Áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường là cần thiết
Tại Việt Nam, tiêu thụ đồ uống có đường đã tăng nhanh trong những năm qua. Theo Euromonitor, năm 2023, tổng tiêu thụ nước giải khát có đường (loại đồ uống có đường phổ biến nhất) là 6,67 tỷ lít, tăng gấp 4 lần so với con số 1,59 tỷ lít vào năm 2009.
Dự báo xu hướng tăng này sẽ tiếp tục với mức tăng trung bình 6,4%/năm trong giai đoạn 2025-2030.
Để giảm tiêu thụ và tác hại sức khỏe do đồ uống có đường gây ra, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo áp thuế tiêu thụ đặc biệt. Tính đến tháng 8/2023, đã có 117 quốc gia thực hiện áp thuế với đồ uống có đường, trong đó 104 quốc gia áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt trên toàn quốc.
Việc áp thuế là để bảo đảm thực hiện đầy đủ, kịp thời chủ trương của Đảng, Nhà nước, góp phần định hướng sản xuất, tiêu dùng, điều tiết thu nhập. Vì vậy, nhiều chuyên gia cho rằng Việt Nam không thể trì hoãn, đẩy lùi thời gian áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường.
Đồng thời, cũng không nên áp mức thuế suất quá thấp (10%) vì sẽ không tác động mạnh mẽ đến hành vi tiêu dùng, không thể hiện được vai trò điều tiết sản xuất, định hướng tiêu dùng của thuế tiêu thụ đặc biệt, không góp phần thực hiện các mục tiêu, chiến lược mà Đảng, Nhà nước đã đề ra.
Mức thuế suất cần đủ mạnh để có tác động tốt tới sức khỏe cộng đồng
Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đề xuất áp thuế 10% đối với các loại nước giải khát chứa trên 5g đường/100ml.
Theo WHO, thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt theo tỷ lệ 10% trên giá xuất xưởng sẽ có tác động rất khiêm tốn đến giá bán lẻ của đồ uống có đường (khoảng 5%) và do đó tác dụng giảm mức tiêu thụ đồ uống có đường cũng là rất khiêm tốn.
Trong khi đó, nếu tăng thuế 20% giá xuất xưởng để giá sản phẩm đồ uống tăng 10% thì có thể làm giảm trung bình khoảng 10-11% mức tiêu thụ đồ uống có đường.
Tuy nhiên, tác động giảm tiêu thụ này cũng cần đặt trong bối cảnh xu hướng tiêu thụ hiện tại. Vì hiện tại ở Việt Nam mức tiêu thụ đồ uống có đường được dự đoán sẽ tăng khoảng 6,4% mỗi năm.
Do đó, tác động của việc áp thuế chỉ trong 1 năm sẽ chỉ có tác dụng làm chậm lại mức tăng hoặc giảm tiêu dùng trong năm đó và xu hướng tăng sẽ phục hồi trở lại vào năm tiếp theo.
Mức thuế suất quy định trong dự thảo luật thấp, có thể không đủ để tác động làm thay đổi thói quen tiêu dùng của người dân, dẫn đến không đạt được mục tiêu giảm tiêu thụ vì sức khỏe cộng đồng.
Dù vậy, WHO cũng cho rằng, việc áp dụng thành công thuế tiêu thụ đặc biệt với sản phẩm này sẽ là yếu tố quan trọng. Nó cũng sẽ cung cấp một cơ chế để theo dõi mức tiêu thụ và để xây dựng các phương án thuế với đồ uống có đường hiệu quả hơn trong tương lai.
Theo Bộ Y tế, dự thảo đưa ra mức thuế suất 10% trên giá bán ra của doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu, theo tính toán với mức thuế suất này chỉ làm tăng 5% giá bán lẻ. Mức tăng giá bán lẻ như vậy là không đáng kể, chưa đủ để tác động làm thay đổi hành vi tiêu dùng.
Giá bán các sản phẩm nước giải khát hiện nay đang rất rẻ, đặc biệt là loại đóng chai lớn. Vì thế, nếu tăng thấp, giá bán lẻ tăng lên không đáng kể nên giá bán vẫn rất rẻ so với mức chi tiêu của người dân.
Ví dụ, sản phẩm nước giải khát hiện nay đang có giá là 7.000-10.000 đồng/1 chai/lon, sau khi áp thuế tiêu thụ đặc biệt chỉ tăng 350-500 đồng/1 chai/lon.
Để giảm tiêu thụ đồ uống có đường, WHO khuyến nghị Bộ Tài chính xem xét đưa ra một lộ trình tăng thuế suất để đến năm 2030 thuế suất là 40% giá xuất xưởng. Như thế, giá bán lẻ đồ uống có đường tăng thêm 20% (theo giá thực đã tính đến lạm phát).
Điều này nhằm giảm khả năng chi trả đối với sản phẩm này và đảo ngược xu hướng gia tăng nhanh chóng mức tiêu thụ các sản phẩm đồ uống có đường/nước giải khát hiện nay.
Do đó, Bộ Y tế đề nghị áp thuế suất 40% đối với nước giải khát có đường (hoặc 30% từ năm 2026 sau tăng lên 40% theo lộ trình đến năm 2030).
