Ở thời điểm hiện tại, các tín đồ công nghệ vẫn không khó để tìm thấy một chiếc TV thương hiệu Toshiba đang được bày bán trên thị trường, bao gồm cả tại Việt Nam. Đó đều là những chiếc TV thế hệ mới, được trang bị những công nghệ tối tân hàng đầu trong lĩnh vực này. Tuy nhiên, có một điều không khác biệt lớn đằng sau các sản phẩm đó: Thương hiệu TV Toshiba đã không còn của người Nhật.
Hiện nay, thương hiệu TV Toshiba thuộc sở hữu và được sản xuất bởi các công ty Trung Quốc. Cụ thể, tập đoàn Hisense đã mua lại mảng sản xuất TV của Toshiba từ năm 2017, trong khi Midea tiếp quản mảng thiết bị điện tử gia dụng vào năm 2016. Những mảng cốt lõi khác cũng lâm vào tình cảnh tương tự.
Thời kỳ hoàng kim và vị thế tiên phong
Tập đoàn Toshiba được hình thành từ việc sáp nhập Công ty Điện tử Tokyo (Tokyo Denki, thành lập năm 1878/1890) và Tập đoàn Kỹ thuật Shibaura (Shibaura Seisaku-sho, thành lập năm 1875) vào năm 1939.
Trong suốt lịch sử của mình, Toshiba đã tạo ra nhiều sản phẩm tiên phong, bao gồm radar, thiết bị thu phát sóng truyền hình, tivi màu, lò vi sóng, máy giặt, tủ lạnh, và là công ty đầu tiên sản xuất thiết bị điện báo ở Nhật Bản. Toshiba cũng xây dựng thành công turbine điện hạt nhân đầu tiên của Nhật vào năm 1963.
Vị thế dẫn đầu trong lĩnh vực máy tính xách tay: Năm 1985, Toshiba ra mắt chiếc laptop T1100, tuy không phải là laptop đầu tiên nhưng là chiếc laptop tương thích IBM đầu tiên trên thế giới cho thị trường đại chúng. Thành công này đã đưa Toshiba lên top các nhà cung cấp hàng đầu trong giai đoạn 1990–2000. Đến năm 1991, Toshiba là nhà sản xuất máy tính xách tay lớn nhất thế giới, chiếm 20% thị phần, và giữ gần 20% thị trường bán lẻ laptop tại Mỹ vào năm 2007.
Phát minh công nghệ cốt lõi: Trong quá trình nghiên cứu, Toshiba vô tình phát minh ra công nghệ ghi nhớ NAND flash, được ứng dụng rộng rãi trong máy ảnh kỹ thuật số, máy nghe nhạc MP3, điện thoại thông minh và ổ đĩa USB. Công nghệ này giúp Toshiba duy trì vị thế dẫn đầu trong một thời gian dài, và đến năm 2019, họ vẫn chiếm 18% thị phần NAND flash toàn cầu, chỉ đứng sau Samsung.
Ba sai lầm chí mạng dẫn đến sự sụp đổ
Sự sụp đổ của Toshiba được cho là do ba sai lầm chí mạng xảy ra chỉ trong khoảng 10 năm (từ sau giai đoạn hoàng kim):
Trở thành “ông già lạc hậu” và lạc nhịp thị trường: Vào đầu những năm 2000, khi nhu cầu máy tính cá nhân bùng nổ, thị trường chuyển hướng mạnh mẽ sang các thương hiệu giá rẻ từ Đài Loan (Acer, Asus) và Trung Quốc (Lenovo). Trong khi các đối thủ này nhanh chóng sản xuất laptop giá rẻ, Toshiba, Sony và các hãng điện tử Nhật Bản khác vẫn tập trung vào hình ảnh thương hiệu và chất lượng sản phẩm — những yếu tố bị coi là “dư thừa” đối với người dùng trẻ tuổi, những người xem giá thành rẻ là yếu tố quyết định hàng đầu.
Cùng với cuộc khủng hoảng kinh tế 2008, doanh thu mảng máy tính cá nhân của Toshiba đã sụt giảm hơn 80% từ năm 2007 đến 2015. Toshiba cũng bị chỉ trích là đã bỏ lỡ cuộc cách mạng di động và smartphone, thay vào đó lại đặt cược sai lầm vào HD-DVD và TV 3D.
Bê bối gian lận kế toán: Vào năm 2015, một cuộc điều tra diện rộng đã phát hiện Toshiba kê khống 1,2 tỷ USD lợi nhuận (tương đương 151,8 tỷ yen) trong giai đoạn kinh doanh khó khăn (2008–2014). Vụ bê bối bắt nguồn từ áp lực khủng khiếp và các mục tiêu tài chính “bất khả thi” do cựu CEO Atsutoshi Nishida đặt ra.
Nhân viên buộc phải “chế số liệu” để tránh báo cáo “tin xấu” lên lãnh đạo, làm lộ ra vấn đề cốt lõi trong quản trị doanh nghiệp Nhật Bản: cấp dưới sợ hãi việc trình bày thất bại, khiến khả năng sáng tạo và ứng biến của Toshiba với thị trường thay đổi liên tục bị tê liệt. Hậu quả là hàng loạt lãnh đạo cấp cao, bao gồm CEO Hisao Tanaka và hai CEO tiền nhiệm, đã phải từ chức, và 8 tỷ USD giá trị vốn hóa của Toshiba đã bị thổi bay.
Quyết định đầu tư sai lầm vào điện hạt nhân: Năm 2006, trong nỗ lực đa dạng hóa, Toshiba đã bỏ ra 5,4 tỷ USD để thâu tóm Westinghouse, một nhà thầu xây dựng dự án hạt nhân lớn tại Mỹ. Mặc dù không có kinh nghiệm trong lĩnh vực này, Toshiba vẫn tự tin vì dự đoán thị trường điện hạt nhân sẽ tăng trưởng thần tốc. Tuy nhiên, sự kiện sóng thần và khủng hoảng nhà máy điện hạt nhân Fukushima I năm 2011 đã khiến Nhật Bản và nhiều nước khác đóng cửa toàn bộ dự án hạt nhân.
Sự kiện này giáng đòn mạnh vào Westinghouse, khiến công ty này đắm chìm trong nợ nần và phải nộp đơn phá sản vào năm 2017. Thương vụ này khiến Toshiba tổn thất hơn 6 tỷ USD và đẩy tập đoàn vào khoản lỗ 9,9 tỷ USD vào năm tài chính 2017.
Đoạn kết: Bán mình để tồn tại
Để tránh thảm họa tài chính và bù đắp khoản lỗ khổng lồ, Toshiba buộc phải bán các tài sản cốt lõi của mình:
Bán mảng chip nhớ: Toshiba phải bán mảng kinh doanh bộ nhớ NAND flash (Toshiba Memory) cho quỹ đầu tư Bain Capital với giá 18 tỷ USD (2.000 tỷ yen) vào năm 2017.
Rời bỏ thị trường PC: Toshiba dần chuyển giao quá trình sản xuất TV cho bên ngoài từ năm 2010. Sau khi chấm dứt kinh doanh laptop ngoài Nhật Bản (2016), Toshiba buộc phải bán 80% cổ phần công ty sản xuất laptop của mình cho Sharp với giá 36 triệu USD vào năm 2018. Tháng 8 cùng năm, số cổ phiếu còn lại được chuyển giao, chính thức đặt dấu chấm hết cho “máy tính Toshiba”.
Để tránh bị hủy niêm yết trên sàn chứng khoán, Toshiba phải nhận khoản rót vốn khẩn cấp 5,4 tỷ USD từ hơn 30 nhà đầu tư nước ngoài vào cuối năm 2017. Điều này làm gia tăng đáng kể ảnh hưởng của các cổ đông nước ngoài và gây ra cuộc chiến nội bộ kéo dài.
Sau nhiều lần cân nhắc chiến lược, bao gồm cả việc tự tách thành ba công ty nhưng không được cổ đông ủng hộ, Toshiba đã nhận được 8 đề nghị mua lại. Cuối cùng, vào tháng 2/2023, hội đồng quản trị đã chấp nhận đề xuất mua lại từ liên minh doanh nghiệp Nhật Bản do Công ty Đầu tư Đối tác Công nghiệp Nhật (JIP) dẫn đầu, với giá trị khoảng 2.000 tỉ yen (15,3 tỷ USD).
Bài học rút ra
Sự sụp đổ của Toshiba là kết quả của một quá trình cải cách bộ máy tổ chức không được thực hiện đầy đủ. Các chuyên gia đã chỉ ra 4 bài học chính từ câu chuyện này:
Không có doanh nghiệp nào — dù lớn đến đâu — không bị ảnh hưởng bởi sự quản lý yếu kém.
Hoạt động thực tế của ban lãnh đạo mới là yếu tố quyết định, không phải chỉ xây dựng một bộ máy hoàn chỉnh trên lý thuyết.
Lãnh đạo các doanh nghiệp không được phép ngó lơ tầm ảnh hưởng của các cổ đông chủ động.
Thời kỳ của các tập đoàn đa ngành đã kết thúc, nhà đầu tư ngày nay yêu cầu doanh nghiệp tập trung vào giá trị cốt lõi của mình.
Toshiba là một ví dụ điển hình về việc một công ty tầm cỡ có thể nhanh chóng mất chỗ đứng trên thị trường do đưa ra các quyết định kinh doanh tồi tệ và kém may mắn.
Nguồn: Tổng hợp
