẻ niềm đam mê đặc biệt này. Thế nhưng, tại trường học, sự am hiểu của cậu trở nên quen thuộc với thầy cô. Mỗi khi tổ chức các chuyến đi, họ thường tìm đến Adrien để xin lời khuyên về lộ trình, điểm lên tàu hay nơi chuyển tuyến. “Họ biết tôi là ‘chuyên gia’ về tàu điện ngầm” , Adrien nói và không giấu được niềm tự hào.
Ở tuổi 11, Adrien trông nhỏ bé hơn so với các bạn đồng trang lứa và thoáng nét giống nhân vật Harry Potter. Cặp kính trên gương mặt càng làm nổi bật vẻ tò mò và lanh lợi của cậu bé. Trước khi khởi hành, Adrien cẩn thận tính toán lộ trình ngay trên tấm lót bàn in bản đồ tàu điện ngầm. Chỉ ít phút sau, cậu tự tin đóng vai người dẫn đường, đưa mọi người đến Tuyến 14 - tuyến metro mà cậu yêu thích nhất.
Tuyến 14 chạy theo trục đông - tây, kết nối nhiều nhà ga đường sắt lớn bậc nhất của Pháp. Theo Adrien, các đoàn tàu ở đây di chuyển nhanh hơn nhờ khoảng cách giữa các ga được thiết kế xa hơn so với nhiều tuyến khác. Nhưng tốc độ không phải là lý do duy nhất khiến cậu say mê tuyến này.
Adrien đặc biệt ấn tượng với sự hiện đại của hệ thống, từ những cánh cửa đôi giúp hành khách lên xuống thuận tiện cho đến không gian nhà ga rộng rãi, sáng sủa. “Không phải ga nào cũng sạch sẽ và sáng như thế này”, cậu nhận xét.
Dù vận hành trơn tru, mạng lưới tàu điện ngầm Paris vẫn luôn trong tình trạng quá tải, đặc biệt tại khu vực trung tâm thành phố. Mỗi ngày, khoảng 600 nhân viên soát vé phối hợp đưa hàng trăm nghìn lượt hành khách di chuyển qua hơn 300 nhà ga.
Song song với đó, hệ thống hầm ngầm cũng đang được mở rộng ở các khu vực ngoại vi phía bắc và phía nam, kéo dài từ Aubervilliers đến Porte d’Orléans nhằm đáp ứng nhu cầu đi lại ngày càng tăng.