'Siêu dự án' trục cảnh quan sông Hồng: Kiến tạo không gian sống mới, không quên nguy cơ lũ lụt

Tái nhận thức về không gian kiến trúc cảnh quan 2 bên sông Hồng

KTS Đào Ngọc Nghiêm nhận định: Hà Nội đang bước vào giai đoạn mới, định hướng quy hoạch mới, xác định 6 trục cảnh quan là các công trình trọng điểm. Trong đó, có trục đại lộ cảnh quan sông Hồng, đây là động thái đổi mới, nhằm tái nhận thức về sông Hồng.

Cụ thể, năm 1992 chúng ta đã lập quy hoạch về vấn đề thủy lợi sông Hồng, năm 1994 có quy hoạch phát triển không gian kiến trúc cảnh quan hai bên sông Hồng đoạn qua trung tâm Hà Nội. Từ các quy hoạch này, TP đã huy động sự tham gia góp ý của nhiều chuyên gia các nước tham gia góp ý cho phát triển hai bên bờ sông Hồng đoạn qua Hà Nội.

Từ năm 2003 - 2005 Hà Nội đã mời các chuyên gia Nhật Bản tham gia Dự án quy hoạch tổng thể hai bên sông Hồng.

Đến giai đoạn 2005 - 2007, Hà Nội và Seoul (Hàn Quốc) đã phối hợp lập quy hoạch cơ bản phát triển hai bên sông Hồng. Sau đó, đã tổ chức hai cuộc triển lãm về quy hoạch TP sông Hồng ở Hà Nội, TP.HCM, cùng nhiều hội thảo xin ý kiến.

Đây là dự án rất lớn, không chỉ nói về dòng sông mà còn đề cập tới quy hoạch khu vực phát triển hai bên sông, khu vực nào xây dựng công viên văn hóa - thể thao, khu vực nào là dân cư, khu vực nào dành cho dịch vụ thương mại, tổ chức giao thông hai bên bờ sông. Khi đó, dự án này khá hoàn thiện và dự kiến cần nguồn lực khoảng 7,2 tỉ USD để thực hiện.

Với dự án phối hợp cùng Hàn Quốc, chúng ta chủ trương giãn bớt dân khu vực hai bên bờ sông Hồng, từ 160.000 dân xuống 120.000 - 130.000 dân. Đồng thời đặt mục tiêu khai thác lợi thế giao thông thủy trên sông Hồng, khai thác du lịch cảnh quan hai bên sông Hồng đoạn chảy qua Hà Nội. Dự án này đã được Chính phủ nghiệm thu nhưng tổ chức thực hiện gặp khó vì thiếu nguồn lực và vấn đề an toàn hành lang thoát lũ.

Và đến quy hoạch TP Hà Nội năm 2024 (hiện đang điều chỉnh) chúng ta cũng xác định không gian hai bên sông Hồng đoạn chảy qua trung tâm TP là trục trung tâm quan trọng của Hà Nội.

Phải dự báo được mức độ ổn định của dòng sông

Sông Hồng có chiều dài khoảng 1.200km, đoạn chảy qua Trung Quốc hơn 600km, đoạn chảy qua Việt Nam hơn 500km. Riêng đoạn chảy qua Hà Nội khoảng 120km, trong đó chảy qua trung tâm khoảng 40km.

Về điều kiện tự nhiên, nhiều chuyên gia đánh giá sông Hồng là một dòng sông phức tạp, mức nước lên rất đột ngột, mức cạn nhất là mức 2 so với mực nước biển nhưng mức cao nhất lên tới mức 13 (đã xảy ra trong các trận lũ lụt từ năm 1971 - 1973).

Theo nghiên cứu, sông Hồng đoạn chảy qua trung tâm Hà Nội có ba thế sông, có lúc bên này lở bên kia bồi, ngược lại có thời điểm bên kia lở bên này bồi. Ví dụ khu vực qua Long Biên dòng chính hiện nay bên trái, dòng phụ bên phải nhưng đến một lúc nào đó sẽ ngược lại dòng chính bên phải, dòng phụ bên trái. Cứ khoảng 70 năm thì thế sông Hồng chảy qua Hà Nội thay đổi một lần.

Kinh nghiệm nhiều nước từ Ý, Pháp, Hàn Quốc... cho thấy muốn phát triển không gian bên sông phải dự báo được mức độ ổn định của dòng sông. Đây là vấn đề khó khăn với Hà Nội trong phát triển không gian hai bên sông.

* Đại biểu BÙI HOÀI SƠN (Hà Nội):

Dự án phải đạt hai yêu cầu: Đúng hẹn và đúng tầm

Việc Hà Nội thông qua sơ bộ chủ trương đầu tư và khởi công dự án trục đại lộ cảnh quan sông Hồng mang một ý nghĩa vượt lên trên quy mô vốn hay tầm vóc của một siêu dự án đô thị. Điều đáng chú ý hơn cả là tư duy thời điểm và kỳ vọng hoàn thành mà Hà Nội đang đặt ra hướng tới mốc 3-2-2030 - kỷ niệm 100 năm Ngày thành lập Đảng.

Đây không chỉ là một cột mốc kỹ thuật về tiến độ, mà là một mốc biểu tượng, đòi hỏi dự án phải đạt đồng thời cả hai yêu cầu: đúng hẹn và đúng tầm.

Trước hết, nói đến tiến độ, tôi cho rằng việc gắn dự án với mốc 3-2-2030 thể hiện một thông điệp rất rõ ràng: Hà Nội không làm dự án để kéo dài hàng chục năm, manh mún qua nhiều thế hệ, mà hướng tới một công trình tiêu biểu của một giai đoạn phát triển, có thể "đo đếm được" bằng thời gian và kết quả cụ thể.

Trong bối cảnh đất nước đang bước vào kỷ nguyên phát triển mới, với yêu cầu về hiệu quả quản trị, kỷ luật thực thi và tinh thần "nói đi đôi với làm" thì tiến độ của dự án này chính là một phép thử quan trọng đối với năng lực điều hành, phối hợp và tổ chức thực hiện của thủ đô.

Tuy nhiên, tiến độ nhanh không thể tách rời chất lượng cao. Mốc 3-2-2030 chỉ thực sự có ý nghĩa nếu trục đại lộ cảnh quan sông Hồng khi hoàn thành không phải là một công trình "xong cho kịp lễ", mà là một không gian sống mới có chiều sâu, có khả năng tồn tại bền vững nhiều thập niên sau đó.

Chất lượng ở đây không chỉ là chất lượng xây dựng, kỹ thuật hay mỹ quan, mà là chất lượng của tư duy quy hoạch, của cách ứng xử với thiên nhiên, với lịch sử và với con người.

Ở bình diện lớn hơn, dự án này chính là cơ hội để Hà Nội thực sự hướng ra sông Hồng, không phải bằng những khối bê tông khô cứng, mà bằng một tầm nhìn nhân văn và sinh thái. Một trục đại lộ cảnh quan đạt chất lượng cao phải làm cho sông Hồng trở thành trung tâm đời sống đô thị, nơi hội tụ không gian xanh, không gian văn hóa, không gian sáng tạo và không gian công cộng mở cho mọi tầng lớp người dân.

Đó phải là nơi người Hà Nội có thể tự hào đưa bạn bè quốc tế tới, không chỉ để ngắm cảnh, mà để cảm nhận được "hồn cốt" của một thủ đô ngàn năm tuổi đang chuyển mình hiện đại mà không đánh mất bản sắc.

Dĩ nhiên, để làm được điều đó, yêu cầu đặt ra là phải có cơ chế tổ chức thực hiện đặc biệt chặt chẽ, minh bạch và khoa học; phải lựa chọn nhà đầu tư, tư vấn, thiết kế với tiêu chuẩn cao. Phải đặt lợi ích công cộng, lợi ích lâu dài của thủ đô lên trên những tính toán ngắn hạn.

Quan trọng hơn, phải coi người dân là trung tâm của dự án - từ khâu quy hoạch, thiết kế cho tới vận hành - để trục đại lộ cảnh quan sông Hồng thực sự trở thành không gian chung của cộng đồng, chứ không phải là "đặc quyền" của một nhóm nào đó.

* Đại biểu TẠ VĂN HẠ (Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội):

Kết nối các loại hình giao thông với tầm nhìn dài hạn

Có thể nói việc khởi công dự án đầu tư xây dựng trục đại lộ cảnh quan sông Hồng mang ý nghĩa của một bước ngoặt chiến lược, đột phá trong phát triển thủ đô.

Nếu nhìn rộng ra, dự án này hướng tới mục tiêu lớn hơn là kiến tạo một "kỳ tích sông Hồng", nơi phát triển đô thị gắn với bảo vệ môi trường, tôn trọng quy luật tự nhiên và bảo đảm an toàn lâu dài cho cả lưu vực. Đó cũng chính là tinh thần xuyên suốt trong các chỉ đạo của Bộ Chính trị về phát triển thủ đô Hà Nội trong giai đoạn mới.

Nhìn ra thế giới, chúng ta có thể thấy nhiều bài học. Nhất là bài học của Hàn Quốc trong việc xây dựng chiến lược phục dựng sông Hàn và tạo nên hình ảnh mang tính biểu tượng cho thủ đô Seoul, cho một quốc gia phát triển. Do vậy, khi thực hiện dự án đặc biệt này cần nghiên cứu mô hình đã áp dụng để đạt hiệu quả cao nhất.

Cùng đặt trong bối cảnh đó, nếu sông Hồng được quy hoạch và phát triển hài hòa với tầm nhìn 100 năm, dự án này sẽ không chỉ có ý nghĩa với Hà Nội mà còn thể hiện quyết tâm của Việt Nam trong việc xây dựng thủ đô phát triển bền vững, lấy môi trường và sự cân bằng giữa con người - thiên nhiên làm ưu tiên hàng đầu.

Để thực hiện tốt dự án, cần đặc biệt quan tâm đến người dân chịu ảnh hưởng, với các chính sách giải phóng mặt bằng, tái định cư thuận lợi, bảo đảm nơi ở mới có điều kiện sống tốt hơn, hướng tới hình thành các khu "đô thị tái định cư văn minh".

Cùng với đó, quy hoạch cũng cần được xây dựng đồng bộ, hiện đại, kết nối các loại hình giao thông như metro ngầm, đường sắt đô thị, giao thông đường bộ và hệ thống cầu, cảng dọc sông Hồng với tầm nhìn dài hạn.

Bên cạnh đó, điều kiện tiên quyết là khi thực hiện, dự án phải đảm bảo yêu cầu phòng chống lũ. Ngoài ra còn phải gắn với việc phục dựng, tôn tạo, phát triển hàng loạt di tích lịch sử theo từng đoạn sông Hồng để phát huy tiềm năng du lịch, văn hóa...