Nguy cơ đình trệ nhiều hoạt động vì thiếu khí CNG

Chiều 25-12, tại buổi họp báo cung cấp thông tin về các vấn đề kinh tế - xã hội trên địa bàn TP HCM, ông Trần Trung Hiếu, Phó trưởng Phòng Quản lý năng lượng - Sở Công Thương, cho biết sở chưa nhận được báo cáo từ các doanh nghiệp (DN) có trạm nạp CNG về việc dự kiến ngừng cung cấp khí CNG từ ngày 1-1-2026.

Không có lựa chọn thay thế

Theo ông Hiếu, hiện nay, trên địa bàn TP HCM có 3 trạm nạp khí CNG cho phương tiện vận tải công cộng. Trong đó, 2 trạm thuộc sở hữu của Công ty CP Kinh doanh Khí Miền Nam (KMN), 1 trạm thuộc Công ty CP Khí CNG Việt Nam. Các trạm này phục vụ 510 xe buýt sử dụng khí nén CNG hoạt động trên 18 tuyến xe buýt có trợ giá.

Bên cạnh đó, một số DN sử dụng khí CNG phục vụ hoạt động kinh doanh - sản xuất. Nguồn cung cấp khí CNG cho các đơn vị này chủ yếu là từ Công ty CP Phân phối khí thấp áp Dầu khí Việt Nam (PV GAS D).

Trạm nén CNG Hiệp Phước .Ảnh: NGỌC QUÝ

Để bảo đảm hoạt động vận tải hành khách công cộng cũng như hoạt động sản xuất - kinh doanh của các đơn vị đang sử dụng khí CNG, Sở Xây dựng TP HCM đã có công văn gửi Tổng Công ty Khí Việt Nam (PV GAS), đề nghị hỗ trợ nguồn cung khí CNG cho hoạt động vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt trên địa bàn thành phố.

"Sở Công Thương sẽ phối hợp với Sở Xây dựng và các đơn vị liên quan nghiên cứu, kiến nghị Bộ Công Thương có ý kiến chỉ đạo các cơ quan, đơn vị liên quan bảo đảm duy trì nguồn nhiên liệu cho xe buýt sử dụng khí nén CNG cũng như các cơ sở sản xuất, công nghiệp trong thời gian tới" - ông Hiếu thông tin.

Trước đó, hôm 18-12, phía PV GAS D (công ty con của PV GAS) đã gửi văn bản số 803/KTA-KD đến KMN thông báo ngừng cung cấp khí thiên nhiên để sản xuất khí nén CNG từ ngày 1-1-2026, đồng thời đề nghị KMN "chủ động phương án nhiên liệu thay thế".

Phía KMN cho biết PV GAS là đơn vị duy nhất được nhà nước giao nhiệm vụ thu gom, vận chuyển và phân phối khí từ các mỏ tại Việt Nam. Do đó, việc PV GAS D đề nghị KMN "tự tìm phương án thay thế" trong vòng 13 ngày là không khả thi, đặt công ty và các khách hàng đang sử dụng CNG vào tình thế không có lựa chọn thay thế về mặt kỹ thuật và thương mại. Hoạt động sản xuất của nhiều nhà máy sẽ bị gián đoạn, chuỗi cung ứng có nguy cơ đứt gãy, trong khi hệ thống gần 500 xe buýt công cộng chạy bằng CNG của TP HCM có thể rơi vào tình trạng tê liệt.

"DN chỉ còn một lựa chọn là mua khí thấp áp với mức giá áp dụng cho các hộ tiêu thụ công nghiệp đang mua trực tiếp từ hệ thống đường ống để sản xuất CNG. Tuy nhiên, khi mua khí theo mức giá này rồi nén thành CNG, KMN phải gánh thêm hàng loạt chi phí như nén khí, vận chuyển, giải nén và phân phối, khiến giá thành đội lên rất cao, không thể bán cho khách hàng theo chính sách giá hiện hành. 

Vì vậy, KMN đề nghị các khách hàng xem xét chuyển sang sử dụng nhiên liệu thay thế là LNG, song giá LNG do PV GAS chào bán hiện cũng ở mức cao. Nếu khách hàng không chấp nhận các mức giá mới, KMN buộc phải dừng cung cấp CNG, dù hợp đồng mua bán giữa các bên vẫn còn hiệu lực" - văn bản của KMN nêu rõ.

PV Gas nói gì?

Ngày 25-12, trao đổi với phóng viên Báo Người Lao Động, ông Trịnh Anh Tuấn, Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh quốc gia - Bộ Công Thương, cho biết cơ quan này đang yêu cầu các DN liên quan báo cáo, cung cấp thông tin để xác minh, kiểm tra vụ việc liên quan nguồn cung khí CNG. Tuy nhiên, ủy ban vẫn chưa nhận được phản hồi.

Theo bà Nguyễn Thúy Hiền, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước - Bộ Công Thương, cục cũng đang kiểm tra các thông tin, phản ánh của DN. Bà cho biết thị trường khí thế giới năm nay diễn biến bình thường, giá có xu hướng giảm, vì vậy khó có chuyện thiếu nguồn cung.

Hiện nay, thị trường khí tại Việt Nam phụ thuộc lớn vào nhập khẩu. Với khí thiên nhiên sản xuất CNG, Bộ Công Thương không quản lý cung cầu như xăng dầu mà giá cả và nguồn cung được điều chỉnh theo thỏa thuận giữa các DN. Bà Hiền cho hay các Sở Công Thương địa phương chịu trách nhiệm cấp phép chủ yếu về an toàn. Sau khi nhận đủ báo cáo, cục sẽ đưa ra chỉ đạo chung để bảo đảm nguồn cung ổn định cho thị trường.

Trong khi đó, một số DN đã có công văn gửi Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng quốc gia Việt Nam (PVN) phản ánh tình hình cung cấp khí. Cụ thể, Công ty TNHH Sojitz Việt Nam (thành viên Tập đoàn Sojitz Nhật Bản) đề nghị PVN kịp thời xem xét và cân đối nguồn cung cấp khí với giá cạnh tranh và ổn định cho khách hàng công nghiệp đang sử dụng CNG trong năm 2026 và các năm sau để tránh ảnh hưởng đến môi trường đầu tư, góp phần vào sự phát triển chung của nền kinh tế đất nước.

Công ty CP Thép Nam Kim cũng kiến nghị PVN xem xét, cân đối nguồn khí và chính sách giá phù hợp để KMN có thể tiếp tục cung cấp CNG cho khách hàng hiện hữu, trong đó có Nam Kim từ năm 2026 trở đi. Nếu nguồn cung CNG bị gián đoạn, các nhà máy của Thép Nam Kim có nguy cơ phải dừng sản xuất đột ngột, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các đơn hàng trong nước và xuất khẩu, làm đứt gãy chuỗi cung ứng tôn thép, gây tổn thất cho DN, người lao động và đối tác trong chuỗi giá trị.

Trao đổi với phóng viên chiều 25-12, đại diện PV GAS cho biết năm 2026, đơn vị cam kết bảo đảm đủ nguồn khí cho toàn bộ khách hàng hiện hữu. Trường hợp nguồn khí nội địa suy giảm, PV GAS sẵn sàng huy động khí thiên nhiên nhập khẩu nhằm bảo đảm tính liên tục, an toàn và ổn định của chuỗi cung ứng năng lượng.

Tranh chấp thương mại hay độc quyền?

Với góc độ pháp lý, luật sư Trương Thanh Đức - Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) - cho rằng thị trường xăng dầu, điện, khí của Việt Nam lâu nay vẫn bị đánh giá là thiếu tính thị trường đúng nghĩa, còn sự độc quyền của một số "ông lớn". Việc này dẫn tới sự bất cập về giá cả và cung - cầu.

Đây không chỉ là câu chuyện thị trường mà còn liên quan tới vấn đề an ninh năng lượng quốc gia, bảo đảm vận hành hệ thống giao thông, cũng như bảo đảm môi trường kinh doanh minh bạch. Do vậy, cơ quan chức năng cần có trách nhiệm xem xét vụ việc để đánh giá, có chỉ đạo kịp thời để bảo đảm thị trường vận hành xuyên suốt, tránh gián đoạn. "Kinh doanh khí không thể như bán phở mà có thể dừng đột ngột, ảnh hưởng tới các lĩnh vực khác" - luật sư Đức nhấn mạnh.

Theo ông Đức, Luật Cạnh tranh năm 2018 đã quy định rõ về hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền của DN có vị trí thống lĩnh thị trường, vị trí độc quyền gây tác động tới thị trường. Với trường hợp trên, cần có báo cáo về bức tranh tổng thể thị trường khí, tỉ lệ chiếm bao nhiêu lĩnh vực này của DN và mối quan hệ kinh doanh, từ đó mới có thể đánh giá được có vi phạm Luật Cạnh tranh hay không.

Trong khi đó, chuyên gia kinh tế, PGS.TS Ngô Trí Long cho rằng pháp luật cạnh tranh không cấm DN lớn hay DN chiếm thị phần cao. Vấn đề cốt lõi là việc DN có sức mạnh thị trường đáng kể có lạm dụng vị thế đó để gây tổn hại cho việc cạnh tranh, cho khách hàng và cho xã hội hay không.

Theo PGS.TS Ngô Trí Long, để xác định hành vi nào đó có vi phạm Luật Cạnh tranh hay không, cơ quan quản lý không dựa vào cảm tính mà phải xem xét 3 vấn đề trọng tâm. Thứ nhất, xác định thị trường liên quan. Trong trường hợp khí CNG, nếu đây là đầu vào không thể thay thế nhanh bằng nguồn khác, mức độ phụ thuộc của thị trường hạ nguồn sẽ rất cao.

Thứ hai, đánh giá sức mạnh thị trường của DN cung ứng. Khi một DN có khả năng quyết định các điều kiện mua - bán trong khi bên còn lại hầu như không có lựa chọn thay thế, luật coi đó là dấu hiệu của vị trí thống lĩnh hoặc độc quyền. Bản thân vị trí này không bị cấm, nhưng cách sử dụng vị trí đó mới là vấn đề pháp lý cần xem xét.

Thứ ba, đánh giá hành vi cụ thể có gây hạn chế cạnh tranh hay không.