Năm 2025 khép lại với dấu ấn đậm nét của một vòng thương chiến mới giữa Mỹ và Trung Quốc, trong đó thuế quan, chuỗi cung ứng và các mặt hàng chiến lược trở thành tâm điểm đối đầu. Chuỗi diễn biến trong năm cho thấy cạnh tranh kinh tế giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới không còn diễn ra theo những cú sốc đơn lẻ, mà vận hành theo nhịp leo thang – điều chỉnh – hạ nhiệt có kiểm soát, phản ánh mức độ phụ thuộc lẫn nhau ngày càng sâu của hai nền kinh tế.
Năm 2025 chứng kiến mối quan hệ hai nước Mỹ - Trung bước vào giai đoạn căng thẳng mới. (Ảnh minh hoạ: Reuters)
Khởi phát thuế quan và vòng xoáy trả đũa
Căng thẳng thương mại Mỹ - Trung khởi phát ngay trong những tuần đầu năm, sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump trở lại Nhà Trắng. Ngày 1/2, Washington áp thuế bổ sung 10% đối với toàn bộ hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc. Đầu tháng 3, Mỹ tiếp tục nâng thuế, viện dẫn các vấn đề liên quan đến fentanyl.
Bắc Kinh đáp trả bằng các biện pháp thuế từ 10-15% đối với nông sản Mỹ, nhắm vào khoảng 21 tỷ USD kim ngạch, đồng thời áp đặt các hạn chế xuất khẩu và đầu tư với nhiều doanh nghiệp Mỹ.
Bước ngoặt lớn diễn ra ngày 2/4, khi Tổng thống Trump công bố gói “thuế quan Ngày Giải phóng" , áp mức thuế cơ bản 10% với toàn bộ hàng nhập khẩu và mức thuế bổ sung 34% đối với hàng hóa Trung Quốc từ ngày 9/4.
Washington đồng thời chấm dứt ưu đãi miễn thuế với các lô hàng giá trị thấp từ Trung Quốc và Hong Kong. Bắc Kinh lập tức đáp trả bằng mức thuế tương ứng 34% với toàn bộ hàng hóa Mỹ, siết kiểm soát xuất khẩu một số loại đất hiếm và đưa hàng chục thực thể Mỹ vào danh sách kiểm soát.
Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố áp thuế quan "Ngày Giải phóng" tại Nhà Trắng, Washington, D.C., Mỹ, ngày 2/4/2025. (Ảnh: Reuters/Carlos Barria)
Chuỗi trả đũa trong tháng 4 diễn ra dồn dập, đã đẩy thuế suất của Mỹ lên mức rất cao, tới 145%. Ngày 11/4, Ủy ban Thuế quan thuộc Quốc vụ viện Trung Quốc tuyên bố rằng với mức thuế hiện tại, hàng hóa xuất khẩu của Mỹ về thực chất đã mất hoàn toàn khả năng cạnh tranh tại thị trường Trung Quốc, đồng thời cho biết Bắc Kinh sẽ không phản ứng thêm nếu Washington tiếp tục nâng thuế đối với hàng hóa Trung Quốc xuất khẩu sang Mỹ.
Theo Beijing Review, giai đoạn này cho thấy thương chiến đã chạm “trần thuế quan”, khi các biện pháp thuế truyền thống không còn nhiều dư địa để gia tăng sức ép mà không gây tổn hại trực tiếp đến doanh nghiệp và người tiêu dùng trong nước.
Foreign Policy nhận định các cú sốc thuế liên tiếp đã nhanh chóng lan sang chuỗi cung ứng, khiến chi phí đầu vào tăng và làm lộ rõ mức độ đan xen sâu của thương mại Mỹ - Trung.
Song song với thuế quan, thương chiến nhanh chóng mở rộng sang các mặt hàng và lĩnh vực chiến lược. Trung Quốc siết chặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, gallium, germanium và một số vật liệu pin, trong khi Mỹ gia tăng kiểm soát với chip và phần mềm công nghệ cao.
Tháng 4, Nvidia cho biết chính quyền Mỹ yêu cầu giấy phép xuất khẩu đối với chip AI H20 dành cho thị trường Trung Quốc, khiến công nghệ trở thành một phần không tách rời của căng thẳng thương mại.
Mỏ đất hiếm MP Materials ở Mountain Pass, bang California, Mỹ, ngày 30/1/2020. (Ảnh: Reuters/Steve Marcus)
Khi chi phí đối đầu ngày càng gia tăng, từ tháng 5, hai bên bắt đầu tìm cách hạ nhiệt. Vòng đàm phán tại Geneva giữa tháng 5 đạt được thỏa thuận tạm dừng áp thuế trong 90 ngày, đưa thuế Mỹ với hàng hóa Trung Quốc từ 145% xuống khoảng 30%, trong khi Trung Quốc hạ thuế xuống 10% và cam kết dỡ bỏ một số biện pháp phi thuế quan được áp đặt từ đầu tháng 4.
Tuy nhiên, căng thẳng vẫn âm ỉ, khi Washington và Bắc Kinh cáo buộc lẫn nhau vi phạm tinh thần thỏa thuận Geneva.
Tháng 6, đàm phán tiếp diễn tại London, trong bối cảnh các doanh nghiệp Trung Quốc bắt đầu nhận giấy phép xuất khẩu nam châm đất hiếm sang Mỹ. Hai bên đạt được một khuôn khổ thỏa thuận nhằm đưa lệnh đình chiến thương mại “trở lại đúng hướng”. Đến cuối tháng 6, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết các vấn đề liên quan đến đất hiếm và nam châm đã tạm thời được giải quyết.
Trong suốt mùa hè, thương chiến Mỹ - Trung duy trì trạng thái “vừa đàm phán, vừa gây sức ép”. Các vòng tiếp xúc tại Stockholm trong tháng 8 giúp hai bên gia hạn thêm việc đình chỉ một số biện pháp trả đũa. Quá trình đàm phán kéo dài này dần hình thành những khuôn khổ trao đổi ổn định hơn, thay vì các cú đối đầu đột ngột như giai đoạn đầu năm.
Đến tháng 9 và đầu tháng 10, thương chiến bước vào giai đoạn nhạy cảm nhất. Washington công bố kế hoạch áp thêm thuế 100% với hàng hóa Trung Quốc và siết chặt kiểm soát xuất khẩu phần mềm chiến lược, trong khi Bắc Kinh mở rộng danh mục kiểm soát đất hiếm và áp phí cảng với tàu liên quan đến Mỹ. Hai bên đồng thời sử dụng các công cụ thương mại và phi thuế quan để gia tăng sức ép trước thềm đàm phán cấp cao.
Các cuộc gặp tại Malaysia cuối tháng 10 giữa quan chức thương mại hai nước đã đặt nền tảng cho thỏa thuận mang tính quyết định. Ngày 30/10, Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đạt được thỏa thuận đình chiến thương mại mới tại Busan (Hàn Quốc).
Theo thỏa thuận, Mỹ đồng ý cắt giảm một phần thuế quan và hoãn các biện pháp trừng phạt mới; Trung Quốc cam kết tăng mua nông sản Mỹ, siết chặt kiểm soát fentanyl và tạm dừng các hạn chế xuất khẩu đất hiếm.
Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong cuộc gặp song phương tại Sân bay Quốc tế Gimhae, bên lề Hội nghị Cấp cao APEC ở Busan, Hàn Quốc, ngày 30/10/2025. (Ảnh: Reuters/Evelyn Hockstein)
Sau thỏa thuận Busan, Bắc Kinh từng bước triển khai các biện pháp “hạ nhiệt”. Đầu tháng 11, Trung Quốc nối lại nhập khẩu đậu tương, lúa mì và lúa miến của Mỹ, đình chỉ thuế trả đũa với nhiều mặt hàng nông sản và dỡ bỏ một số hạn chế đối với doanh nghiệp Mỹ.
Bắc Kinh cũng tạm dừng phí cảng và một số biện pháp trừng phạt với tàu và công ty liên quan đến Mỹ, đồng thời nới lỏng kiểm soát xuất khẩu với gallium, germanium và một số vật liệu chiến lược, dù vẫn duy trì cơ chế cấp phép.
Ngày 24/11, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Donald Trump có cuộc điện đàm bất ngờ, chỉ vài tuần sau cuộc gặp tại Busan. Theo phía Trung Quốc, ông Tập kêu gọi hai nước duy trì đà ổn định, “kéo dài danh sách hợp tác và rút ngắn danh sách vấn đề”. Tổng thống Trump cho biết hai bên đã trao đổi về fentanyl, đậu tương và nông sản, đồng thời khẳng định thỏa thuận đạt được mang lại lợi ích cho nông dân Mỹ.
Cuối năm 2025, chính quyền Mỹ cho phép Nvidia xuất khẩu chip AI H200 cho một số khách hàng được phê duyệt tại Trung Quốc.
Theo Foreign Policy, quyết định này cho thấy Washington đang điều chỉnh cách tiếp cận trong cạnh tranh thương mại - công nghệ, thừa nhận rằng việc tách rời hoàn toàn chuỗi cung ứng là khó khả thi trong ngắn hạn. Các chuyên gia đánh giá động thái này phản ánh xu hướng chuyển từ đối đầu toàn diện sang cạnh tranh có quản lý, trong khuôn khổ phụ thuộc lẫn nhau.
Nhìn lại toàn bộ năm 2025, chiến tranh thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới diễn ra theo một chu trình rõ rệt: leo thang nhanh bằng thuế quan, chạm trần đối đầu kinh tế, sau đó hạ nhiệt thông qua đàm phán và các thỏa thuận mang tính giai đoạn.
Theo Beijing Review , diễn biến này cho thấy các công cụ thương mại đơn phương khó mang lại kết quả bền vững trong bối cảnh hai nền kinh tế gắn kết sâu với chuỗi cung ứng toàn cầu. Năm 2025 chưa thể chấm dứt thương chiến Mỹ - Trung, nhưng đã định hình rõ hơn cách hai bên quản lý cạnh tranh thương mại trong giai đoạn tiếp theo, với đối thoại và điều chỉnh chính sách trở thành yếu tố không thể thiếu.
