Mùa hè năm nay, khi Mark Zuckerberg đang chật vật lôi kéo một nhà nghiên cứu trí tuệ nhân tạo hàng đầu từ đối thủ OpenAI thì anh nghe tin ứng viên bị ốm. Ngoài lời đề nghị mức lương “trên mây”, tỷ phú công nghệ còn thêm một “đòn” cá nhân: Đích thân mang súp tự nấu đến tận nơi thăm vị ứng viên này.
NHÀ KIẾN TẠO CÔNG NGHỆ
Những cú chạm tinh tế từ một trong những người giàu nhất thế giới chỉ là một mảnh ghép trong “canh bạc” không khoan nhượng mà Zuckerberg đặt cược năm nay: Biến nền tảng mạng xã hội của mình từ kẻ tụt hậu AI thành người dẫn đầu.
Trong cuộc chạy nước rút để xây dựng thứ anh gọi là “siêu trí tuệ cá nhân” và ganh đua với OpenAI và Google, Zuckerberg đang đổ hàng chục tỉ USD vào hạ tầng để hiện thực hóa tham vọng, đồng thời săn nhân tài bằng các gói đãi ngộ khổng lồ.
Để “dọn đường” cho tham vọng thống trị và tránh rào cản pháp lý, Zuckerberg còn công khai làm hài long ông Donald Trump, hết lời khen ngợi tổng thống Mỹ và nới lỏng các quy tắc kiểm duyệt nội dung nhằm xoa dịu lo ngại của phe MAGA về kiểm duyệt.
Nếu thành công, cú đẩy AI này có thể siêu nạp cỗ máy lợi nhuận vốn đã “béo bở” của Meta và trả lại cho Zuckerberg danh xưng “nhà kiến tạo công nghệ” sau khi nỗ lực xây metaverse đầy avatar thất bại và khiến Phố Wall khó chịu.
Nhưng chiến lược này cũng tạo ra sự “say sóng” trong nội bộ công ty Thung lũng Silicon, khi nhân viên phải hứng chịu chuỗi sa thải, tái cấu trúc, đảo vị trí lãnh đạo, một trong những giai đoạn biến động nhất trong 20 năm tồn tại.
Nhà đầu tư cũng ngày càng sốt ruột. Chi tiêu vốn năm 2025 của Meta dự kiến ít nhất 70 tỉ USD, tăng từ 39 tỉ USD năm trước, và công ty đã bắt đầu dùng các nước đi tài chính phức tạp để trả cho trung tâm dữ liệu và chip mới, từ phát hành trái phiếu doanh nghiệp đến vay tín dụng tư nhân.
Trong kỳ công bố kết quả tháng 10, vị sếp lớn của Meta này thông báo kế hoạch tăng chi cho AI năm sau có thể vượt 100 tỉ USD nhưng không nói rõ công nghệ sẽ tích hợp ra sao vào hệ sinh thái mạng xã hội hiện có và kiếm tiền thế nào. Cổ phiếu Meta mất hơn 10%, thổi bay trên 208 tỉ USD vốn hóa.
Năm 2026 có thể là lúc tầm nhìn AI của Zuckerberg “hóa hiện thực” hoặc vỡ vụn dưới áp lực. Phòng thí nghiệm nghiên cứu tinh nhuệ mới nở của Meta đặt mục tiêu tung ra một mô hình AI mới trong quý I năm sau. Mô hình có mật danh nội bộ là Avocado, sẽ được xây lại từ đầu, thay vì là bản lặp tiếp theo của dòng Llama - thứ đã “đuối” hơn đối thủ năm nay ở nhiều hạng mục.
Công ty (từ chối bình luận cho bài viết này) đặt mục tiêu Avocado đạt hiệu năng ngang Google Gemini 2.5 tại thời điểm ra mắt, và bắt kịp Gemini 3 vào mùa hè. Gemini 2.5 ra mắt tháng 3 năm nay, còn Gemini 3 trình làng tháng 11 với nhiều lời khen, được xem là vượt ChatGPT của OpenAI.
Dù thế nào, Avocado cũng phải đủ “sắc” để cạnh tranh với loạt model mới từ Google, OpenAI và Anthropic, nếu không, những nhân sự “siêu sao” mà Zuckerberg cất công “cướp về” có thể lại bỏ đi.
“Mark Zuckerberg thích chơi poker mức đặt cược cao. Người khác chơi ở Las Vegas còn anh ấy chơi bằng chính công ty của mình”, một cựu lãnh đạo Meta từng làm sát cánh với Zuckerberg nói. “Mark rất nhạy khi thị trường đổi chiều và xoay trục rất nhanh để bắt kịp. Lần này anh ấy đang ‘mua đà’. Tôi sẽ dè chừng khi đánh cược rằng anh ấy không thể vận dụng nguồn lực để thắng. Có ‘vô địch’ không thì chưa chắc. Nhưng chắc chắn anh ấy sẽ không thua”.
Tuyên bố năm ngoái của Zuckerberg rằng muốn nhanh chóng trở thành người dẫn dắt AI đã sớm không như kỳ vọng.
Tháng 4/2025, nền tảng mạng xã hội ra mắt Llama 4, bản mới nhất của mô hình ngôn ngữ lớn mã nguồn mở, cũng là “bộ não” của chatbot Meta AI, với rất nhiều phô trương.
Nhưng mô hình kém hơn sản phẩm của OpenAI và Google ở các tác vụ như lập trình và giải quyết vấn đề phức tạp. Công ty còn bị tố gửi một bản tùy biến để đi thi đánh giá của bên thứ ba.
Cú ngã đó là đòn bẽ mặt với kế hoạch đặt AI làm trung tâm tương lai Meta của Zuckerberg. Theo nhiều nhân sự hiện tại và cả những người cũ, cũng như những người trong ngành, một số đổ lỗi chất lượng dữ liệu huấn luyện; số khác cho rằng nhóm đã không áp dụng quy trình kiểm thử đủ khắt khe. Cũng có vấn đề văn hóa và tổ chức: “Phe nghiên cứu” chia rẽ về quyết định; đội nghiên cứu và sản phẩm không ăn khớp; hoặc thiếu hẳn lãnh đạo AI chủ chốt.
Tijmen Blankevoort, nhà nghiên cứu AI rời Meta mùa hè này, mô tả công ty khi đó “tầm nhìn lắc lư, khó tạo cảm hứng để đội ngũ nhiệt tình bám theo” và “bất ổn trong phân công, khiến kinh nghiệm không tích tụ và kết tinh theo thời gian”.
Một người nội bộ khác nói: “Công cụ và sản phẩm bị manh mún do quá nhiều team đẩy sản phẩm của mình, không ai thật sự nghĩ chúng kết nối với nhau thế nào”.
Để gỡ lại thế cờ, Zuckerberg, vốn nổi tiếng “dán mắt” vào những dự án anh chọn, đến mức lãnh đạo gọi là “Con mắt Sauron” đã nâng mức tham vọng. Mục tiêu tổng thể, anh viết trong một bản memo tháng 7 là theo đuổi “siêu trí tuệ cá nhân”, tức AI vượt trí tuệ con người, có thể “nhét vừa túi”.
Đặc biệt, anh định hướng công nghệ này cho những nhu cầu “quan hệ, văn hóa, sáng tạo, giải trí” nhiều ngang với năng suất và các “bài toán lớn”.
Trong cuộc phỏng vấn và podcast, anh dẫn nghiên cứu cho thấy người Mỹ trung bình có chưa đến ba người bạn “thật” nhưng lại mong con số này gấp năm lần. Lời giải, theo Zuckerberg, là Meta sẽ cung cấp AI đồng hành, vừa là “bạn”, vừa là thư ký, trợ lý mua sắm.
Về lâu dài, anh muốn gắn chặt công nghệ này vào kính thông minh tương lai của Meta, có màn hiển thị AR để người đeo tương tác liền mạch với thế giới xung quanh.
Dù Meta đã có Ray-Ban smart glasses bản đơn giản và các mẫu thử AI glasses cao cấp hơn, anh hy vọng các bản nâng cấp sau này sẽ một ngày thay thế iPhone của Apple và Android của Google như nền tảng tính toán chủ đạo.
Để hiện thực hóa giấc mơ mới, Zuckerberg đi theo hai mũi tên.
Thứ nhất, anh mở cuộc “blitzkrieg” tuyển dụng nhân tài AI: Hàng trăm ứng viên từ OpenAI, Anthropic, Apple, Google, Microsoft bị nhắm tới trong mùa hè cho đội VIP AI mới, với gói lương thưởng và tiền “ký hợp đồng” có thể lên tới 100 triệu USD.
Chiến lược này đánh dấu sự rời bỏ “Friends of Zuckerberg” (FoZ), tức là những cánh tay thân tín từ thời startup để đón lớp lãnh đạo “AI-native” mới, máu lửa hơn.
Để chỉ huy toàn bộ mảng AI (được đổi tên thành Meta Superintelligence Lab), tháng 6 Zuckerberg tuyển Alexandr Wang, tỉ phú 28 tuổi, nhà sáng lập startup gán nhãn dữ liệu Scale AI. Wang cũng đứng đầu TBD Lab bí mật, tập trung phát triển các mô hình AI “biên” (frontier) mới.
Phần “đóng gói” các mô hình vào sản phẩm Meta do Nat Friedman, nhà đầu tư nổi tiếng ở Thung lũng Silicon và cựu CEO GitHub, đảm trách. Meta chi 14 tỉ USD cho 49% Scale của Wang và 49% NFDG - nhóm đầu tư của Friedman.
Một studio thiết kế mới tập trung nhúng AI vào phần cứng như kính thông minh được dẫn dắt bởi Alan Dye, sếp thiết kế cấp cao của Apple. Công ty cũng nghiêng hẳn sang chiến lược “mua hơn tự xây”, tức là mua vài startup AI nhỏ (mảng wearable), ký hợp tác để cấp phép công nghệ như video AI của Midjourney, và dùng mô hình của đối thủ nội bộ để tăng tốc việc của chính mình.
Dù một số nội bộ chào đón “năng lượng” mới gần với tinh thần “hardcore” kiểu Elon Musk, nứt rạn đã xuất hiện ở tầng lãnh đạo. Nhưng sự căng thẳng lại đang âm ỉ xuất hiện giữa Wang và Zuckerberg.
Wang nói với người thân cận rằng anh bị kiểu “vi mô hóa” của Zuckerberg trong công việc AI “nghẹt thở”. Nội bộ cũng có người hoài nghi Wang “đuối” khi quản trị tổ chức lớn, lại xuất thân từ dịch vụ dữ liệu AI chứ không phải nhà nghiên cứu thúc đẩy đột phá kỹ thuật.
Friedman cũng chịu sức ép ngày càng lớn từ Zuckerberg phải giao sản phẩm AI nhanh hơn. Một số người trong đội ông bực vì thấy Vibes, nguồn cấp video do AI tạo của Meta bị thúc ra quá vội để “đón đầu” Sora của OpenAI.
“Một tân binh như Meta ở mảng này thì không dễ. Rất ít người mới vào đã nắm vị trí lãnh đạo, và đây vốn là nơi trọng thâm niên”, một cựu nội bộ rời gần đây nói. “Khi là ‘bạn của Zuck’ thì bạn có nhiều không gian mắc lỗi hơn”.
Cùng lúc, công ty vừa cắt 600 người từ đội AI, nói rằng để tăng tốc quyết định. “Họ muốn đổi thành sự linh hoạt ra thị trường nhanh, đọc tín hiệu thị trường khi nó đổi rất nhanh”, Arun Chandrasekaran, nhà phân tích AI tại Gartner nhận định.
Với “cựu thần”, 2025 là năm phải thích nghi. Khi tầm nhìn và dàn lãnh đạo mới rõ hình, nhiều tên tuổi rời đi, gồm cả một số FoZ. Gần đây, tổng cố vấn lâu năm Jennifer Newstead bị đối thủ truyền kiếp Apple “rút ruột”; giám đốc doanh thu John Hegeman cũng thông báo rời để lập startup.
Cùng lúc, “huyền thoại” khoa học AI và chủ nhân Turing Award Yann LeCun rời để lập sáng kiến AI mới. Ông khó chịu khi phải báo cáo cho Wang, theo hai nguồn tin, và mảng nghiên cứu dài hạn của ông bị ảnh hưởng nặng bởi đợt cắt giảm vừa qua. Một số lính mới cũng không trụ: Clara Shih, lãnh đạo mảng business AI, “bốc” từ Salesforce vừa rời chỉ sau chưa đầy một năm.
Song song “tuyển thần tốc”, Zuckerberg mở vòi tiền xây trung tâm dữ liệu khổng lồ chạy chip đắt đỏ, leo thang chi tiêu hạ tầng AI.
LO NGẠI
Nhà đầu tư trừng phạt Meta vì “vung tay”. Cổ phiếu giảm mạnh khoảng 17% trong tháng 11 vì lo ngại dòng tiền tự do teo tóp (dự kiến từ 54 tỉ USD xuống 20 tỉ USD năm nay).
“Đến cuối năm sau, nếu muốn giữ mức capex tương tự, họ sẽ ăn sạch dòng tiền tự do hoặc phải vay nợ thêm”, Uday Cheruvu—PM/analyst tại Harding Loevner (đang nắm Meta) nói.
Meta trở nên táo bạo và thử nghiệm hơn về tài chính. Cuối tháng 10, công ty huy động 30 tỉ USD, một trong những đợt phát hành trái phiếu doanh nghiệp lớn nhất lịch sử Mỹ để tài trợ hạ tầng.
Họ cũng vay thêm 27 tỉ USD từ thị trường tín dụng tư nhân cuối 2025, khoản tín dụng tư nhân lớn nhất từng có để xây siêu hub trung tâm dữ liệu Hyperion đa gigawatt ở Louisiana. Để giữ khoản vay ngoài bảng cân đối, thương vụ được thực hiện qua SPV do Blue Owl Capital sở hữu 80%. SPV sẽ xây và sở hữu Hyperion; Meta thuê và vận hành, tiền thuê dùng để trả lãi khoản nợ.
Bằng cách để nợ “off-balance sheet”, Meta giữ được xếp hạng tín nhiệm cao. Nhưng nhà đầu tư từng cảnh giác với kiểu tài trợ này.
Cổ phiếu Meta bật tăng tới 7% khi xuất hiện tin công ty chuyển ngân sách khỏi đội metaverse sang mảng thiết bị AI đeo được.
Về phần Zuckerberg, anh lập luận rủi ro lớn hơn nằm ở việc… chưa đủ “hung hãn”. “Nếu rốt cuộc chúng tôi tiêu lố vài trăm tỉ USD, thì dĩ nhiên sẽ rất đáng tiếc. Nhưng thực ra tôi nghĩ rủi ro còn lớn hơn ở phía ngược lại”, anh nói trong podcast Access gần đây. “Nếu bạn xây quá chậm… thì bạn sẽ bị đặt sai vị trí trước thứ mà tôi tin là công nghệ quan trọng nhất, tạo ra nhiều sản phẩm mới, đổi mới và giá trị nhất trong lịch sử”.
Từ giờ đến đó, giới đầu tư sẽ soi kỹ Avocado.
Cùng lúc, Zuckerberg phải giành lại niềm tin người dùng, nhà làm luật, cơ quan quản lý rằng sản phẩm của ông không rò rỉ dữ liệu riêng tư hay gây hại cho trẻ em.
Chưa kể, phía bên trong nội bộ cũng sẽ chuẩn bị tinh thần cho nhiều biến động nữa. “Càng bị xem là ‘không cùng mâm’ với (CEO OpenAI) Sam Altman hay người khác, Mark càng dễ rơi vào trạng thái ‘paranoid’”, Harbath nói. “Và các pha ‘đánh lái’ sẽ càng nhanh”.
Theo: Financial Times