Tháng 8/2024, nhà khởi nghiệp Sankaet Pathak đã huy động được 11 triệu USD cho dự án robot mới của mình. Câu chuyện sẽ chẳng có gì nếu ông Pathak không phải là nhà sáng lập của Synapse , tâm điểm của vụ bê bối tài chính công nghệ (Fintech) khiến vô số người Mỹ trắng tay.
Tờ Fortune cho hay có đến 80% người Mỹ sử dụng các ứng dụng tài chính công nghệ như Venmo, PayPal hay các ứng dụng dạy trẻ em về kiến thức tài chính, khiến vụ việc Synapse sụp đổ trở thành bê bối lớn chưa từng có trong ngành Fintech.
Thế nhưng nhà sáng lập vẫn ung dung gọi vốn cho dự án mới khiến nhiều người đặt câu hỏi về đạo đức ngành khởi nghiệp.
"Không có gì đáng xấu hổ khi thất bại, trừ khi đó là thảm họa. Đó là những giá trị của tôi khi tôi thành lập Synapse", nhà sáng lập Pathak nói với Fortune khi hàng trăm triệu USD tài sản của các nạn nhân bốc hơi.
Đáng nói hơn, các ngân hàng đều từ chối chịu trách nhiệm dù có liên quan đến mạng lưới Fintech này càng khiến công chúng phẫn nộ.
Ngay cả khi Bộ tư pháp Mỹ đã vào cuộc, nhưng số tiền bồi thường ít ỏi chỉ khiến các nạn nhân bức xúc hơn.
Trắng tay
Năm 2022, bà Kayla Morris quyết định bán căn nhà của mình để có thể gửi toàn bộ số tiền 280.000 USD vào một ứng dụng tiết kiệm tiền tên Yotta.
Hầu hết tiền gửi trong ngân hàng tại Mỹ được bảo hiểm bởi "Federal Deposit Insurance Corp" (FDIC), bởi vậy những người gửi tiền qua Synapse đều yên tâm dùng nền tảng này để thanh toán tiền mua tạp hóa, tiền thuê nhà hay thậm chí làm tài khoản gửi tiết kiệm.
Thế nhưng giấc mơ an toàn nhanh chóng hóa thành cơn ác mộng khi các khoản tiền của người dùng như bà Morris bị đóng băng vì một trong những đối tác tài chính công nghệ của Yotta là Synapse phá sản.
Người phụ nữ dành 15 năm tiết kiệm để mua nhà này giờ đây chỉ được bồi thường 500 USD.
Vụ việc của Morris không chỉ là trường hợp cá biệt. Hàng chục nghìn khách hàng của Yotta và các nền tảng Fintech khác như Juno hay Copper đều đang đối mặt với câu hỏi: "Tiền của tôi ở đâu?".
"Không ai có thể nghĩ ra điều này. Một ngân hàng vừa mới cướp tiền của khách hàng lần đầu tiên trong lịch sử nước Mỹ", anh Zach Jacobs, một khách hàng gửi 95.000 USD nhưng chỉ nhận về 129 USD bồi thường, cay đắng nói.
Hy hữu hơn, anh Andrew Meloan, một kỹ sư hóa học ở Chicago cho biết số tiền 200.000 USD tiền gửi của mình bất ngờ chỉ được bồi thường 5 USD từ Evolve Bank.
"Tôi cảm thấy như mình bị lừa", anh Meloan than thở.
Theo CNBC, còn hàng nghìn gia đình nạn nhân khác nữa dù chưa có thống kê đầy đủ thiệt hại. Riêng tại Yotta-Texas, đã có 13.725 nạn nhân cho biết họ gửi tổng cộng 65 triệu USD nhưng chỉ được bồi thường 11,8 triệu USD.
Cộng đồng nạn nhân này khá đa dạng, từ chủ doanh nghiệp nhỏ, giáo viên đến nha sĩ đều chịu ảnh hưởng vì tin tưởng nền tảng thanh toán trực tuyến trên.
Thực tế cho thấy, hệ sinh thái Fintech dù được quảng bá như những sản phẩm "tiện ích" mang tính giải trí và an toàn lại ẩn chứa nhiều rủi ro nghiêm trọng do thiếu sự giám sát và quản lý minh bạch.
Tội đồ thảm họa
Tâm điểm của vụ bê bối chính là Synapse, một công ty được thành lập năm 2014 với mục tiêu kết nối các ứng dụng Fintech với những ngân hàng truyền thống.
Với hình ảnh một thần đồng của Thung lũng Silicon, người sáng lập Sankaet Pathak đã khiến Synapse nhanh chóng nhận được sự đầu tư lớn từ các nhà mạo hiểm như Andreessen Horowitz.
Thậm chí startup này đã từng được đánh giá là "kỳ lân" (Unicorn) với định giá lên đến hơn 1 tỷ USD.
Dịch vụ của Synapse chủ yếu xây dựng một mạng lưới rộng khắp, liên kết hàng chục đối tác ngân hàng và là "cầu nối" giúp các ứng dụng như Yotta, Copper, Mercury và Relay có thể hoạt động mà không cần phải sở hữu giấy phép ngân hàng riêng.
Theo quy định, những ứng dụng thanh toán hay tiết kiệm Fintech không thể gọi vốn nếu không phải ngân hàng, nhưng Synapse đã xóa nhòa ranh giới khi kết nối chúng với các ngân hàng truyền thống.
Tuy nhiên, chính sự phức tạp trong hệ thống trung gian này đã trở thành nguyên nhân cốt lõi cho thảm họa sau này.
Trong quá trình mở rộng, Synapse dần rơi vào tình trạng quản trị lỏng lẻo, với những báo cáo về kế toán cẩu thả, thiếu minh bạch và những quyết định chiến lược thiếu chính xác.
Các nhân viên cũ của công ty kể lại rằng văn hóa làm việc "giống ký túc xá" của Synapse không tương xứng với khối lượng công việc kỹ thuật nặng nề, khi mà công ty xử lý khối giao dịch lên tới 76 tỷ USD với 18 triệu người dùng.
Mối quan hệ giữa Synapse và Evolve, một ngân hàng khu vực ở Arkansas, càng làm trầm trọng thêm tình trạng hỗn loạn.
Ban đầu, Evolve được xem là đối tác chiến lược, nhưng sau một thời gian thì nhà sáng lập Pathak của Synapse lại cho rằng ngân hàng này đã "săn trộm" khách hàng của họ để tránh phải chịu phí trung gian, từ đó làm suy yếu nguồn doanh thu chính của Synapse.
Căng thẳng leo thang khi Synapse phát hiện ra sự khác biệt trong số dư của tài khoản khách hàng tại Evolve lên đến 13 triệu USD.
Theo cáo buộc, Evolve đã tự ý ghi nợ từ tiền của người dùng dưới hình thức các khoản phí không hợp lệ và sau đó ngừng thanh toán khoảng 40 triệu USD, một cú sốc khiến Synapse rơi vào tình trạng khủng hoảng.
Tháng 9/2023, khách hàng lớn Mercury của Synapse đã chuyển hơn 3 tỷ USD tiền gửi sang làm việc trực tiếp với Evolve.
Đây được xem là cú sốc quyết định, khiến doanh thu của Synapse bị cắt giảm hơn một phần ba và buộc công ty phải sa thải gần 40% nhân viên chỉ trong vài ngày.
Mất đi đối tác ngân hàng chủ chốt cùng loạt các tranh chấp về kế toán đã đẩy Synapse vào con đường phá sản, mở ra một chuỗi hậu quả lan rộng cho cả người dùng và các đối tác Fintech khác.
Gần 95.000 USD chỉ được bồi thường 129 USD
Vô trách nhiệm
Trong quá trình phá sản, hàng loạt câu chuyện bi thảm được đưa ra tại phiên tòa. Có khách hàng mất 22.000 USD, số tiền dự định dùng cho trả góp nhà, có người nhập cư phải vay mượn tiền học phí.
"Chúng tôi không thích mạo hiểm, chúng tôi không phải dạng dân cờ bạc mà chỉ nghĩ đây là một tài khoản tiết kiệm thông thường", bà Morris cho biết.
Khi Synapse nộp đơn xin phá sản vào tháng 4/2024, người ta hy vọng rằng có thể tránh được tai họa cho khách hàng, nhưng giấc mơ đó đã không xảy ra.
Với số tiền khách hàng mất tích ước tính lên tới 95 triệu USD và tài sản bị đóng băng khoảng 200 triệu USD, vụ phá sản của Synapse không chỉ làm dấy lên làn sóng kiện tụng tập thể của hàng chục nghìn người mà còn mở ra cuộc điều tra hình sự của Bộ Tư pháp Mỹ.
Nhiều bên liên quan, từ Yotta, Evolve đến chính Synapse, đều đổ lỗi cho nhau, tạo nên một chuỗi câu chuyện phức tạp, khó mà tìm ra nguyên nhân chính xác.
Mỗi bên lại có những cáo buộc và lập trường khác nhau: Pathak đổ lỗi cho Evolve về việc chiếm dụng tiền của người dùng, trong khi ngân hàng khẳng định trách nhiệm thuộc về công ty khởi nghiệp khi không duy trì được quy trình đối chiếu chính xác.
Bản hợp đồng của Synapse gửi khách hàng từng nêu rõ số tiền người dùng được FDIC bảo hiểm lên tới 250.000 USD. Thậm chí bản hợp đồng 26 trang này còn tự hào cho biết chưa từng có người gửi tiền tiết kiệm nào mất một xu dưới sự bảo hiểm của FDIC.
Việc các khách hàng ngộ nhận tiền gửi qua Synapse tại Evolve Bank khiến họ cảm thấy yên tâm vì có bảo hiểm, nhưng sự thật lại không như vậy.
Tháng 6/2024, FIDC đã nêu rõ rằng họ không bảo hiểm cho sự phá sản của các tổ chức phi ngân hàng như Synapse và trong trường hợp một công ty như vậy phá sản, việc thu hồi tiền bồi thường thông qua tòa án hầu như bất khả thi.
Thậm chí Cựu chủ tịch FDIC, bà Jelena McWilliams cũng đã phải thừa nhận với thẩm phán California về vụ án Synapse rằng bản thân bà "nản lòng" vì mọi cơ quan quản lý tài chính đều không muốn giúp đỡ hay nhận trách nhiệm.
"Bạn không thể tưởng tượng được tôi đã hoảng loạn thế nào khi họ nói rằng sẽ chỉ bồi thường 81 cent. Vậy là tôi đã trắng tay, không tiền, không tương lai, không gì cả", cô Andreatte Caliguire, một nạn nhân gửi 22.000 USD tuyệt vọng nói.
Cho đến hiện tại, các phiên điều trần vẫn đang diễn ra và các bên liên quan vẫn đang lắng nghe nạn nhân trình bày. Thế nhưng đến bao giờ khách hàng mới lấy lại được tiền gửi cũng như các khoản bồi thường cho vụ bê bối này thì chưa rõ.
Sự sụp đổ của Synapse là lời cảnh tỉnh cho toàn bộ ngành công nghệ tài chính, một lĩnh vực vốn đang được đánh giá là "đột phá" nhưng lại thiếu đi sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan quản lý truyền thống.
Trong khi các ngân hàng truyền thống phải tuân thủ hàng loạt quy định nghiêm ngặt từ FDIC, Cục Dự trữ Liên bang (FED) và các cơ quan giám sát khác, thì các startup Fintech lại hoạt động trong một "vùng đất hoang dã" với sự hỗ trợ của vốn đầu tư mạo hiểm và chính sách kiểm soát lỏng lẻo.
Sự kiện này đặt ra câu hỏi lớn về việc liệu mô hình Fintech có thực sự bền vững trong bối cảnh thị trường ngày càng cạnh tranh và yêu cầu minh bạch cao hay không.
*Nguồn: Fortune, CNBC
