Cuối tuần qua, Mỹ đã tịch thu tàu chở dầu Centuries treo cờ Panama khi con tàu này đang vận chuyển dầu Venezuela bị trừng phạt. Động thái này ngay lập tức vấp phải sự chỉ trích từ Trung Quốc và được xem là bước đi mới nhất trong cam kết của Tổng thống Donald Trump nhằm ngăn chặn các tàu chở dầu Venezuela lưu thông trên thị trường quốc tế.
Theo ông Dimitris Ampatzidis, chuyên gia phân tích rủi ro và tuân thủ cấp cao tại công ty dữ liệu hàng hải Kpler, vụ tịch thu tàu Centuries nhiều khả năng được thực hiện dựa trên thỏa thuận Salas–Becker năm 2002, cho phép Mỹ lên kiểm tra các tàu treo cờ Panama chỉ với thông báo trước hai giờ.
“Điểm đáng chú ý nhất trong vụ Centuries là dấu hiệu cho thấy Mỹ đang dựa vào thỏa thuận lên tàu với Cơ quan Hàng hải Panama. Việc sử dụng cơ chế này có thể mở đường cho nhiều vụ tịch thu khác,” ông Ampatzidis nhận định.
Phân tích của Kpler cho thấy, trong tổng số 23 “tàu hạm đội bóng ma” hiện diện trong vùng đặc quyền kinh tế của Venezuela, có ba tàu treo cờ Panama – Ragnar, Balsa và Larko – đang chở dầu thô Venezuela bị trừng phạt. Nếu các tàu này rời cảng, chúng sẽ nằm trong nhóm có nguy cơ bị cưỡng chế cao, tương tự như trường hợp của Centuries.
Ragnar được bốc hàng ngày 16/12, trong khi Balsa và Larko được bốc hàng vào ngày 17/12.
“Không chỉ các tàu đã bị trừng phạt, Mỹ ngày càng sẵn sàng nhắm tới các tàu khác thuộc ‘đội tàu bóng tối’ khi chúng tìm cách rời Venezuela – đặc biệt là các tàu không quốc tịch hoặc treo cờ Panama,” ông Ampatzidis nói thêm.
Dầu Venezuela và đòn gián tiếp nhắm vào Trung Quốc
Theo ông Aaron Roth, cựu thuyền trưởng Tuần duyên Mỹ và hiện là chuyên gia chiến lược tại Chertoff Group, việc siết chặt dòng dầu Venezuela không chỉ gây áp lực lớn lên chính quyền Tổng thống Maduro mà còn tác động chiến lược trực tiếp tới Trung Quốc.
“Dầu Venezuela được bán cho Trung Quốc với giá chiết khấu và là loại dầu nặng phù hợp với các nhà máy lọc dầu của họ. Nếu không có dầu Venezuela, Trung Quốc sẽ phải tìm nguồn thay thế từ Nga hoặc Trung Đông với chi phí cao hơn,” ông Roth nói, đồng thời cho rằng điều này có thể tạo ra không gian mặc cả mới trong ngoại giao Mỹ–Trung nếu chiến dịch kéo dài.
Tính đến nay trong năm 2025, Venezuela sản xuất khoảng 900.000 thùng dầu thô và khí ngưng tụ (Condensate) mỗi ngày, tương đương khoảng 1% nguồn cung toàn cầu. Dữ liệu của Kpler cho thấy Trung Quốc mua khoảng 76% sản lượng dầu của Venezuela. Mỹ nhập khẩu khoảng 17%, bằng một nửa so với năm 2024. Cuba, Tây Ban Nha và Italy là những khách hàng lớn khác.
Dữ liệu của Kpler cho thấy tàu Centuries từng tham gia nhiều chuyến vận chuyển dầu thô và nhiên liệu Venezuela, cả với vai trò tàu đường dài lẫn tàu trung chuyển ngoài khơi Venezuela và Malaysia.
Trước khi bị tịch thu, Centuries đã bốc dầu tại cảng Jose Oil Terminal (JOT) của Venezuela. Ngay trước thời điểm bốc hàng, hệ thống AIS của tàu phát đi tín hiệu giả, cho thấy con tàu đang di chuyển ở vùng Caribe và neo ngoài khơi Curaçao từ ngày 12/12. Tuy nhiên, phân tích ảnh vệ tinh cho thấy tàu thực tế đã ở ngoài khơi Venezuela từ ít nhất ngày 4/12 và chỉ bắt đầu được bốc hàng vào ngày 9/12 tại cầu cảng phía tây của JOT.
Sau khi hoàn tất bốc khoảng 2 triệu thùng dầu Merey, Centuries neo ngoài khơi Lechería (Venezuela) đến ngày 16/12, trước khi rời vùng biển Venezuela. Hai ngày sau, vệ tinh phát hiện tàu ở cách Grenada khoảng 3 dặm về phía nam, phù hợp với hành trình hướng sang châu Á.
Trước đó, vào tháng 4/2020, Centuries từng vận chuyển 2 triệu thùng dầu Venezuela sang cảng Yantai, tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc.
Tàu thứ hai bị Mỹ tịch thu cuối tuần qua, Bella 1, đang trên đường tới Venezuela và không chở hàng. Trước đó, tàu này từng vận chuyển dầu Iran tới Thanh Đảo hồi tháng 3 và lần gần nhất chở dầu Venezuela là vào tháng 5/2023, cũng đến các cảng Trung Quốc như Thanh Đảo và Thiên Tân.
Panama, kênh đào và bài toán địa chính trị phức tạp
Việc Mỹ tịch thu các tàu treo cờ Panama diễn ra trong bối cảnh căng thẳng sẵn có giữa Mỹ, Trung Quốc và Panama liên quan tới quyền kiểm soát kênh đào Panama. Tổng thống Trump từng tuyên bố muốn “lấy lại” kênh đào, cho rằng Trung Quốc đang kiểm soát tuyến hàng hải chiến lược này.
Theo các chuyên gia pháp lý hàng hải, việc Mỹ lên tàu trên vùng biển quốc tế thường cần sự cho phép của quốc gia treo cờ. Trong trường hợp này, sự hợp tác của Panama – thông qua thỏa thuận Salas–Becker hoặc cơ chế tương tự – là yếu tố then chốt. Điều này có thể khiến Trung Quốc nhìn nhận vụ việc trong bối cảnh rộng hơn của cuộc cạnh tranh ảnh hưởng tại kênh đào Panama.
Trung Quốc coi hành động của Mỹ là vi phạm luật pháp quốc tế, trong khi Washington xem đây là hành vi cưỡng chế đối với các chiến thuật né tránh trừng phạt và đội tàu “bóng tối”.
Tình hình càng phức tạp hơn khi tập đoàn CK Hutchison có trụ sở tại Hong Kong hiện sở hữu và vận hành hai cảng Balboa và Cristóbal ở hai đầu kênh đào Panama. Một thỏa thuận bán hai cảng này cho liên danh do BlackRock dẫn đầu đã bị đình trệ, trong bối cảnh Bắc Kinh phản đối và được cho là muốn tập đoàn vận tải quốc doanh Cosco tham gia với vai trò kiểm soát.
Theo ông Brandon Daniels, CEO công ty tư vấn chuỗi cung ứng Exiger, những diễn biến này cho thấy mối quan hệ đan xen và nhạy cảm giữa Panama, Mỹ và Trung Quốc.
“Panama muốn giữ vai trò trung lập của kênh đào, duy trì niềm tin với các đối tác châu Á, nhưng đồng thời coi hợp tác với Mỹ là yếu tố chiến lược để đảm bảo nguồn tài chính và an ninh lâu dài,” ông nói.
Trong bối cảnh đó, việc Mỹ chặn dầu Venezuela không chỉ là câu chuyện thực thi lệnh trừng phạt, mà đang dần trở thành một điểm nóng mới trong cuộc cạnh tranh địa chính trị giữa Washington và Bắc Kinh, nơi năng lượng, hàng hải và chuỗi cung ứng toàn cầu giao thoa một cách đầy nhạy cảm.
Tham khảo: CNBC